Της Δέσποινας Βλάχου,
Η Γουατεμάλα βρίσκεται στο μέσο μίας τεράστιας υγειονομικής κρίσης, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Παράλληλα, η κυβέρνηση έχει να αντιμετωπίσει τις καταστροφές σε επαρχιακές περιοχές της χώρας, οι οποίες προκλήθηκαν από δύο τυφώνες. Σε αυτά τα σοβαρά ζητήματα έρχεται να προστεθεί και ένα ακόμη κρίσιμο θέμα: ο νέος προϋπολογισμός. Εκατοντάδες πολίτες διαδηλώνουν το τελευταίο διάστημα στην πρωτεύουσα της Γουατεμάλας, ενώ προ ολίγων ημερών βανδάλισαν και πυρπόλησαν τμήματα του κτιρίου του Κογκρέσου, προτού διαλυθούν από δυνάμεις της αστυνομίας.
Κουνώντας σημαίες της Γουατεμάλας και πινακίδες που γράφουν «Giammattei, παραιτήσου», οι διαδηλωτές ζήτησαν από τον Πρόεδρο της χώρας, Alejandro Giammattei, να ασκήσει βέτο στον προϋπολογισμό, τον οποίο οι νομοθέτες ενέκριναν τις προηγούμενες εβδομάδες. Ενώ οι περισσότεροι διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν ειρηνικά, η πυρκαγιά που ξέσπασε στο Κογκρέσο οδήγησε τις αστυνομικές δυνάμεις στη χρήση δακρυγόνων για να διαλυθούν τα πλήθη. Το κτίριο ήταν άδειο τη στιγμή της επίθεσης, και οι πυροσβεστικές δυνάμεις κατάφεραν να αποσβέσουν γρήγορα τη φωτιά. Ο Πρόεδρος έκανε λόγο για «τρομοκρατική ενέργεια». Τουλάχιστον 35 άτομα συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων στην πρωτεύουσα της Γουατεμάλας, ενώ τα τοπικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν υπερβολική χρήση βίας από τις δυνάμεις ασφαλείας, τραυματίζοντας τουλάχιστον 17 διαδηλωτές.
Την ίδια ώρα που το Κογκρέσο ενέκρινε τον προϋπολογισμό, οι βροχές από τον τυφώνα Lota πλημμύρισαν περιοχές που είχαν ήδη καταστραφεί, όταν ο τυφώνας Eta πέρασε από την Κεντρική Αμερική νωρίτερα μέσα στο μήνα. Χιλιάδες άνθρωποι παραμένουν σε καταφύγια, σε μερικά από τα οποία είχαν ανιχνευθεί και κρούσματα κορωνοϊού. Η αντιπολίτευση αναφέρει ότι ο προϋπολογισμός δίνει προτεραιότητα σε μεγάλα έργα υποδομής που θα διαχειρίζονται εταιρείες με κυβερνητικές συνδέσεις και παραβλέπει τον κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας. Επιπλέον, οι πολίτες διαδηλώνουν για την τεράστια περικοπή στις δαπάνες, που αφορούν στην εκπαίδευση και την υγεία.
Ο προϋπολογισμός που ενέκρινε το Κογκρέσο, το οποίο κυριαρχείται από συντηρητικά φιλοκυβερνητικά κόμματα, είναι σχεδόν 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο μεγαλύτερος στην ιστορία της χώρας. Στα 99,7 δισεκατομμύρια quetzals, ο προϋπολογισμός αυξάνει το δημόσιο χρέος μειώνοντας παράλληλα τη χρηματοδότηση για την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το σύστημα δικαιοσύνης. Τα περισσότερα από τα κονδύλια θα διατεθούν σε υποδομές που συνδέονται με μεγάλες επιχειρήσεις, προκαλώντας οργή σε μια χώρα όπου η φτώχεια είναι διευρυμένη. Μάλιστα, πολλοί αναλυτές προειδοποιούν ότι το ένα τρίτο του προϋπολογισμού θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί από το χρέος. Το Κογκρέσο της χώρας ενέκρινε επίσης 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια για την καταπολέμηση της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά λιγότερο από το 15% αυτών των κεφαλαίων έχουν επενδυθεί. Έτσι, οι διαδηλωτές καταγγέλλουν ότι, την ίδια ώρα που η χώρα συνεχίζει να καταπολεμά την εξάπλωση του ιού, με πάνω από 4.000 θανάτους και 118.000 κρούσματα συνολικά, δίνεται προτεραιότητα σε μεγάλα έργα υποδομής, και όχι στην υγεία.
Παράλληλα, σύμφωνα με τον νέο προϋπολογισμό, αυξάνονται τα επιδόματα των νομοθετών για γεύματα και άλλα έξοδα, μειώνοντας τη χρηματοδότηση για προγράμματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το δικαστικό σώμα. Τέλος, ο νέος προϋπολογισμός κόβει 25 εκατομμύρια δολάρια που προορίζονταν για την καταπολέμηση του υποσιτισμού, εντείνοντας την οργή σε εθνικό επίπεδο. Μια μεταγενέστερη τροποποίηση που αποκατέστησε τα κεφάλαια αυτά, δεν κατάφερε να εκτονώσει την οργή των πολιτών. Η Γουατεμάλα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά χρόνιου υποσιτισμού στον κόσμο και οι τυφώνες έχουν επιδεινώσει το φαινόμενο αυτό. Για πολλούς, η περικοπή χρηματοδότησης, που αφορούσε στα ζητήματα φτώχειας και υποσιτισμού, ήταν «η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι». Το 59,3% του πληθυσμού, σε μία χώρα 17 εκατομμυρίων κατοίκων, ζει σε συνθήκες πενίας και ο παιδικός υποσιτισμός επηρεάζει σχεδόν το 50% των παιδιών κάτω των πέντε ετών.
Από την άλλη πλευρά, ο Giammattei ανέφερε ότι έχει συναντηθεί με τους αρμόδιους φορείς, για να παρουσιάσει αλλαγές στον αμφιλεγόμενο προϋπολογισμό. Ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Guillermo Castillo, αντιτάχθηκε στο σχέδιο προϋπολογισμού και πρότεινε να παραιτηθούν και οι δύο από τις θέσεις τους. Με την εκλογή του, πέρυσι, ο Giammattei υποσχέθηκε αύξηση της ευημερίας μέσω της προσέλκυσης ξένων επενδύσεων. Αντ’ αυτού, όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο, λίγο πριν από την έναρξη της πανδημίας, επέβαλε γενικό lockdown, πλήττοντας την ήδη αδύναμη οικονομία. Μάλιστα, οι χειρισμοί του για την καταπολέμησή της, έλαβαν αποθαρρυντικές κριτικές.
Αναφορικά με το ζήτημα της αστυνομικής βίας, η Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (IACHR) καταδίκασε την «υπερβολική χρήση βίας» από την αστυνομία στη Γουατεμάλα εναντίον των διαδηλωτών. Η αστυνομία χρησιμοποίησε δακρυγόνα και γκλοπ για να απομακρύνει βίαια περίπου 1.000 εξ αυτών, οι οποίοι βρίσκονταν μπροστά από το Κογκρέσο. Παράλληλα, ένα γενικότερο κίνημα διαμαρτυρίας των πολιτών λάμβανε χώρα σε διαφορετικά σημεία της πρωτεύουσας. Ο Υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης, Gendri Reyes, δήλωσε ότι «μια ομάδα πολιτών επιτέθηκε με τρομοκρατικές ενέργειες, ρίχνοντας μολότωφ για να καταστρέψουν κτίρια του Κογκρέσου. Πέταξαν πέτρες και χρησιμοποίησαν όπλα εναντίον δυνάμεων ασφαλείας». Το Human Rights Watch ανέφερε ότι «οι αρχές της Γουατεμάλας πρέπει να διεξάγουν έγκαιρες, διεξοδικές και αμερόληπτες έρευνες για ισχυρισμούς υπερβολικής βίας από τις δυνάμεις ασφαλείας, και να διασφαλίσουν το δικαίωμα σε ειρηνική συνέλευση». Επιπλέον, η Διεθνής Αμνηστία καλεί τις αρχές της Γουατεμάλας να επιστήσουν την προσοχή τους στις βίαιες αντιδράσεις των αστυνομικών κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων.
Εν κατακλείδι, η Γουατεμάλα βρίσκεται σε μία κρίσιμη καμπή. Η πανδημία του κορωνοϊού, οι πολλαπλές περιπτώσεις διαφθοράς κατά το παρελθόν από κυβερνητικά στελέχη, η έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας, καθώς επίσης οι φυσικές καταστροφές και η φτώχεια έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα οργής και αγανάκτησης στην πλειοψηφία των πολιτών, εξαιτίας της εκτεταμένης αστυνομικής βίας. To Κογκρέσο της Γουατεμάλας προχώρησε στην αναστολή του αμφιλεγόμενου κυβερνητικού προϋπολογισμού στις αρχές της εβδομάδας, ενώ οι νομοθέτες έχουν προθεσμία μέχρι και τις 30 Νοεμβρίου για να εγκρίνουν νέο προϋπολογισμό, αλλιώς αυτός που έχει ήδη περάσει, θα τεθεί σε ισχύ.
