Της Δανάης Λυπιρίδη,
Στη συνάντηση που έλαβε χώρα στις 16 Νοεμβρίου 2020 μεταξύ των χωρών της Ένωσης, η Ουγγαρία και η Πολωνία σχημάτισαν κοινό μέτωπο για να μπλοκάρουν το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΠΔΠ) και το Ταμείο Ανάκαμψης. Το ΠΔΠ αφορά στο νέο κοινοτικό προϋπολογισμό της Ένωσης, της περιόδου 2021-2027, ύψους 1074,3 δισ. ευρώ. Το Ταμείο Ανάκαμψης, ύψους 750 δισ. ευρώ, φιλοδοξεί να αποτελέσει εργαλείο που θα παράσχει στα κράτη-μέλη χρηματοδοτική στήριξη για την επανεκκίνηση της οικονομίας και την επιτάχυνση των δημοσίων επενδύσεων και των μεταρρυθμίσεων, στον απόηχο της κρίσης του κορωνοϊού. Αιτία της διαφωνίας ήταν το νέο γενικό καθεστώς προϋποθέσεων με στόχο την προστασία του προϋπολογισμού της Ένωσης, το οποίο αποτελεί μέρος του πακέτου μέτρων που συνδέονται με το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο και το Ταμείο Ανάκαμψης. Αυτές οι προϋποθέσεις συμβάλλουν στην προστασία του προϋπολογισμού της Ένωσης σε περιπτώσεις που αποδεικνύεται πως παραβάσεις της αρχής του κράτους δικαίου σε ένα κράτος μέλος επηρεάζουν ή κινδυνεύουν σε σημαντικό βαθμό να έχουν επιπτώσεις στην ορθή οικονομική διαχείριση του ενωσιακού προϋπολογισμού ή την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης. Στο ΠΔΠ περιλαμβάνονται όλα τα ενωσιακά κονδύλια, μεταξύ άλλων οι πόροι της πολιτικής συνοχής (ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία – ΕΔΕΤ) και οι πόροι που χορηγούνται μέσω του μηχανισμού ανάκαμψης “Next Generation EU”.
Οι δύο χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, έχοντας ίχνη της κληρονομιάς του πρώην Κομμουνιστικού Μπλοκ στις κρατικές τους δομές και στον διοικητικό τους πολιτισμό βρίσκονται, επί του παρόντος, υπό επίσημη έρευνα της Ένωσης βάσει του άρθρου 7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) για παραβίαση «θεμελιωδών αξιών» της Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, διεξάγεται έρευνα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με ζητήματα υπονόμευσης της ανεξαρτησίας των δικαστηρίων, των μέσων ενημέρωσης και των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Τα κράτη αυτά κινδυνεύουν, επομένως, να μην έχουν πρόσβαση στα ευρωπαϊκά κονδύλια, εφόσον ο μηχανισμός διασύνδεσης των κοινοτικών πόρων με την συμμόρφωση προς το κράτος Δικαίου, στον οποίο κατέληξαν οι ηγέτες της ΕΕ τον Ιούλιο του ίδιου έτους, όπως επικυρώθηκε και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, παραμείνει ως έχει.
Η οριστικοποίηση της αποκαλούμενης Απόφασης Ιδίων Πόρων (στην οποία ασκούν βέτο η Ουγγαρία και η Πολωνία, υποστηριζόμενες εν μέρει από την Σλοβενία) είναι απαραίτητη συνθήκη για την αξιοποίηση κεφαλαίων του ενωσιακού προϋπολογισμού ως εγγύηση από την Επιτροπή προκειμένου να δανειστεί από τις αγορές τα 750 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης. Τα κράτη-μέλη υπολόγιζαν στην εκταμίευση των κονδυλίων του εν λόγω ταμείου από τις αρχές του επόμενου έτους (1/1/2021) με στόχο την χρηματοδότηση της ανάκαμψης των οικονομιών τους, λόγω των σοβαρών επιπτώσεων της πανδημίας του COVID-19. Στην περίπτωση της Ελλάδας, για παράδειγμα, αναλογούν περίπου 32 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, εκ των οποίων τα 19,5 δισ. ευρώ είναι επιχορηγήσεις και τα 12,5 δισ. ευρώ δάνεια με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους. Ωστόσο, χωρίς ομοφωνία δεν μπορεί να ληφθεί η σχετική απόφαση και αν δεν αναζητηθεί λύση στην επόμενη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 10 και 11 Δεκεμβρίου 2020 θα παραμείνουν σε εκκρεμότητα τόσο το ΠΔΠ της περιόδου 2021-2027 όσο και το Ταμείο Ανάκαμψης.
Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι η ΕΕ πληρώνει το αναπόφευκτο τίμημα για τη μη πλήρη επίλυση της διαφωνίας της ρήτρας του κράτους δικαίου κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής του Ιουλίου 2020, όταν εγκρίθηκε το πακέτο του κοινοτικού προϋπολογισμού της περιόδου 2021-2027 και του Ταμείου Ανάκαμψης. Για να επιτύχουν συμφωνία μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, οι ηγέτες των 27 συμφώνησαν ότι θα υπάρξει «σύνδεση» στον ΠΔΠ με τα πρότυπα του κράτους δικαίου, χωρίς να έχουν αποσαφηνίσει την ερμηνεία της λέξης – αποτέλεσμα που δεν θα μπορούσε να ενταχθεί στην «λίστα των επιτυχιών» της γερμανικής προεδρίας. Εάν η οριστικοποίηση του ΠΔΠ καθυστερήσει περισσότερο, υπάρχει κίνδυνος εξαιρετικά μειωμένου προϋπολογισμού, χωρίς δεσμεύσεις για τα ΕΔΕΤ ή για το Ταμείο Συνοχής. Επιπλέον, ακόμη και στην περίπτωση που οι υπόλοιποι 25 αρχηγοί κυβερνήσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα ήταν απρόθυμοι να συναινέσουν στην πίεση της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, ο επταετής προϋπολογισμός απαιτεί την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο διαμόρφωσε τον μηχανισμό του κράτους δικαίου μετά από σκληρές και παρατεταμένες διαπραγματεύσεις και έχει δηλώσει ότι δεν θα κάνει «περαιτέρω παραχωρήσεις». Τέλος, όσον αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης, θα μπορούσε να εγκριθεί εκτός του προϋπολογισμού της Ένωσης (ως «διακυβερνητική συμφωνία» μεταξύ των κρατών-μελών). Αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να αποβεί υπερβολικά περίπλοκη και χρονοβόρος, προκαλώντας ενδεχομένως πληθώρα ζητημάτων σχετικά με την διαχείριση της κρίσης χρέους της Ευρωζώνης.
Οι δύο χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αποτελούν μεγάλους αποδέκτες κονδυλίων της Ένωσης και έχουν πληγεί βαριά από την δεύτερη έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού. Εντούτοις, οι κυβερνήσεις της Ουγγαρίας και της Πολωνίας εμφανίζονται ιδιαίτερα αμετάπειστες, ακόμα και μετά από μια σειρά συναντήσεων και προσωπικών εκκλήσεων, που προέρχονταν από τη Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, τον πρόεδρο του Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και κορυφαίους αξιωματούχους από άλλες χώρες που έχουν πληγεί σοβαρά από την εν λόγω πανδημία, όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Η Ουγγαρία και η Πολωνία θεωρούν το μηχανισμό διασύνδεσης των κοινοτικών πόρων με την συμμόρφωση προς το κράτος Δικαίου ως εργαλείο ανάμειξης της ΕΕ σε εσωτερικές τους υποθέσεις. Ο αναπληρωτής υπουργός Δικαιοσύνης της Πολωνίας, Μιχάλ Βόιτσικ, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πόσο αξίζει η εθνική κυριαρχία; Ένα δισεκατομμύριο, μερικές δεκάδες δισεκατομμύρια, μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ; Για εμάς είναι ανεκτίμητη».
Οι θέσεις των δύο αυτών χωρών διαφέρουν από αυτές των περισσότερων κρατών-μελών της ΕΕ τόσο στο ζήτημα του ΠΔΠ και του Ταμείου Ανάκαμψης όσο και στους τομείς της ενιαίας νομισματικής ένωσης, της μετανάστευσης, του περιβάλλοντος και του κράτους δικαίου. Η ένταξή τους στην Ένωση κατά την δεκαετία του 1990 θεωρούνταν μη ρεαλιστική για πολλά χρόνια, καθώς προέρχονταν από το πρώην Κομμουνιστικό Μπλοκ και δύσκολα θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις και στην πειθαρχία που προέβλεπαν τα οικονομικά και πολιτικά κριτήρια ένταξης στην ΕΕ. Σήμερα, η Ουγγαρία έχει αναπτύξει φιλικές σχέσεις με την «εταίρο και συνάμα αντίπαλο» της Ένωσης Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν. Είναι πιθανόν στο μέλλον να χρειαστεί, επομένως, η Ευρωπαϊκή Ένωση να αποσαφηνίσει την εναρμόνιση των συνταγματικών πλαισίων των κρατών-μελών της.
Η γενική αγανάκτηση είναι προφανής. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπάν, φαίνεται να παίζει με τον χρόνο, καθώς γνωρίζει ότι οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου χρειάζονται και αυτές άμεσα το σχέδιο ανάκαμψης. Παιχνίδι επικίνδυνο, εφόσον η Βαρσοβία και η Βουδαπέστη έχουν επίσης πολλά να χάσουν. Ορισμένες χώρες του Ευρωπαϊκού Βορρά, συμπεριλαμβανομένων της Ολλανδίας, της Σουηδίας και της Δανίας, έχουν ασκήσει πιέσεις για αυστηρότερες συνθήκες. Η πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο θα πρέπει να εγκρίνει τις εκταμιεύσεις του ΠΔΠ της περιόδου 2021-2027, τάσσεται, επίσης, υπέρ της επιβολής πιο σκληρών συνθηκών σε αυτά τα δύο κράτη-μέλη. Εντούτοις, η Ουγγαρία και η Πολωνία αντιτίθενται, επί του παρόντος, στην ασκούμενη πίεση. Δεν μπορεί κανείς παρά να αναρωτηθεί αν θα καταφέρουν να την μειώσουν ή αν τελικά θα ενδώσουν στους μηχανισμούς της Ένωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- NUGENT Neil, «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ – ιστορία, θεσμοί, πολιτικές, Εκδόσεις Σαββάλας, 2012.
- www.france24.com, “Poland, Hungary veto EU budget over new rules linking funding to rule of law”, διαθέσιμο εδώ
- www.kathimerini.gr, «Επισήμως μπλόκο στο Ταμείο Ανάκαμψης από Ουγγαρία, Πολωνία», διαθέσιμο εδώ
- www.dw.com, «Ουγγαρία και Πολωνία μπλοκάρουν τον προϋπολογισμό της ΕΕ», διαθέσιμο εδώ
- www.lawspot.gr, «Το κράτος δικαίου ως προϋπόθεση στην ενωσιακή χρηματοδότηση: «Λευκός καπνός» στις διαπραγματεύσεις μεταξύ Συμβουλίου και Ευρωκοινοβουλίου», διαθέσιμο εδώ
