Της Αγγελικής Ευαγγελακοπούλου,
Η Μοζαμβίκη αποτελεί κράτος της αφρικανικής ηπείρου, που βρίσκεται στον νότο. Συνορεύει με την Τανζανία στα βόρεια, το Μαλάουι και τη Ζάμπια στα βορειοδυτικά, τη Ζιμπάμπουε στα δυτικά και το Εσουατίνι και τη Νότια Αφρική στα νοτιοδυτικά. Βρισκόμενη στο άκρο της ηπείρου, αποτελεί παραθαλάσσια χώρα, αφού βρέχεται από τον Ινδικό ωκεανό. Η έκτασή της ανέρχεται στα 801.590 τ.μ. και ο πληθυσμός της, με βάση τελευταία μέτρηση του 2018, είναι 29.5 εκατομμύρια, ακολουθώντας μια σταθερά αυξητική πορεία. Το νόμισμα που χρησιμοποιείται στην οικονομία της είναι το μετικάλ της Μοζαμβίκης. Επίσης, ως χώρα συμμετέχει σε διάφορους παγκόσμιους και περιφερειακούς οργανισμούς για την επίτευξη της ευημερίας της και την ενεργό συμμετοχή στη διεθνή κοινότητα: στον Southern African Development Community για την ανάπτυξη και τη συνεργασία των αφρικανικών κρατών του Νότου, στον African Regional Organisation of the International Trade Union Confederation με στόχο την ενοποίηση όλων των εμπορικών αφρικανικών σωματείων, στην Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, στον Οργανισμό Αφρικανικού Εμπορίου, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου και στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.
Η βασική γλώσσα της Μοζαμβίκης είναι τα πορτογαλικά, παράλληλα όμως όσοι έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση και είναι μορφωμένοι μιλούν και καλά αγγλικά. Αποτελεί μια χώρα όπου παραμένουν ενεργές και οι τοπικές διάλεκτοι, οι οποίες είναι αυτές των Μακούα (Makhuwa), των Σένα (Sena) και των Σουαχίλι (Swahili). Χρησιμοποιούνται κυρίως από κατοίκους φυλών ή χωριών που βρίσκονται στην περιφέρεια. Συνεχίζοντας για τα χαρακτηριστικά της χώρας, είναι αξιοσημείωτο πως αποτελεί περιοχή υπό πορτογαλικό έλεγχο από το 1505, οπότε και την κατέλαβε Πορτογάλος ερευνητής που ανακάλυψε το έδαφός της. Το 1884, οπότε και έλαβαν χώρα οι μάχες ανάμεσα στις ευρωπαϊκές δυνάμεις για επικράτηση στις αφρικανικές χώρες, η Πορτογαλία κέρδισε τη Μοζαμβίκη και συνεχίστηκε η αποικιοκρατία, μετατρέποντάς την σε αγορά σκλάβων και σε διαδρομή που θα διευκόλυνε τις εμπορικές δραστηριότητες της μεταφοράς χρυσού και άλλων μεταλλευμάτων και αγαθών στην Ευρώπη. Η χώρα κατάφερε να αποκτήσει την ανεξαρτησία της στις 25 Ιουνίου του 1975 μετά από έναν δεκαετή πόλεμο ανάμεσα στο απελευθερωτικό κίνημα της Μοζαμβίκης (FRELIMO) και την Πορτογαλία.
Η βασικότερη εμφύλια διαμάχη που έχει πραγματοποιηθεί στη Μοζαμβίκη είναι αυτή του 1977, που διήρκεσε μέχρι το 1992. Τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα ήταν το τότε κυβερνών απελευθερωτικό κόμμα της Μοζαμβίκης (FRELIMO) και το κόμμα που αποτέλεσε την αντιπολίτευση, το εθνικό αντιστασιακό κίνημα της Μοζαμβίκης (RENAMO). Όπως κάθε διαμάχη της εποχής, έτσι και αυτή, είχε ως βάση τον Ψυχρό Πόλεμο. Το πρώτο κόμμα υποστηριζόταν από την πρώην Σοβιετική Ένωση και είχε ως κυβερνητικό στόχο την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού στη χώρα με κυβέρνηση ενός κόμματος. Το δεύτερο υποστηριζόταν από τις ΗΠΑ και τις αντικομμουνιστικές ομάδες της Νοτίου Αφρικής και είχε ως στόχο την αποτροπή της υιοθέτησης σοσιαλιστικών πολιτικών. Η σύγκρουση έληξε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οπότε και υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο πλευρών το 1992. Δύο χρόνια αργότερα, έγιναν οι πρώτες εκλογές στη χώρα, οπότε και την κυβέρνηση ανέλαβε το κόμμα FRELIMO με αντιπολίτευση το RENAMO. Το 2004 η χώρα υπέγραψε το πρώτο Σύνταγμά της, με βάση το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα.
Η Μοζαμβίκη αποτελεί μια ημιπροεδρική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, με τον πρόεδρο να αποτελεί τον αρχηγό του κράτους και αρχηγό της πολυκομματικής κυβέρνησης. Η εκτελεστική εξουσία εφαρμόζεται από την κυβέρνηση. Σήμερα, πρόεδρος της χώρας είναι ο Filipe Nyusi, αρχηγός του κόμματος FRELIMO, που κέρδισε στις εκλογές του 2019 έναντι στον Ossufo Momade του RENAMO, ο οποίος αποτελεί την αντιπολίτευση. Όπως έχει γίνει αντιληπτό και από την παραπάνω ανάλυση, τα δύο πολιτικά κόμματα ήταν ανέκαθεν τα μόνα που επικρατούσαν στην πολιτική σκηνή της χώρας. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός της αναζωπύρωσης του εμφυλίου πολέμου μεταξύ τους το 2013. Η σύγκρουση επαναλήφθηκε με αφορμή κατηγορίες του κόμματος RENAMO έναντι του FRELIMO για διαφθορά εις βάρος του κράτους καθώς και για νοθεία στις εκλογές του 2014. Τα μέλη του κόμματος πραγματοποιούσαν πληθώρα χτυπημάτων σε 7 χωριά της χώρας ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την πολιτική και κοινωνική διαφθορά που υφίσταντο οι πολίτες. Οι συγκρούσεις κράτησαν μέχρι και το 2019, οπότε και υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο πλευρών μετά τον εξαετή πόλεμό τους. Τέλος, όσον αφορά την πολιτική οπτική της χώρας, φαίνεται να δρα μέσω δύο ομάδων πίεσης: της Mozambican League of Human Rights, που αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα του πληθυσμού, και του Youth Parliament, που αφορά την εκπροσώπηση των νέων.
Όσον αφορά την οικονομία της, η Μοζαμβίκη είναι μόνο στην 160η θέση της παγκόσμιας κλίμακας οικονομιών. Διακρίνεται ως μια φτωχή και υπανάπτυκτη χώρα, με περίπου το 70% να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Σύμφωνα με τελευταία μέτρηση, το ΑΕΠ της ανήλθε στα 14.9 δισεκατομμύρια ευρώ.
Όπως φαίνεται, τείνει να ακολουθεί μια σταθερά αυξητική πορεία με εξαίρεση κάποιες μεμονωμένες χρονιές. Συγκεκριμένα, μέχρι το 2004-2005, το ΑΕΠ της χώρας ξεκίνησε από χαμηλό επίπεδο (2.9% το 1995), ανήλθε στο 4.1% την επόμενη χρονιά και για τα επόμενα έξι χρόνια (1997-2003) βρισκόταν σταθερά στο επίπεδο του 5%. Η εξέλιξη αυτή είναι λογική, γιατί μετά το 1990 άρχισε να οργανώνεται πολιτικά σαν χώρα και γνώρισε την πρώτη περίοδο ειρήνης μετά τον αγώνα αποαποικιοποίησης. Συνεχίζοντας, κατά την περίοδο από το 2004 μέχρι και το 2008 σημειώθηκε μια σημαντική άνοδος στο ΑΕΠ, καθώς αυξήθηκε κατά 5μισι μονάδες σχεδόν (6.25% το 2003, 12.57% το 2008). Η ανάπτυξη αιτιολογείται από την προσπάθεια της χώρας να οδηγηθεί στην εσωτερική της ανασυγκρότηση μετά τις μάχες που είχαν προηγηθεί τα προηγούμενα χρόνια. Βέβαια, πρέπει να αναφερθεί πως η οικονομική βοήθεια από τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς με ενισχύσεις και δάνεια υψηλών ποσών (300 εκατομμύρια δολάρια ενίσχυση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο το 2008 και 85 εκατομμύρια δολάρια από την Παγκόσμια Τράπεζα) αλλά και οι ξένες επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα από εξωτερικούς δρώντες ήταν τα στοιχεία που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της χώρας.
Οι δύο χρονιές του 2009 και 2010 ήταν χρονιές καθόδου του ΑΕΠ λόγω της σύγκρουσης που είχε αρχίσει να επανεμφανίζεται ανάμεσα στα δύο αντιμαχόμενα κόμματα της πολιτικής σκηνής της χώρας, όπως αναφέρεται και παραπάνω. Όπως σε πολλά αφρικανικά κράτη, έτσι και στην περίπτωση της Μοζαμβίκης, οι πολιτικές συγκρούσεις, η διαφθορά των κομμάτων, οι κοινωνικές διαφορές λόγω της ανισότητας, η ανεργία κ.ά. προκαλούσαν ανισορροπία στην οικονομική ανάπτυξη. Για την επόμενη τετραετία (2010-2014), το ΑΕΠ ανέβηκε από το 10% στο 17%, γεγονός που οφείλεται και πάλι στην εξωτερική βοήθεια των διεθνών οικονομικών δρώντων στην προσπάθειά τους να συμβάλουν στην καταπολέμηση των προβλημάτων που εμφανίζονται στη χώρα. Με βάση το διάγραμμα, κατά την περίοδο 2015-2017 φαίνεται να υπάρχει και πάλι μια ακόμα μείωση στο ΑΕΠ. Σύμφωνα με μελέτες, αυτό οφείλεται στην απόφαση της κυβέρνησης να μειώσει τις κυβερνητικές δαπάνες και τις τιμές βασικών αγαθών εξαγωγής. Στόχος της συγκεκριμένης πολιτικής ήταν η αναδιαμόρφωση του εσωτερικού της χώρας και η ανάκτηση ελέγχου της οικονομίας από την κυβέρνηση, ώστε να μην καθίσταται αναγκαία η τόσο ενισχυμένη οικονομική εξωτερική βοήθεια. Από το 2017 έως και σήμερα, η χώρα φαίνεται να διαθέτει σταθερό ΑΕΠ, ελαφρώς αυξημένο από τα προηγούμενα 3-4 χρόνια. Στην εξέλιξη αυτή, συνέβαλε και η λήξη της εμφύλιας διαμάχης ανάμεσα στα δύο βασικά κόμματα με υπογραφή της συνθήκης ειρήνης. Πλέον η Μοζαμβίκη προσπαθεί να ενισχύσει τις εξαγωγές των βασικών προϊόντων παραγωγής της με σκοπό την ενίσχυση της οικονομίας και τη δημιουργία εμπορικών δεσμών με τους άλλους παίκτες της διεθνούς οικονομίας.
Έχοντας αναλύσει το ΑΕΠ, ακολουθεί το διάγραμμα του ρυθμού ανάπτυξης, το οποίο έρχεται να επιβεβαιώσει την αστάθεια που χαρακτηρίζει την οικονομία της Μοζαμβίκης. Μέχρι και το 2000, η διαφορά που υπάρχει στις τιμές ανά τα χρόνια είναι τεράστια. Η απόκλιση μπορεί να είναι από 5 μονάδες έως και 15. Για παράδειγμα, το 1987 ο ρυθμός ανήλθε στο 14.7% και πέντε χρόνια αργότερα, μετά από μια συνεχή κάθοδο, έφτασε στο -6.1%. Μόλις μέσα σε έναν χρόνο (1993), από το -6% εκτινάχθηκε στο 10%, όπου και παρέμεινε μέχρι το 2000 με εξαίρεση δύο χρονιές (το 1995 ήταν περίπου στο 2% και το 2000 στο 1%). Η τελευταία φορά που ο ρυθμός ξεπέρασε το 10% ήταν το 2001 (12.09%), όμως από τότε μέχρι και το 2015 η τιμή κυμαίνεται στο 6-7%. Τα τελευταία 4 χρόνια παρουσιάζει μόνο καθοδική πορεία και το 2019 φτάνει στο 2.2%, αποδεικνύοντας και σ’ αυτή την περίπτωση πόσο την επηρεάζουν τα εσωτερικά προβλήματά της.
Όπως και τα υπόλοιπα μεγέθη, έτσι και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, εμφανίζει μερική αστάθεια, όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα. Αναλυτικότερα, από το 1995 μέχρι και το 2000, το εισόδημα του πληθυσμού φαίνεται να έχει αυξητική τάση, δεδομένου του τέλους της εμφύλιας σύγκρουσης και της προσπάθειας ανοικοδόμησης της οικονομικής κατάστασης και του επιπέδου διαβίωσης. Μετά από μια ελαφριά πτώση κατά τη διετία 2001-2002, κατά την περίοδο 2003-2009 φαίνεται να υπήρχε μια σταθερά αυξητική πορεία του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Υπενθυμίζεται πως κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων έλαβαν χώρα εσωτερικές μεταρρυθμίσεις και εξωτερική βοήθεια από τους οικονομικούς οργανισμούς της διεθνούς οικονομίας, οπότε η γενικότερη απόδοση της χώρας ήταν θετική. Το 2010 φαίνεται μια μεγάλη πτώση (από περίπου 564.479 σε 470.182), ενώ μέχρι και το 2016 χαρακτηρίζεται ως ασταθές με έντονες αυξομειώσεις, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα. Από τότε μέχρι και σήμερα έχει παρουσιάσει μια ελαφριά άνοδο, η οποία διατηρείται σταθερή μέχρι και το 2019.
Συνεχίζοντας, όσον αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται το ποσοστό που προσφέρει η απασχόληση στους τομείς εργασίας στο γενικό ΑΕΠ της χώρας. Γίνεται αντιληπτό πως ο τομέας που συμβάλλει περισσότερο στην οικονομική ανάπτυξη και στην απασχόληση του πληθυσμού είναι αυτός των υπηρεσιών. Καθ’ όλη τη διάρκεια των χρόνων που απεικονίζει το διάγραμμα, φαίνεται πως ο τριτογενής τομέας παράγει σταθερά πάνω από 40% του ΑΕΠ. Ακολουθεί ο τομέας της γεωργίας και των αγροτικών δραστηριοτήτων, ο οποίος αποτελεί περίπου το ¼ του ΑΕΠ της χώρας τα τελευταία δέκα χρόνια. Τέλος, ο δευτερογενής τομέας της βιομηχανίας είναι και αυτός που είναι το λιγότερο ανεπτυγμένος και απασχολεί το λιγότερο εργατικό δυναμικό, καθώς δεν ξεπερνά το 20%. Ωστόσο, τα τελευταία τρία χρόνια φαίνεται να φτάνει σε ισάξιο ποσοστό με τη γεωργία, αφού παρατηρείται μια ελάχιστη αύξηση του 3-4%. Επίσης, ούσα αφρικανική χώρα, είναι δεδομένο πως ασχολείται με την εξόρυξη μεταλλευμάτων και ορυκτών λόγω του πλούσιου υπεδάφους της, τα οποία χρησιμοποιεί ως βασικά προϊόντα στις εξαγωγές της. Η νέα εξέλιξη στο εμπόριό της είναι η δυνατότητα εξαγωγής αερίου, γεγονός που πιθανόν να την αναδείξει στις ενεργειακές αγορές μελλοντικά.
Ολοκληρώνοντας την οικονομική ανάλυση της Μοζαμβίκης ανά τα χρόνια, κρίνεται αναγκαίο να παρατεθεί και το διάγραμμα του πληθωρισμού. Αποτελεί ένα σημαντικό μέγεθος, διότι σχετίζεται με την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και επηρεάζει έτσι την πορεία της οικονομικής δραστηριότητας. Οι τιμές του πληθωρισμού της χώρας αποδεικνύουν για ακόμα μια φορά την αστάθεια που χαρακτηρίζει την οικονομία της. Μέχρι και το 2012 οι αυξομειώσεις είναι έντονες· ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ποσοστό του 14.5% το 2008 που μειώθηκε στο 3.7% το 2009. Όπως έχει αναλυθεί και παραπάνω, η χώρα δέχθηκε μεγάλη εξωτερική βοήθεια, γεγονός που δικαιολογεί τη βελτίωση του πληθωρισμού τόσο άμεσα. Μέχρι το 2016, το ποσοστό κυμαινόταν από 2% έως 3.5%, οπότε φαίνεται να υπήρχε μια σταθερότητα εκείνη την περίοδο, δεδομένων και των μέτρων που είχε λάβει η κυβέρνηση για οικονομική βελτίωση, όπως έχει αναφερθεί παραπάνω. Το 2016 ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε από το 3.5% του 2015 στο 17%. Βέβαια, τότε ήταν που ξανάρχισε η εμφύλια σύγκρουση μεταξύ των δύο κομμάτων, FRELIMO και RENAMO, η οποία είχε βρεθεί υπό έλεγχο τον προηγούμενο χρόνο, γεγονός που προκάλεσε εκ νέου εσωτερική αποδιάρθρωση. Τέλος, το 2019 η κατάσταση φαίνεται να βρίσκεται εκ νέου υπό έλεγχο με αφορμή την οριστική λήξη της σύγκρουσης και την υπογραφή συνθήκης ειρήνης.
Με βάση τα παραπάνω, το συμπέρασμα που διεξάγεται είναι πως η Μοζαμβίκη αποτελεί μια χώρα που έχει πληγεί από τις δικές της εσωτερικές εμφύλιες συγκρούσεις. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κομματικών παρατάξεων έληξε επίσημα με την υπογραφή συνθήκης ειρήνης μόλις το 2019. Για πάνω από 40 χρόνια είχε παγιδευτεί σε μια εμφύλια διαμάχη που δεν την οδήγησε ποτέ σε σταθερή ανάπτυξη και πρόοδο, στερώντας της ευκαιρίες ανάδειξής της στην παγκόσμια οικονομία. Ωστόσο, φαίνεται να ανακάμπτει και να αξιοποιεί τις ευκαιρίες που της δίνονται σε νέα πεδία δραστηριοποίησης, όπως στον κλάδο της ενέργειας.
Ενδεικτικές Πηγές:
- Mozambique History and Background, Retrieved from here
- The Mozambican Civil War (1977-1992), Retrieved from here
- Mozambique’s RENAMO Conducts Low-Level Insurgency While Running for Election, Retrieved from here
- Mozambique GDP1980-2019 Data, Retrieved from here
- GDP Growth (Annual %)- Mozambique, Retrieved from here
- GDP Per Capita (Current US$)-Mozambique, Retrieved from here
- Mozambique: Distribution of gross domestic product (GDP) across economic sectors from 2009 to 2019, Retrieved from here
- Inflation, consumer prices (annual %)-Mozambique, Retrieved from here
- Global Financial Crisis Discussion Series Paper 18: Mozambique Phase 2, Retrieved from here
- Mozambique’s Economic Outlook Retrieved from here
- Mozambique in LNG Project, Retrieved from here
