Της Ιωάννας Μήτση,
Η δημιουργία της Φιλικής Εταιρείας, το 1814, στην Οδησσό της Ρωσίας, αποτέλεσε μείζον ζήτημα της εποχής. Επρόκειτο, άλλωστε, για μια μυστικιστική οργάνωση, συνωμοτικού χαρακτήρα, η οποία είχε ως στόχο της να αναζωπυρώσει τα αισθήματα των Ελλήνων για ελευθερία και να συνδράμει στις προετοιμασίες που θα οδηγούσαν στην κήρυξη της Επανάστασης και επομένως, στην απελευθέρωση του ελληνικού χώρου. Την πρωτοβουλία για την ίδρυσή της έλαβαν τρεις άνδρες, έμποροι και γραμματείς: ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Νικόλαος Σκουφάς, ενώ ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο –τέτοιο που να θεωρηθεί ως και τέταρτο ιδρυτικό μέλος, διαδραμάτισε ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.
Στα πρώτα έτη της, η λειτουργία της Φιλικής Εταιρείας βασιζόταν σε ένα κλειστό ηγετικό κύκλο, ενώ οι μαζικές προσχωρήσεις, που έγιναν, ήταν ελάχιστες. Έτσι, δεν είχε καταφέρει να εδραιωθεί στα μεγάλα εμπορικά ή πνευματικά κέντρα του ελληνισμού. Άλλωστε, δεν μπορούσε να προσελκύσει επιφανείς άνδρες με ιδιαίτερη ισχύ και οικονομικά κεφάλαια, διατηρώντας ταυτόχρονα τη μυστικότητά της.
Ωστόσο, γιατί οι υποκινητές αυτής της ενέργειας άφηναν να αιωρείται η φήμη περί ηγεσίας της εταιρείας από μια Αόρατη Αρχή; Κατά κύριο λόγο, αύξανε το κύρος και την αξιοπιστία της εταιρείας, ενώ ταυτόχρονα καλλιεργούσε την απαραίτητη για τη διεύρυνσή της και την προώθηση των στόχων της πεποίθηση, ότι μια μεγάλη δύναμη θα βρισκόταν στο πλευρό των επαναστατών. Αν και κανένας δεν γνώριζε ποιο/ή ποια πρόσωπα κρύβονταν πίσω από αυτόν τον τίτλο, η «Αόρατος Αρχή», όπως αποκαλούνταν, περιβλήθηκε από την πρώτη στιγμή με τέτοια μυστική αίγλη, ώστε να πιστεύεται ότι συμμετείχαν σε αυτήν πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όχι μόνον Έλληνες, αλλά και ξένοι. Επιπρόσθετα, πολλοί πιθανολογούσαν, πως πίσω από αυτήν την ανώνυμη ηγεσία ενυπάρχει η Ρωσία, γεγονός που παρακινούσε πολλούς Έλληνες να γίνουν μέλη της Εταιρείας.
Οι στρατηγικές και οι προσανατολισμοί της Φιλικής Εταιρείας σταδιακά άλλαξαν. Εφόσον, αρχικά, η εταιρεία δεν βρήκε την απήχηση, την οποία ζητούσε, αποφάσισε να μεταφέρει την έδρα της από την Οδησσό της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη. Αφού παρήλθε ένα ικανό χρονικό διάστημα, μέχρι να αποκτήσει η Εταιρεία μια στοιχειώδη οργανωτική δομή, οι σχεδιασμοί και οι επιδιώξεις τοπικών ηγετικών ομάδων γίνονται βαθμιαία πιο εμφανείς στο εσωτερικό της Φιλικής Εταιρείας.
Παράλληλα, η αναζήτηση μιας ηγετικής μορφής αποτέλεσε μέριμνά της, προκειμένου, μεταξύ άλλων, να διασφαλιστεί και η συμβολική λειτουργία της θεωρίας της Αόρατης Αρχής. Οι Φιλικοί αποφασίζουν να προτείνουν στον Ιωάννη Καποδίστρια, τότε υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, να αναλάβει αυτήν τη θέση. Ο Καποδίστριας, όμως, από τις πρώτες κιόλας επαφές του με μέλη της εταιρείας, δεν έμεινε ικανοποιημένος. Θεώρησε ότι τα μέλη της κατακλύζονταν από τυχοδιωκτισμό και αφερεγγυότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Καποδίστριας αρνείται τη πρόταση, καθώς δεν θεωρούσε ότι οι συνθήκες ήταν κατάλληλες και δεν ευνοούσαν την επίτευξη ενός τέτοιου εγχειρήματος.
Επιπλέον, οι αρχές του, σε συνδυασμό με την ιδιότητα του διπλωμάτη, δεν ταίριαζαν με τις ριζοσπαστικές ιδέες, που ενέπνεαν τη δράση της Φιλικής Εταιρείας. Ο Καποδίστριας, άλλωστε, δεν μπορούσε να ζητήσει βοήθεια από τον Ρώσο αυτοκράτορα, Αλέξανδρο Α΄, για την επανάσταση των Ελλήνων. Γνώριζε τις αρνητικές διαθέσεις που είχαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις σε ό,τι κλόνιζε τη νομιμότητα και έφερνε ανατροπές, ενώ πίστευε ότι η υποστήριξη της Ρωσίας σε αυτό το ελληνικό εγχείρημα θα έβλαπτε την ελληνική υπόθεση, επειδή οι υπόλοιπες δυνάμεις θα εναντιώνονταν στη Ρωσία. Ο ίδιος ήταν υπέρ της χειραφέτησης των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό, αλλά δεν συμφωνούσε με την τακτική, την οποία ακολουθούσαν οι Φιλικοί, ενώ, επίσης, έβλεπε αρνητικά τη σύσταση μυστικών εταιρειών. Εξάλλου, ήταν πεπεισμένος πως μπορούσε να προσφέρει πολύ περισσότερα από τη θέση του διπλωμάτη στην Τσαρική Ρωσία. Συνεπώς, οι συναντήσεις του με μέλη της Φιλικής Εταιρείας απέβησαν άκαρπες.
Μετά την απογοήτευση των Φιλικών από την άρνηση του Καποδίστρια για την ανάληψη της αρχηγίας της Φιλικής Εταιρείας, αποφασίζουν να στραφούν στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ανώτερο αξιωματικό του ρωσικού στρατού, ο οποίος είχε δηλώσει φανερά τα πατριωτικά και εθνικά του αισθήματα, καθώς σε γνωστούς και στενούς κύκλους Ελλήνων και Φιλελλήνων τούς είχε διαβεβαιώσει πως θα έπρεπε να υπολογίζουν στη συνεισφορά του, εάν τύχαινε έκτακτη ανάγκη. Και όντως, μετά από συνάντηση του Ξάνθου με τον Υψηλάντη, ο ίδιος απάντησε θετικά στην πρόταση ανάληψης της αρχηγίας. Ο Υψηλάντης ως ενθουσιώδης πατριώτης, αν και ακατατόπιστος στα τότε ελληνικά και διεθνή ζητήματα, κυριεύτηκε από τη βαθιά πίστη εκπλήρωσης του ονείρου του ελληνικού έθνους. Διψούσε να γίνει ο απελευθερωτής του και να πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες του.
Σε μια εποχή, λοιπόν, που δεν υπήρχαν μέσα συγκοινωνίας, που τα μέσα επικοινωνίας ήταν περιορισμένα και το κλίμα δεν ήταν ιδιαίτερα φιλικό, καθώς η Εταιρεία έπρεπε να δράσει χωρίς να γίνει αντιληπτή από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι Φιλικοί κατόρθωσαν κάτι μοναδικό στην ιστορία του κόσμου. Μπόρεσαν να ξεσηκώσουν μια τεράστια επανάσταση και κατάφεραν να ανάψουν την πυρκαγιά που φώτισε όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά και ολόκληρη την οικουμένη. Με έναν φλογερό πατριώτη στο τιμόνι της, ο οποίος βρήκε έδαφος γόνιμο μέσα από το έργο των ηγετικών προσωπικοτήτων, ολοκλήρωσε τους σκοπούς της. Η Φιλική Εταιρεία, παρά την αποτυχημένη έκβαση της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ήταν αυτή που ενθάρρυνε εκατοντάδες Έλληνες να αγωνιστούν και να απελευθερωθούν από έναν παντοδύναμο δυνάστη.
Βιβλιογραφία
- Φ. Πουκεβίλ (1901) Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αθήνα: Εκδοτ. Γραφείο Κωστή Χαιρόπουλου
- Δ. Κόκκινος (1974) Η Ελληνική Επανάστασις Τόμος 1ος Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα
- Κ. Μ. Μπαρτόλντι (2011) Επίτομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης Αθήνα: Εκδόσεις Τεγόπουλος
