Του Γιώργου Μοσχόπουλου,
Η Ευρώπη δέχεται άλλο ένα ισχυρό πλήγμα στον πυρήνα της με την πανδημία να σαρώνει την, ήδη, ασταθή νομισματική ένωση και να φανερώνει τα ρήγματα, τόσο στην οικονομία όσο και στη δημοκρατία των χωρών-μελών. Η Ευρώπη δεν έχει κυβέρνηση και δεν πρόκειται να αποκτήσει στο κοντινό μέλλον, τουλάχιστον με κάποια μορφή γνώριμη στους πολίτες της. Με τη συνεχή επέκταση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, ήταν λογικό να προκύψουν προβλήματα σχετικά με την κατανομή αρμοδιοτήτων ανάμεσα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Όσον αφορά το ευρώ, οι θεσμοί και η δημοκρατική νομιμοποίηση συχνά θυσιάστηκαν στον βωμό των άμεσων λύσεων. Ίσως, αν είχε γίνει μια πιο σωστή δημόσια συζήτηση πριν τη δημιουργία του ευρώ να ήταν καλύτερα προετοιμασμένη η Ευρώπη, για να αντιμετωπίσει τις όποιες δοκιμασίες ανέκυψαν.
Όταν χτύπησε η μεγάλη κρίση, το δημοκρατικό έλλειμμα της νομισματικής ένωσης έλαβε γιγάντιες διαστάσεις. Το Κοινοβούλιο και η Επιτροπή ήταν κομπάρσοι σε ένα παιχνίδι πολιτικής ελίτ, όπου οι αποφάσεις ήταν ξεκάθαρα στα χέρια της Επιτροπής, ενώ παράλληλα ακόμα και η ανεξάρτητη ΕΚΤ ενήργησε σαν δανειστής εσχάτης προσφυγής, παίρνοντας καθαρά πολιτικές αποφάσεις. Πολλές αποφάσεις επιβλήθηκαν σε απρόθυμες κυβερνήσεις μια νοοτροπία “take it or leave it”. Η Ευρώπη είχε αρχίσει να χάνεται, το ευρωπαϊκό μοντέλο δημιουργήθηκε με στόχο να προστατεύει τους αδύναμους από την αυθαίρετη άσκηση εξουσίας των ισχυρών και σε εκείνο ακριβώς το σημείο για πολλούς ήρθε η δυσάρεστη έκπληξη! Φυσικά γνώριζαν όλοι ότι μερικοί είναι πιο «ίσοι» από κάποιους άλλους στην ευρωπαϊκή φάρμα των ζώων, αλλά φαινόταν ότι, πλέον, η ΟΝΕ δεν θύμιζε σε τίποτα όλα αυτά τα οποία πρέσβευε.
Θα χρειαστεί στο μέλλον περαιτέρω ολοκλήρωση για να υπάρξει βιωσιμότητα του κοινού νομίσματος. Κατά την διάρκεια της κρίσης έγιναν κάποια βήματα προς την σωστή κατεύθυνση με την στενότατη εποπτεία των εθνικών οικονομικών πολιτικών, υπό την απειλή κυρώσεων φυσικά, με την Επιτροπή να παίζει τον ρόλο του χωροφύλακα επιβλέποντας την εφαρμογή κανόνων, όπως η τραπεζική ένωση και άλλα μέτρα που αμοιβαιοποιούσαν τον κίνδυνο, όμως ακόμα και αυτά τα βήματα δεν έγιναν με τον σωστό τρόπο. Κάτι διαφορετικό δε θα ήταν εφικτό, θα έλεγε κάποιος ρεαλιστής επικαλούμενος το επιχείρημα ότι η Ευρώπη δε έχει την όρεξη για μεγάλες μεταβιβάσεις εξουσίας στο ευρωπαϊκό επίπεδο, η όρεξη όμως εξαρτάται συνήθως από το τι έχει το μενού. Αν είναι να προταθούν μέτρα αντίστοιχα με τις ίδιες αναμοχλεύσεις που πλασάρονται τα τελευταία χρόνια στο εσωτερικό της ΕΕ, τότε φοβάμαι ότι ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις θα συμβαίνουν μόνο με κάθε κρίση που περνάει. Όμως κάθε κρίση που περνάει, φέρνει όλο και μεγαλύτερη αμφισβήτηση για τα όργανα και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Σίγουρα τέτοιες μεταρρυθμίσεις δε είναι τόσο αίολες, όσο πιθανόν ακούγονται. Η δημοκρατική νομιμοποίηση θα περνά μέσω των κρατών-μελών, αλλά ειδικά για τις χώρες-μέλη της ΟΝΕ η δημοκρατία πρέπει να ενισχυθεί με το Κοινοβούλιο να αναλαμβάνει ενεργό ρόλο σε αυτό το εγχείρημα. Έχουν γίνει προτάσεις για μια αναθεώρηση της Λισαβόνας που θα περιέχει πρόβλεψη για την δημιουργία ξεχωριστού κοινοβουλίου για τις χώρες της ΟΝΕ με περισσότερες αρμοδιότητες και λιγότερα μέλη, ίσως μέρος των οποίων θα είναι απευθείας εκλεγμένα από τα εθνικά κοινοβούλια.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τέτοια μέτρα θεωρούνται ριζοσπαστικά, όμως είναι αναγκαία για την αποτελεσματική διακυβέρνηση του ευρώ. Δε μπορούμε να απαντήσουμε με σιγουριά για το μέλλον του ευρώ, αλλά αν το ευρώ επιβιώσει και ενισχυθεί με θεσμικές μεταρρυθμίσεις είναι σίγουρο ότι θα ανοίξει ακόμα περισσότερο η ψαλίδα ανάμεσα στις χώρες που είναι μέσα κι αυτές που δεν είναι … ακόμη. Ωστόσο αυτός ο δρόμος, όπως και κάθε ένας που χαρασσόταν υπό το πρίσμα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος ήταν, είναι και θα είναι γεμάτος πολλά «αν».
