Του Γιάννη Βεργίδη,
Το έτος είναι 1992, ένα χρόνο μετά και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, όταν ο νεαρός Francis Fukuyama εκδίδει ένα βιβλίο το οποίο έμελλε να αποτελέσει σημείο αναφοράς για πολλά χρόνια στη προσπάθεια μας να κατανοήσουμε τι ακολουθεί σε επίπεδο ιδεών μετά και την ήττα του Μαρξισμού-Λενινισμού. Το βιβλίο αυτό με τον τίτλο «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος» (πιο συγκεκριμένα ένα πρώιμο δοκίμιο του «Το τέλος της ιστορίας» το 1989) εκλαμβάνεται ως μια εκτενέστερη ανάλυση σχετικά με τη θεώρηση του Daniel Bell ο οποίος μίλησε για πρώτη φορά διεξοδικά για το «τέλος της ιδεολογίας» (Harvey, Πολιτικές ιδεολογίες).
Αυτό που προτάσσει ο Fukuyama είναι πως μαζί με το τέλος της ΕΣΣΔ, ήρθε και το τέλος της κύριας ιδεολογικής διαμάχης (Φιλελευθερισμός/ Αστική Φιλελεύθερη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία- Κομμουνισμός/ Διαφορετικού τύπου Δημοκρατία, έμφαση στο κόμμα). Αφού λοιπόν ο Φιλελευθερισμός επικράτησε θριαμβευτικά και μαζί με αυτόν και η καπιταλιστικού τύπου ελεύθερη αγορά θεωρεί ότι η ιστορία μπήκε σε μια ευθεία γραμμή από την οποία δεν μπορούν να υπάρξουν αποκλίσεις και κάπως έτσι φτάσαμε στο «τέλος της ιστορίας». Στο παρόν κείμενο δεν γίνεται ούτε συνοπτική παρουσίαση των όσων έχουν ειπωθεί στο βιβλίο ούτε κάποιου είδους κριτική, αντιθέτως θα προσπαθήσουμε να θέσουμε κάποια ερωτήματα ώστε να διαπιστώσουμε αν όντως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η ιστορία των ιδεών έφτασε στο τέλος της.
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη χρονική στιγμή που διατυπώθηκε αυτή η άποψη, από τον Αμερικανό πολιτικό επιστήμονα και να μην το εντάξουμε σε ένα πλαίσιο σκέψεων, έντονα επηρεασμένων από τα γεγονότα της εποχής που ενδεχομένως, να ήταν προϊόν της θριαμβολογίας της Δύσης. Αυτή η θριαμβολογία βέβαια κάθε άλλο παρά αδικαιολόγητη μπορεί να χαρακτηριστεί, αφού πέρα από το γεγονός ότι το προπύργιο του κομμουνισμού κατέρρευσε (Σοβιετική Ένωση), εφαρμόστηκαν δραματικές μεταρρυθμίσεις και σε άλλα κομμουνιστικά καθεστώτα όπως αυτά της Κίνας με αποτέλεσμα να υφίστανται ολοένα και μεγαλύτερη ιδεολογική διάβρωση.
Σε αυτό το σημείο νομίζω πως είναι απαραίτητο να προσθέσουμε στην εξίσωση και την ιδεολογία του Νεοφιλελευθερισμού. Το δόγμα T.I.N.A της Θάτσερ (There Is No Alternative) σκιαγραφεί με ακρίβεια την κατάσταση που επικρατούσε. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να απαντήσουμε στο ερώτημα αν ο Νεοφιλελευθερισμός αποτελεί συνέχεια του Φιλελευθερισμού ή αν είναι δύο ιδεολογίες που δεν ταυτίζονται. Στη περίπτωση που ταυτίσουμε τον Νεοφιλελευθερισμό με τον Φιλελευθερισμό τότε ιδεολογική διαμάχη στις σύγχρονες μέρες δεν υφίσταται αν και παρουσιάζονται στην Ευρώπη φαινόμενα αναγέννησης ακροδεξιών αντιλήψεων και αναμένουμε τώρα το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών να διαγνώσει τον βαθμό επικινδυνότητας των συνθηκών. Αν όμως διαχωρίσουμε τον Νεοφιλελευθερισμό από τον φιλελευθερισμό τότε η ιδεολογική διαμάχη μετατοπίζεται στη σύγκρουση Νεοφιλελευθερισμού και Φιλελευθερισμού.
Υπάρχει ακόμα ένα στοιχείο που δεν πρέπει να λανθάνει της προσοχής μας στη προσπάθεια κατανόησης του ιδεολογικής διαμάχης των ημερών μας. Στην Αμερική ολοένα και περισσότεροι πολιτικοί δηλώνουν ανοιχτά ότι είναι σοσιαλιστές γεγονός που είναι πρωτόγνωρο διότι η διαιρετική τομή ανέκαθεν ήταν Φιλελευθερισμός-Συντηρητισμός (πλέον Νεοφιλελευθερισμός-Συντηρητισμός). Αυτό το γεγονός υποδεικνύει ότι ο Σοσιαλισμός δεν έχει «εκλείψει» ολοκληρωτικά από την ιδεολογική σκηνή και δεν θα ήταν σώφρων να τον ξεγράψουμε ακόμα και αν το τελικό αποτέλεσμα της πρώτης απόπειρας εφαρμογής του δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Το συμπέρασμα λοιπόν που προκύπτει είναι ότι δεν μπορούμε να πούμε σε καμιά περίπτωση με σιγουριά ότι έχουμε φτάσει στο τέλος της ιστορίας όπως διατυπώθηκε. Υπάρχουν πολλές παράμετροι που οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας για να χαρτογραφήσουμε τα νερά της ιστορίας των ιδεών στην εποχή μας.
*Προτεινόμενη βιβλιογραφία (Πολιτικές ιδεολογίες, Harvey, το τέλος της ιστορίας).
Γεννημένος στις 10 Μαΐου το 1999 και μεγαλωμένος στις Σέρρες. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στη Κομοτηνή. Εργάζεται ως ραδιοφωνικός παραγωγός σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό της Κομοτηνής.
