Της Θεοδώρας Κρέπη,
Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα, η ανατολική Μεσόγειος είχε μετατραπεί σε θέατρο συγκρούσεων ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χριστιανικές δυνάμεις (και κυρίως τους Βενετούς) και τους Οθωμανούς. Οι Έλληνες συμμετείχαν σε αυτές λιγότερο ή περισσότερο ενεργά. Στις 7 Οκτωβρίου 1571, ωστόσο, γράφτηκε μια από τις ενδοξότερες σελίδες της ιστορίας του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού: οι ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης πέτυχαν μια μεγάλη νίκη εναντίον του (ως τότε θεωρούμενου ανίκητου) τουρκικού στόλου στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, τονώνοντας το ηθικό των σκλαβωμένων Ελλήνων. Ποια ήταν τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτή την αναμέτρηση;
Από το 1568, οι Οθωμανοί είχαν ξεκινήσει προετοιμασίες για έναν επικείμενο πόλεμο, ενώ, παράλληλα, Έλληνες συνεργάτες των Ισπανών και των Ιωαννιτών ιπποτών της Μάλτας κατέθεταν σχέδια για μια ένοπλη επέμβαση των δυτικών στον ελλαδικό χώρο με πενιχρά, όμως, αποτελέσματα. Την ίδια περίοδο, ο πάπας Πίος Ε΄, διακατεχόμενος από φιλοδοξίες για την έναρξη μιας «Σταυροφορίας» εναντίον των Οθωμανών, προσπαθούσε να γεφυρώσει τις βενετο-ισπανικές διαφορές και να συνενώσει αυτές τις δύο μεγάλες δυνάμεις σε έναν «Ιερό Συνασπισμό» (“Sacra Liga Antiturca”). Αυτό το ομολογουμένως δύσκολο εγχείρημα (καθώς η αντιπαλότητα και η καχυποψία μεταξύ Ισπανών και Βενετών ήταν μεγάλη) είχε επαναληφθεί μερικές δεκαετίες νωρίτερα, χωρίς ιδιαίτερη, όμως, επιτυχία.
Σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση, δηλαδή τη συμμαχία των δύο αντιπάλων, έπαιξε η τουρκική απαίτηση για την παράδοση της βενετοκρατούμενης Κύπρου. Στις αρχές του 1570, ο σουλτάνος Σελίμ Β΄ απέστειλε στους Βενετούς το σχετικό τελεσίγραφο, το οποίο απορρίφθηκε αμέσως. Οι Τούρκοι, ωστόσο, συγκέντρωσαν ισχυρό στόλο και κατευθύνθηκαν προς την Κύπρο, όπου ξεκίνησαν ενέργειες για την κατάληψή της, στις αρχές του καλοκαιριού του ίδιου χρόνου.
Οι Βενετοί συνειδητοποίησαν αμέσως την ανάγκη σύναψης συμμαχίας με τους Ισπανούς για την αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου. Τον Μάιο του 1571, υπογράφηκε ο «Ιερός Συνασπισμός» ανάμεσα σε Βενετία και Ισπανία, με τη σύμπραξη του παπικού κράτους, των Ιωαννιτών, της Μάλτας, της Σαβοΐας και μικρότερων ιταλικών κρατιδίων. Αρχικός στόχος (ο οποίος, τελικά, δεν επετεύχθη) ήταν η αποστολή χριστιανικής βοήθειας στην Κύπρο.
Ο ενωμένος χριστιανικός στόλος ξεκίνησε στις 16 Σεπτεμβρίου 1571 από την ιταλική Μεσσήνη για τις ανατολικές ακτές του Ιονίου. Αρχηγός της επιχείρησης ορίστηκε ο ετεροθαλής αδελφός του Φιλίππου Β΄, Don Juan της Αυστρίας, ένας νεαρός στρατηγός, που είχε διακριθεί λίγα χρόνια νωρίτερα στους πολέμους εναντίον των εξεγερμένων μουσουλμάνων της Ισπανίας, των moriscos. Στο πλευρό του, τοποθετήθηκαν τρεις έμπειροι ναύαρχοι: Ιωάννης Ανδρέας Doria, Μαρκαντώνιος Colonna, Σεβαστιανός Venier.
Καθώς ο ενωμένος χριστιανικός στόλος σάλπαρε προς τη νότια Ελλάδα, έφτασαν τα νέα για την άλωση της Αμμοχώστου και την απάνθρωπη μεταχείριση του Βενετού διοικητή της, Marco Antonio Bragadin. Οι συμμαχικές δυνάμεις πήραν την απόφαση να αντιμετωπίσουν κατά μέτωπον τον τουρκικό στόλο, που, εκείνη την περίοδο, βρισκόταν στη Ναύπακτο.
Στις 5 Οκτωβρίου, ο ενωμένος στόλος συγκεντρώθηκε στην Κεφαλονιά. Περιλάμβανε 210 γαλέρες, 30 ισπανικές φρεγάτες, 24 μεταφορικά σκάφη. Η συμμετοχή του ελληνικού στοιχείου σε αυτόν τον συνασπισμένο στόλο ήταν σημαντική. Πολλά από τα βενετικά και ισπανικά πλοία απασχολούσαν ελληνικό πλήρωμα (κυρίως, από την Κρήτη και τα Ιόνια νησιά) και Έλληνες στρατιώτες υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στα στρατεύματα των δύο αυτών δυνάμεων. Αρκετά ήταν τα πλοία ανάμεσα στα βενετικά πολεμικά τα οποία εξοπλίστηκαν και διοικούνταν από Έλληνες. Οι Κερκυραίοι διέθεσαν 4 γαλέρες με κυβερνήτες έμπειρους ναυτικούς: Χριστόφορο Κοντοκάλη, Πέτρο Μπούα, Γεώργιο Κοκκίνη, Στυλιανό Χαλικιόπουλο. Σημαντική και η συμβολή των Ζακυνθινών, που εξόπλισαν 4 πολεμικά με «σοπρακόμιτους», τους Αντώνιο Κουτούβαλη, Νικόλαο Μονδίνο, Δημήτριο Κομούτο, Μαρίνο Σιγούρο. Όμως η μεγαλύτερη ελληνική συνεισφορά, όχι μόνο στη συγκεκριμένη ναυμαχία, αλλά και γενικότερα στον τριετή πόλεμο μεταξύ Βενετίας και Τουρκίας, προήλθε από την Κρήτη. 28 Κρητικοί ευγενείς, βενετικής ή ελληνικής καταγωγής, κυβέρνησαν γαλέρες. Γίνεται, λοιπόν, σαφές πόσο μεγάλη ήταν η συμβολή του ελληνικού στοιχείου σε αυτήν τη ναυμαχία. Αυτό, άλλωστε, το παραδέχεται και ο ίδιος ο Don Juan, που δηλώνει πως το πιο αξιόμαχο τμήμα του στόλου του ήταν αυτό που διοικείτο από τους Κρητικούς. Όσο για το στράτευμα, σύμφωνα με τα στοιχεία, που έχουν διασωθεί, συμμετείχαν στη ναυμαχία περίπου 30.000 στρατιώτες, στρατολογημένοι από τη Βενετία, την Ισπανία και τα άλλα κρατίδια του συνασπισμού, αλλά και εθελοντές από άλλα μέρη της Ευρώπης. Ξανά, οι Έλληνες αποτελούσαν ένα σημαντικό ποσοστό του στρατεύματος.
Στο αντίπαλο στρατόπεδο, επικεφαλής του οθωμανικού στόλου τέθηκε ο Μουεζίν Ζαντέ Αλή, με τον ναύαρχο Ουλούτς Αλή στο πλευρό του. Ο στόλος τους αριθμούσε 210 γαλέρες και μερικά μικρότερα σκάφη, άγνωστος, ωστόσο, είναι ο αριθμός των στρατιωτών του.
Τις ημέρες πριν το ξέσπασμα της ναυμαχίας, ο Don Juan προσπάθησε (με μεγάλη ομολογουμένως επιτυχία) να αναπτερώσει το ηθικό των πολεμιστών του. Εκμεταλλευόμενος τα θρησκευτικά τους αισθήματα, τους παρακίνησε να πολεμήσουν τους αλλόθρησκους με θάρρος και γενναιότητα.
Το πρωί τις 7ης Οκτωβρίου 1571, οι αντίπαλοι στόλοι συναντήθηκαν στον Πατραϊκό Κόλπο, στις Εχινάδες νήσους, και παρατάχθηκαν ο ένας απέναντι από τον άλλο. Γύρω στο μεσημέρι, δόθηκε το σήμα και η ναυμαχία ξεκίνησε, με τους δύο στόλους να ακολουθούν, αρχικά, τους τυπικούς κανόνες διεξαγωγής μιας ναυμαχίας. Στη συνέχεια, όμως, η σύγκρουσή τους θύμιζε περισσότερο μια άναρχη αψιμαχία. Γάντζοι εκτοξεύονταν προς τα αντίπαλα πλοία και στα καταστρώματα λάμβαναν χώρα μάχες σώμα με σώμα. Η ναυμαχία κράτησε μερικές ώρες και έληξε με νίκη του χριστιανικού στόλου.
Ο απολογισμός ήταν βαρύς και για τις δύο πλευρές. Ένα μεγάλο μέρος του τουρκικού στόλου καταστράφηκε ολοσχερώς και ο ίδιος ο διοικητής του έπεσε νεκρός. Όσο για τις απώλειες σε ανθρώπινο υλικό, χιλιάδες ήταν οι νεκροί, οι τραυματίες και αυτοί που πιάστηκαν αιχμάλωτοι και από τα δύο στρατόπεδα. Αυτοί, όμως, που πλήρωσαν πιο ακριβά αυτή τη νίκη ήταν οι Έλληνες. Πολλοί από αυτούς, που πολέμησαν για τον χριστιανικό στόλο, χάθηκαν. Από την άλλη πλευρά, ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων αιχμαλώτων ήταν κωπηλάτες στα τουρκικά πλοία. Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, είτε προέβησαν σε κινήσεις που ζημίωναν τον τουρκικό στόλο, είτε κατάφεραν, πάνω στην αναστάτωση, να απελευθερωθούν και να πολεμήσουν φανερά εναντίον αυτών που τους καταδυνάστευαν. Το τέλος, όμως, μιας μεγάλης μερίδας εξ αυτών ήταν τραγικό, καθώς πνίγηκαν ή κάηκαν μέσα στα τουρκικά πλοία (κάποιοι, ωστόσο, απελευθερώθηκαν από τους συμμάχους).
Η νίκη στη Ναύπακτο χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τις περισσότερες χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης. Όπως, εξάλλου, εύστοχα γράφει ο Miguel de Cervantes, ο οποίος πολέμησε στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, η νίκη αυτή κατέρριψε την ιδέα για το αήττητο των Τούρκων στη θάλασσα, που επικρατούσε μέχρι τότε, και αναπτέρωσε το ηθικό των Ευρωπαίων. Ωστόσο, η επιτυχία αυτή δεν αποτέλεσε τη βάση για άλλες νίκες. Μετά το πλήγμα, που δέχτηκε ο τουρκικός στόλος, επέστρεψε ξανά, μετά από μικρό χρονικό διάστημα, στις θάλασσες. Τα αντίποινα για την καταστροφή στη Ναύπακτο ήταν φοβερά και πολλοί Έλληνες βρήκαν τον θάνατο. Όμως αυτό δεν μειώνει τη σημασία της ναυμαχίας της Ναυπάκτου, καθώς θεωρείται μια φωτεινή στιγμή στην ιστορία του οθωμανοκρατούμενου ελληνισμού. Η νίκη των συμμαχικών ευρωπαϊκών δυνάμεων κατάφερε να ανακόψει την αυτοπεποίθηση των Τούρκων σχετικά με την κυριαρχία τους στη Μεσόγειο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (2000) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος 10. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Β. Μισύρης (2004) Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571 μ. Χ.): άγνωστες σελίδες δόξας του μεσαιωνικού ελληνισμού, Αθήνα: Εύανδρος
- Ν. Σβορώνος (2007) Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας. Αθήνα: Θεμέλιο.
