Της Νάντιας-Ελπίδος Δουρίδα,
Πίστη. Μία λέξη κάτω από την αιγίδα της οποίας συνυπάρχουν άνθρωποι, πολιτισμοί, χώρες και ολόκληροι ήπειροι. Η πίστη σε κάτι κοινό, σε μια ανώτερη δύναμη ή σε μια ευρύτερη αλήθεια αποτελεί ενοποιητικό παράγοντα ανεξαρτήτως καταγωγής, χρώματος η ακόμη και συμφερόντων. Στην προκειμένη περίπτωση, η πίστη στον χριστιανισμό ήταν ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στους Έλληνες και τους Ρώσους τους δύσκολους καιρούς της επανάστασης του 21΄ αλλά και αρκετές δεκαετίες πριν.
Εκείνη την εποχή, φαίνεται πως στην ψυχή και την αντίληψη των Ελλήνων είχε δημιουργηθεί η εικόνα ενός «Ρώσου απελευθερωτή», ο οποίος με πυξίδα την κοινή του πίστη θα αποχαλίνωνε το έθνος από τον Τουρκικό ζυγό, και θα δημιουργούσε ένα δυναμικό, χριστιανικό κράτος με πρωτεύουσα τη Κωνσταντινούπολη. Από που όμως πηγάζουν όλες αυτές οι αντιλήψεις; Με ποιόν τρόπο οι Ρώσοι αναζωπύρωσαν τόσο έντονα εκείνη τη φλόγα ελπίδας που συντηρούσε τους Έλληνες;
Η «θεοποίηση» των Ρώσων μοιάζει να αναδύεται από χρησμούς και προφητείες που αναφέρονταν σε ένα «ξανθό γένος». Αυτές, λοιπόν, υπαγόρευαν πως υπαίτιοι για την πτώση της Πόλης ήταν οι Ρωμιοί και οι Αυτοκράτορές τους, και οι Οθωμανοί αντιπροσώπευαν τα όργανα της Θείας Πρόνοιας. Για να δοθεί τέλος σε αυτή την αρνητική κατάσταση, θα έπρεπε να παρέμβει το ξανθό γένος. Έτσι, κατά τον 18ο αιώνα, έγινε επικαιροποίηση αυτών των παλαιών χρησμών, και εν συνεχεία ταυτίστηκε το ξανθό γένος με τους Ρώσους.
Ο δρόμος όμως για να αποκτήσει εν τέλη η Ρωσία αυτό το τρανό όνομα ήταν μακρύς. Ως μάλιστα τα τέλη του 17ου αιώνα, η μεγάλη αυτή «υπερδύναμη» που γνωρίσαμε μετέπειτα, φαίνεται πως ήταν ένα αδύναμο κράτος στην περιφέρεια της Ευρώπης. Η Σουηδία, η Πολωνία, η Πρωσία αλλά και η Οθωμανική Αυτοκρατορία έθεταν εμπόδια και φυσικά απέκλειαν σημαντικούς εμπορικούς δρόμους. Συμπέρασμα; Επρόκειτο για μια χώρα που αγκομαχούσε στα δεσμά προ-καπιταλιστικών μηχανισμών στην οικονομία, χρησιμοποιούσε ακόμη παραδοσιακούς τρόπους κοινωνικής οργάνωσης και συγκρότησης στη Μεσόγειο και ο στρατός της είχε σχεδόν μηδαμινές ομοιότητες με αυτούς των ευρωπαϊκών κρατών.
Το πρώτο βήμα προς το πολλά υποσχόμενο μέλλον φαίνεται πως έγινε από τον Πέτρο Α΄ της Ρωσίας (1682-1725), ο οποίος υιοθέτησε το στρατιωτικό μοντέλο των υπολοίπων κρατών, στοχεύοντας πάντα στην ανάδειξη της Ρωσίας σε αναγνωρίσιμη δύναμη. Το αποτέλεσμα; Ρωσικός στρατός που συγκροτείται σε μόνιμη βάση και όχι μόνο με την ευκαιρία κάποιας πολεμικής σύρραξης, του οποίου τα έξοδα θα καλύπτονταν από το κράτος. Τα χρόνια του Πέτρου Α΄, η Ρωσία έγινε περισσότερο ισχυρή και υπολογίσιμη, πειθαρχημένη αλλά και σωστά οργανωμένη και συγκροτημένη τόσο στα εσωτερικά όσο και στα εξωτερικά ζητήματα.
Στο ίδιο μήκος κύματος έμοιαζε να κινήθηκε αργότερα και η Αικατερίνη Β΄ (1792-1796) η οποία ανατροφοδότησε την εικόνα του Ρώσου απελευθερωτή. Η ίδια, προβαίνει σε συγκεντροποίηση του κρατικού μηχανισμού και εκσυγχρονισμό του στρατού. Η Ρωσία πλέον είναι γνωστή ως ένας “φωτισμένος τόπος” και η Αικατερίνη με τη σειρά της εκπρόσωπος μιας «πεφωτισμένης απολυταρχίας». Πολλοί διανοητές της εποχής, όπως ο Βολταίρος και ο Ντιντερό, αλλά και εκπρόσωποι του Ελληνικού διαφωτισμού όπως ο Ευγένιος Βούλγαρης θεωρούσαν πως η Ρωσία μπορούσε να οδηγήσει ολόκληρη την Ανατολή σε πρόοδο και ευημερία. Μία αχτίδα ελπίδας, ένα χέρι βοηθείας φαίνεται πως έκανε την εμφάνιση του σε μια στιγμή που οι Έλληνες είχαν αρχίσει να βυθίζονται στο σκότος της κατοχής.
Από τις πρώτες φροντίδες της Αικατερίνης Β΄ όταν πήρε τα σκήπτρα της εξουσίας φαίνεται πως ήταν η αρχή πολεμικών συρράξεων. Σε αυτές τις συρράξεις καίριο ρόλο έπαιξαν, μεταξύ άλλων, οι αδελφοί Ορλώφ, προερχόμενοι από στρατιωτική οικογένεια, με το γενάρχη της Ιβάν Ορλώφ να διορίζεται από τον Μέγα Πέτρο αξιωματικός στην αυτοκρατορική φρουρά, το 1689.
Ο Γρηγόριος Γκριγκορίεβιτς Ορλώφ (1734 – 1783) κατείχε τη θέση του αρχηγού του ρωσικού πυροβολικού, ενώ ήταν ευνοούμενος και εραστής της Αικατερίνης Β΄. Με τη βοήθεια των αδερφών του κατόρθωσε να ανατρέψει τον προηγούμενο Τσάρο Πέτρο Β΄ και να ανεβάσει στο θρόνο την Αικατερίνη. Φιλόδοξος καθώς ήταν, απέκτησε σταδιακά τόση δύναμη, ώστε λίγο έλειψε να ανέλθει στο αξίωμα του Τσάρου. Επεμβάσεις των ανταγωνιστών του ματαίωσαν τα σχέδια του, ενώ αργότερα έπεσε στη δυσμένεια της Αικατερίνης, με τον ίδιο να εγκαταλείπει τη Ρωσία και να περιπλανάται στην Ευρώπη. Στη Ρωσία γύρισε προς το τέλος της ζωής του, όπου και πέθανε από μανία.
Όντας στενός συνεργάτης της, όπως προαναφέρθηκε, έλαβε την πρωτοβουλία να σκηνοθετήσει με επιδεξιότητα της επόμενες κινήσεις της Ρωσίας, γεγονός που εν τέλει απεδείχθη μοιραίο. Η βασική του ιδέα ήταν η δημιουργία μετώπων αντιπερισπασμού στα Βαλκάνια και στο Αιγαίο, και ταυτόχρονη αποστολή μέρους του Ρωσικού στόλου στη Μεσόγειο. Ο συλλογισμός πίσω από αυτή την ιδέα, ήταν πως με αυτές τις κινήσεις θα εξεγείρονταν οι χριστιανοί υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δικαιώνοντας τον χαρακτηρισμό “απελευθερωτής” που είχε δοθεί στο Ρωσικό γένος. Στο εγχείρημα αυτό θα είχε σημαντική βοήθεια και από τους αδελφούς του Αλέξανδρο και Θεόδωρο.
Ο Αλέξιος Γκριγκορίεβιτς Ορλώφ (1736 – 1808) βάδισε στα χνάρια του αδελφού του, ακολουθώντας στρατιωτική καριέρα. Με τη σωματική ρώμη και το θάρρος του κατόρθωσε να ανέλθει από τα κατώτατα κλιμάκια στη θέση του Ναυάρχου του Ρωσικού Στόλου. Όντας μέλος της φρουράς του Πέτρου Β΄, συνέβαλε, μαζί με τον αδελφό του, στην καθαίρεσή του, ενώ φημολογείται πως πήρε μέρος και στη δολοφονία του. Συμμετείχε ως Ναύαρχος στην Επανάσταση των Ελλήνων το 1770, με τις αποφάσεις του στις χερσαίες επιχειρήσεις να θεωρούνται αμφισβητούμενες, Μεγάλη του επιτυχία ήταν η καταναυμάχηση του τουρκικού στόλου στον Τσεσμέ της Χίου. Με την ανάρρηση στο θρόνο του τσάρου Παύλου Α΄ εξορίστηκε, και επέστρεψε μετά το θάνατο του πρώτου. Πέθανε στη Μόσχα το 1808.
Ο Θεόδωρος Γκριγκορίεβιτς Ορλώφ (1741 – 1796) ήταν ο μικρότερος από τα 3 αδέρφια. Διακρίθηκε για πρώτη φορά κατά τον Επταετή Πόλεμο (1756 – 1763), ενώ συμμετείχε και αυτός στην καθαίρεση του Πέτρου Β΄. Μετά την ενθρόνιση της Αικατερίνης, ανήλθε στα ανώτατα διοικητικά κλιμάκια. Κατά την εκστρατεία των αδελφών στον Ελλαδικό χώρο, υπηρέτησε υπό τον Ναύαρχο Σπιρίδοφ και ανδραγάθησε στην ναυμαχία στον Τσεσμέ, όντας από τους πρώτους που διέσπασε με το πλοίο του τις εχθρικές γραμμές. Επίσης σε μια συμπλοκή κοντά στην Ύδρα κατάφερε με το πλοίο του να κατατροπώσει οκτώ οθωμανικά πλοία. Για το κατόρθωμα του αυτό τιμήθηκε από την Αικατερίνη με ένα θριαμβικό κίονα, στολισμένο με λάφυρα. Το 1775 απεσύρθη από την ενεργά δράση. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, είχε αποκτήσει όμως πέντε παιδιά, τα οποία η Τσαρίνα νομιμοποίησε και αναγνώρισε ως ευγενείς.
Βέβαια το σχέδιο των αδελφών προϋπέθετε την αμέριστη συνεργασία και εμπιστοσύνη των Ελλήνων. Έτσι ο Γεώργιος Παπάζωλης, ο οποίος υπηρετούσε ως λοχαγός πυροβολικού στον ρωσικό στρατό, ως απεσταλμένος της Αικατερίνης Β΄ κατευθύνθηκε προς διάφορες περιοχές της Ελλάδας το 1766, καλώντας προεστούς, κλέφτες, αρματολούς, απλούς υπηκόους και κληρικούς να επαναστατήσουν. Στη Μάνη, οι τοπικές εξουσιαστικές “ελίτ”, απαιτούσαν τη στρατιωτική ρωσική βοήθεια. Υπεγράφη έτσι συνθήκη με την οποία επιβεβαιωνόταν η συμμετοχή 100.000 Ελλήνων στην εν λόγω επανάσταση και προείκαζε την εμφάνιση ρωσικών πλοίων στην Πελοπόννησο και την ύπαρξη του αναγκαίου στρατιωτικού εξοπλισμού.
Το Φεβρουάριο του 1770, το πρώτο τμήμα του ρωσικού στόλου με επικεφαλής τον Θεόδωρο Ορλώφ κάνει την εμφάνιση του. Παρά τον αρχικό ενθουσιασμό, η ανεπαρκής προετοιμασία και ο ελλιπής ανεφοδιασμός απογοήτευσαν τους Έλληνες. Οι ενέργειες των συγκροτημένων στρατιωτικών σωμάτων ήταν αποσπασματικές. Στις 1 Μαρτίου 1770 προσπάθησαν να πολιορκήσουν την Κορώνη με ανεπαρκές στράτευμα. Η ενέργεια αυτή προκάλεσε τον ξεσηκωμό πολλών ελληνικών ηπειρωτικών περιοχών και νησιών. Τον Απρίλιο ο Αλέξανδρος κατακτά την Πύλο, και αποπειράται να πολιορκήσει την Μεθώνη. Σε μια κίνηση απελπισίας, διατάζει την πολιορκία της Τρίπολης, η οποία αποτυγχάνει. Ως αντίποινα οι Τούρκοι έσφαξαν 3.000 Έλληνες στην Τρίπολη, μεταξύ των οποίων ο επίσκοπος της πόλης και 5 ακόμη κληρικοί Ανάλογα αντίποινα σημειώθηκαν και σε άλλες πόλεις. Μετά την νίκη των Οθωμανών ο Αλέξιος δεν αντιστάθηκε και διέταξε άμεση υποχώρηση.
Από την άλλη πλευρά, ο μικρότερος αδελφός του Θεόδωρος είχε άλλα σχέδια. Από κοινού με άλλους ναυάρχους σχεδίαζε επίθεση στα νησιά του Αιγαίου, με τον Αλέξιο να ενώνεται μαζί του, εγκαταλείποντας την Πελοπόννησο. Μετά την προσωρινή κατάληψη της Λήμνου, κατευθύνεται στην Ιταλία, ακολουθούμενος από τον Ναύαρχο Σπιρίδοφ.
Οι αντιδράσεις σε αυτή τη κίνηση ήταν έντονες και πολύπλευρες. Οι ελπίδες κατέρρευσαν και η εμπιστοσύνη των Ελλήνων προς τη Ρωσία κλονίστηκαν. Τα ρωσικά πλοία τελικά αγκυροβόλησαν στο νησί της Πάρου, όπου και παρέμειναν για τέσσερα χρόνια, μέχρι την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, που προστάτευε τα Ελληνικά χριστιανικά πλοία από την οθωμανική ισχύ. Αξίζει βέβαια να τονιστεί, πως μέχρι το 1771 σημειώθηκαν ορισμένες μικρές, αλλά σημαντικές νίκες.
Με γνώμονα την ιστορική αυτή αναδρομή, συνειδητοποιεί κανείς τις υπέρμετρες προσπάθειες των Ελλήνων να σπάσουν τις αλυσίδες που τόσα χρόνια τους κρατούσαν δέσμιους. Συνειδητοποιεί κανείς, πως η επανάσταση του 1821 ήταν η «έκρηξη» μιας μακράς σειράς αποτυχημένων εξεγέρσεων και προσπαθειών. Αυτό που απέδειξε, όμως, το ελληνικό έθνος, και το μήνυμα που είναι ανεξίτηλα χαραγμένο στην ιστορία του τόπου μας, είναι πως ο επιμένων, νικά!
Βιβλιογραφία
- Συλλογικό Έργο (1911) Encyclopedia Britannica Volume 20. (11η έκδ) Κέιμπριτζ: University of Cambridge λήμμα Orlov
- Δασκαλάκη Απ. Β. (1927), Τα αίτια και οι παράγοντες της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Αθήνα: “Αγών” εν Παρισίοις
- Συλλογικό Έργο (1930) Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια Τόμος Πέμπτος Νάβα – Σαρακηνοί Αθήνα: Εκδ. Μεγάλης Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαίδειας. Λήμμα: Ορλώφ
- Τζάκης Δ. (2003), Η Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000 Τόμος 1. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Παπαρηγόπουλου Κ. (2009), Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος 19. Αθήνα: National Geographic Society
