Μαυριτανία: Ένας τόπος διαφθοράς και οικονομικής στασιμότητας

Της Δήμητρας Σουρμελή,

Η Μαυριτανία βρίσκεται στη Δυτική Αφρική και αποτελεί γεωγραφική και πολιτιστική γέφυρα ανάμεσα στην περιοχή του Μαγκρέμπ και τη δυτική περιοχή του Σαχέλ. Το μεγαλύτερο μέρος της έκτασής της καταλαμβάνεται από την έρημο Σαχάρα, ενώ η ακτογραμμή του Ατλαντικού Ωκεανού εκτείνεται στα 700 χιλιόμετρα. Υπήρξε γαλλική αποικία από τα τέλη του 19^ου αιώνα, ενώ απέκτησε την ανεξαρτησία της στις 28 Νοεμβρίου του 1960 ως Ισλαμική Δημοκρατία της Μαυριτανίας, κίνηση που συνιστούσε πολιτική επιδίωξη ότι η θρησκεία θα ένωνε τις διαφορετικές εθνοτικές ομάδες υπό αυτή την κοινή παραδοχή. Επίσημη θρησκεία, επομένως, είναι το Ισλάμ, ενώ επίσημη γλώσσα τα αραβικά.

Η αφρικανική χώρα καταλαμβάνεται κυρίως από έρημο με μεγάλες εκτάσεις γης, που διευκολύνουν την κτηνοτροφία, ενώ μόνο το 0,5% της έκτασης της χώρας είναι καλλιεργήσιμο. Η αγροτική παραγωγή της Μαυριτανίας είναι ισχνή και μπορεί να ικανοποιήσει μόνο το ένα τρίτο των επισιτιστικών αναγκών του πληθυσμού, καθιστώντας την εξαρτημένη στις εισαγωγές ζαχαρόχορτου, σιταριού και κεχριού.

Η ακτογραμμή των 700 χιλιομέτρων, και όχι μόνο, έχει ωθήσει τον πληθυσμό να ασχοληθεί με την αλιεία. Το 2018, τα ψάρια βρίσκονταν στη δεύτερη θέση των εξαγωγών με ποσοστό 17,6% και αξία 450 εκατομμυρίων δολαρίων. Το ίδιο έτος, η απασχόληση σε αυτόν τον τομέα υπολογιζόταν περίπου στο 13,8%, με 3.816 σκάφη συνολικά. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος των εμπορικών συναλλαγών έχει συνδεθεί με την πώληση αδειών αλιείας σε ξένους στόλους και όχι με τα αλιευτικά προϊόντα. Συνολικά, ο αγροτικός τομέας αποτελούσε το 25,92% του ΑΕΠ της χώρας, στη διάρκεια του 2018.

Η βιομηχανία εξόρυξης μεταλλευμάτων διαδραματίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για την οικονομία της Μαυριτανίας. Αποτελεί την κύρια βιομηχανική δραστηριότητα της χώρας και την κύρια πηγή εισοδήματος για την κυβέρνηση, αν και η παραγωγή μεταλλευμάτων είναι συγκριτικά μικρότερη σε σχέση με άλλες χώρες, όπως η Αυστραλία, η Βραζιλία και η Κίνα, ενώ η παραγωγή σιδηρομεταλλευμάτων αγγίζει μόλις το 1% της παγκόσμιας παραγωγής, στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Η βιομηχανία κυριαρχείται από την παραγωγή σιδηρομεταλλευμάτων, τα οποία βρίσκονται στην πρώτη θέση των εξαγωγών με ποσοστό 24,6% και αξία 628 εκατομμύρια δολάρια. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει και η παραγωγή χρυσού με ποσοστό, το 2018, 15% επί των εξαγωγών και χαλκού με ποσοστό 7,6%. Την ίδια στιγμή, αποτελεί το 38% του ΑΕΠ της Μαυριτανίας.

Ωστόσο, οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως, το 1997, τα αλιευτικά προϊόντα καθώς και η εξόρυξη μεταλλευμάτων αποτελούσαν το 97,6% των εμπορικών συναλλαγών, με σχεδόν ανύπαρκτες εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων. Δύο δεκαετίες αργότερα, η παραπάνω εικόνα δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου, καθώς οι δύο αυτοί τομείς, το 2017, άγγιζαν μαζί το 98,1% των συνολικών εξαγωγών.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό πως ο πλούτος σε φυσικούς πόρους εγκλωβίζει τη χώρα σε μια μη διαφοροποιημένη οικονομία. Η έλλειψη οικονομικής διαφοροποίησης, η οποία δημιουργείται μέσω της απασχόλησης μόνο με πολύ συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, έχει οδηγήσει σε μείωση της δημιουργίας θέσεων εργασίας, ενώ κατέστησε την οικονομία ευάλωτη σε εξωτερικούς παράγοντες. Οι εισφορές από την παραγωγή των συγκεκριμένων προϊόντων εξαρτώνται σχεδόν απόλυτα από τις αυξομειώσεις του επιπέδου τιμών παγκοσμίως. Γι’ αυτό, παρατηρείται αύξηση στο ΑΕΠ, όταν αυξάνονται οι τιμές των προϊόντων, ενώ μείωση, όταν αυτές μειώνονται. Αυτό γίνεται αντιληπτό την περίοδο 2015-2018, όπου η πτώση των τιμών των αγαθών οδήγησε σε μείωση του επιπέδου ανάπτυξης του ΑΕΠ από 5,5% την περίοδο 2011-2014 σε 2,5% την τετραετία που ακολούθησε.

Χαρακτηριστικό είναι, επίσης, πως η αφρικανική χώρα έχει πραγματοποιήσει ένα τεράστιο βήμα προς την αστικοποίηση, το οποίο θα μπορούσε να βοηθήσει την οικονομία να διαφοροποιηθεί μέσω της συσσώρευσης των ατόμων σε ένα αστικό περιβάλλον, όπου θα μπορούσαν να εξειδικευτούν σε άλλους τομείς. Το 53,7% του πληθυσμού ζει στις πόλεις, ενώ το 46,3% στην ύπαιθρο. Η αύξηση του αστικού πληθυσμού υπήρξε αποτέλεσμα της μετανάστευσης και του υψηλού ρυθμού γονιμότητας, που είναι ανάμεσα στους υψηλότερους στον κόσμο με 5,3 γεννήσεις ανά γυναίκα. Δυστυχώς, η χώρα δεν κατάφερε να εκμεταλλευτεί την αστικοποίηση προκειμένου να αναπτυχθεί, εξαιτίας της χαμηλής της πυκνότητας, των μεγάλων αποστάσεων και των οξυμένων διαμαχών ανάμεσα στον πληθυσμό.

Η βαριά εξάρτηση της χώρας στις δραστηριότητες εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων σημαίνει ότι η αποτελεσματικότητα της δημόσιας οικονομικής διοίκησης, μέσω της θεσμικής ενδυνάμωσης του συστήματος δικαιοσύνης και της διαφάνειας στις οικονομικές συναλλαγές της κυβέρνησης, θα παίξει σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση και υλοποίηση μιας επιτυχημένης στρατηγικής ανάπτυξης.

Εντούτοις, ο Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας της Μαυριτανίας για το 2020 είναι 55,3, τοποθετώντας τη στην 130^η θέση παγκοσμίως. Η οικονομία της Μαυριτανίας έχει υπάρξει κυρίως ανελεύθερη τις δύο τελευταίες δεκαετίες, με ένα ΑΕΠ που σημειώνει ένα μετριοπαθές ποσοστό ανάπτυξης. Όσον αφορά το κράτος δικαίου, η Μαυριτανία χαρακτηρίζεται από ένα σωστά ανεπτυγμένο σύστημα καταγραφής της ιδιοκτησίας για το μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Το δικαστικό σύστημα, ωστόσο, είναι αδύναμο, χαοτικό και επηρεάζεται από την κυβέρνηση, καθώς οι δικαστές λαμβάνουν μια άτυπη εκπαίδευση σε δύο ξεχωριστά και διαφορετικά νομικά συστήματα, στο γαλλικό και σε εκείνο που βασίζεται στον νόμο της Σαρίας. Παράλληλα, η διαφθορά του δημόσιου τομέα είναι διάχυτη σε όλη την κοινωνία.

Σε σχέση με το μέγεθος της κυβέρνησης και τη φορολογία των πολιτών, η γενική φορολογική επιβάρυνση ανέρχεται στο 19,7% του συνολικού εγχώριου εισοδήματος, ενώ οι κυβερνητικές δαπάνες φτάνουν το 28% του ΑΕΠ της Μαυριτανίας. Το δημόσιο χρέος φτάνει το 83,9% του ΑΕΠ της αφρικανικής χώρας.

Ταυτόχρονα, οι διαδικασίες δημιουργίας μιας επιχείρησης έχουν βελτιωθεί, αλλά η γραφειοκρατία αποδεικνύεται, ακόμη, χρονοβόρα και περίπλοκη. Από το 2019, η Μαυριτανία δεν λαμβάνει οφέλη από την αμερικανική πράξη AGOA (African Growth and Opportunity Act), εξαιτίας της αρνητικής προόδου που έχει σημειώσει εναντίον της εξαναγκαστικής εργασίας. Την ίδια στιγμή, η αποτελεσματική νομισματική πολιτική περιορίζεται από την παραοικονομία, αν και η κυβέρνηση έχει προσπαθήσει να εφαρμόσει μια πιο πειθαρχημένη δημοσιοοικονομική πολιτική.

Δεδομένης της μεγάλης συνεισφοράς των εξαγωγών στην ανάπτυξη της χώρας, αρκετά σημαντική κρίνεται και η εμπορική ελευθερία που διασφαλίζεται στη Μαυριτανία. Πολυάριθμα μη δασμολογικά εμπόδια παρακωλύουν την ελευθερία των εμπορικών συναλλαγών, ενώ οι επενδυτές εξακολουθούν να υπόκεινται σε γραφειοκρατικές διαδικασίες και σε επενδυτικό ρίσκο λόγω της πολιτικής αστάθειας. Μάλιστα, το επενδυτικό ρίσκο βαθμολογείται με C, που ουσιαστικά υποδηλώνει μέτριο προς υψηλό ρίσκο. Επιπλέον, οι κεφαλαιουχικές αγορές είναι ανύπαρκτες λόγω της αποκλειστικά επιφανειακής ενασχόλησης με τον χρηματοοικονομικό κλάδο.

Χωρίς αμφιβολία, αν η Μαυριτανία επιθυμεί να επιτύχει μελλοντική ανάπτυξη στις υπηρεσίες, στον κατασκευαστικό τομέα και στις εξαγωγές προϊόντων, πρέπει να βελτιώσει την οικονομική της ελευθερία. Η κυβέρνηση οφείλει να εστιάσει στην προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, στη βελτίωση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και στην υιοθέτηση μιας πιο σκληρής στάσης απέναντι στη δημόσια διαφθορά. Ένα σταθερό κράτος δικαίου θα συμβάλει στην ανάπτυξη της χρηματοοικονομικής και επενδυτικής ελευθερίας και κατ’ επέκταση στη βελτίωση των οικονομικών της όρων.

Ενδεικτικές Πηγές:

• Mauritania, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
• 2020 Index of Economic Freedom, Retrieved from here
• World Bank, Data about Mauritania, Retrieved from here
• Mauritania, Country Economic Memorandum: Accelerating Growth Through Diversification and Productive Cities by World Bank Group
• COFACE, Major Economic Indicators About Mauritania, Retrieved from here
• Observatory of Economic Complexity, Mauritania, Retrieved from here
• Science, Technology and Innovation Review, Mauritania, United Nations Conference on Trade and Development, Retrieved from here
• STRATEGIE NATIONALE DECROISSANCE ACCELEREE ET DE PROSPERITE PARTAGEESCAPP 2016-2030, REPUBLIQUE ISLAMIQUE DE MAURITANIEMinistère de l’Economie et des Finances, Retrieved from here
• Integrated Production and Pest Management Programme in Africa, Mauritania, Retrived from here  
• Food and agriculture Organization of the United Nations, The Islamic Republic of Mauritania, Retrived from here
• Extractive Industries Transparency Initiative, Mauritania, Retrieved from here
• République Islamique de Mauritanie, Comite National de l’Initiative pour la Transparence des Industrie Extractives, Secteurs, Retrieved from here