Της Ερωφίλης Σμυρνιωτάκη,
Ο νέος κύκλος εχθροπραξιών μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, με επίκεντρο για ακόμα μία φορά την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (αυτοαποκαλούμενου Αρτσάχ), τερματίστηκε τα ξημερώματα της 10ης Νοεμβρίου, μετά από περίπου 6 εβδομάδες αιματηρών συγκρούσεων. Ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Nikol Pashinyan, ο Αζέρος πρόεδρος, Ilham Aliyev, και ο Ρώσος πρόεδρος, Vladimir Putin, υπέγραψαν τη συμφωνία ειρήνης, που, όπως όλα δείχνουν, υποδεικνύει ως νικητή το Αζερμπαϊτζάν και ως ηττημένη την Αρμενία. Στους όρους αναφέρεται ότι το Αζερμπαϊτζάν θα διατηρήσει όσα εδάφη της περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ «κέρδισε» κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, ενώ η Αρμενία συμφώνησε να αποσυρθεί και από άλλες κοντινές περιοχές μέσα στις επόμενες εβδομάδες. Η Ρωσία θα πρωταγωνιστήσει στη διαδικασία διατήρησης της ειρήνης με αποστολή στρατευμάτων ήδη από την Τετάρτη 11 Νοεμβρίου στις επίμαχες περιοχές, ενώ ο Αζέρος πρόεδρος ανακοίνωσε ότι αντίστοιχες ειρηνευτικές δυνάμεις θα αποστείλει και η Τουρκία. Την Παρασκευή 13 Νοεμβρίου απεστάλη ομάδα από τη Ρωσία στην Άγκυρα, ώστε να συζητηθούν οι λεπτομέρειες για ένα κοινό κέντρο επιτήρησης της εκεχειρίας.
Κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου έγιναν 3 αποτυχημένες προσπάθειες για κατάπαυση του πυρός, με εκ νέου παραβιάσεις, κάθε φορά, κι από τις δύο πλευρές. Σημειώθηκαν βομβαρδισμοί κατοικημένων περιοχών, με θύματα αμάχους, με πιο σημαντικό τον βομβαρδισμό της πρωτεύουσας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Stepanakert. Από την αρχή των συγκρούσεων, υπολογίζονται χιλιάδες νεκροί και περισσότεροι από 100.000 πρόσφυγες. Αναφορές έχουν γίνει για εγκλήματα πολέμου, καθώς κυκλοφόρησε βίντεο που απεικονίζει Αζέρους στρατιώτες να εκτελούν Αρμένιους αιχμαλώτους. Καμία πλευρά δε φαινόταν πραγματικά διατεθειμένη για εκεχειρία, ενώ το Αζερμπαϊτζάν σημείωνε τη μία στρατιωτική νίκη μετά την άλλη, ωστόσο, όπως ανέφερε και ο Αρμένιος ηγέτης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Arayik Harutyunyan, η εκεχειρία φαινόταν να είναι η μόνη επιλογή από τη στιγμή που «χάθηκε» η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Καραμπάχ, Shushi/Shusha, και οι μάχες έφταναν στην πρωτεύουσα. Τόνισε ότι, στην περίπτωση που οι μάχες συνεχίζονταν, θα είχε χαθεί το σύνολο του Αρτσάχ μέσα σε λίγες μέρες και θα αυξάνονταν τα θύματα.
Σύμφωνα με το BBC, κάτοικοι χωριών από τις περιοχές που παραχωρήθηκαν στο Μπακού, αυτές τις μέρες και μέχρι και προχθές τα μεσάνυχτα που έληγε η διορία τους, πυρπολούσαν τα ίδια τους τα σπίτια, αρνούμενοι να τα αφήσουν πίσω, προτού εκείνοι διαφύγουν στην Αρμενία και καταφθάσει στην περιοχή ο αζερικός στρατός. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι μετέφεραν μέχρι και οικογενειακούς τάφους για να τους προστατέψουν από ενδεχόμενες πράξεις βεβήλωσης από τους Αζέρους.
Όπως είναι φυσικό, το αποτέλεσμα της συμφωνίας δεν έγινε δεκτό χωρίς διαμαρτυρίες στην Αρμενία. Μόλις ανακοινώθηκαν οι όροι της εκεχειρίας, διαδηλωτές εισέβαλαν στο κοινοβούλιο, λεηλατώντας το γραφείο του πρωθυπουργού, αλλά και στην επίσημη κατοικία του. Μεταξύ άλλων, αίτημά τους ήταν η παραίτησή του, χαρακτηρίζοντάς τον «προδότη». Μόλις προχθές, στις 14 Νοεμβρίου, η Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας της Αρμενίας αποκάλυψε υποθέσεις παράνομης κατοχής όπλων και εκρηκτικών από ομάδα, με στόχο να καταλάβουν την εξουσία με τη δολοφονία του πρωθυπουργού. Αντίθετα, όπως είναι φυσικό, οι αντιδράσεις στο Αζερμπαϊτζάν έχουν αέρα εθνικής γιορτής, καθώς πληθυσμοί που εκτοπίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 θα επιστρέψουν στην περιοχή μετά από περισσότερα από 25 χρόνια. Ορισμένοι Αζέροι δηλώνουν απογοητευμένοι που δεν ανακτήθηκε ολόκληρη η περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ άλλοι παραμένουν επιφυλακτικοί σε σχέση με την παρουσία της Ρωσίας στην περιοχή, με νωπές μνήμες της σοβιετικής εποχής.
Η συμφωνία αντιμετωπίστηκε αρκετά θετικά από τρίτα κράτη και διεθνείς δρώντες. Αναλυτικά, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών εμφανίστηκε ανακουφισμένος από την επίτευξη συμφωνίας, ενώ ο ΟΗΕ είναι πλέον σε επικοινωνία με τη Ρωσία, ώστε να συμβάλλει στη βελτίωση της ανθρωπιστικής κρίσης στην περιοχή. Ο Γάλλος πρόεδρος, Emmanuel Macron, ζήτησε μία μακροχρόνια πολιτική λύση για την περιοχή και έκανε έκκληση προς την Τουρκία να σταματήσει τις προκλήσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, επίσης, εξέφρασε την ικανοποίησή της για την εκεχειρία. Αξίζει να αναφερθεί πως και ο ΟΗΕ και η ΕΕ έκαναν ειδική αναφορά στη Ρωσία ως ειρηνοποιό δύναμη στις δηλώσεις τους.
Οι νέες δυναμικές, που ανέκυψαν κατά τη διαχείριση αυτής της κρίσης, φαίνεται πως θα έχουν αξιοσημείωτες επιδράσεις στην ευρύτερη περιοχή. Η Ρωσία και η Τουρκία αναδείχθηκαν ως καταλυτικοί δρώντες με τη δράση τους και τη μεσολάβησή τους, ενώ η Δύση παρέμεινε διακριτική έως αφανής, καθώς στην πράξη το Minsk Group (ΗΠΑ, Γαλλία, Ρωσία) δε διαδραμάτισε τον αναμενόμενο ρόλο του στις διαδικασίες, ενώ το ΝΑΤΟ και η ΕΕ είχαν αμελητέα επιρροή. Η Τουρκία, που έδωσε σημαντικό εξοπλιστικό πλεονέκτημα στο Αζερμπαϊτζάν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, έχει σημαντικά κέρδη από την εξέλιξη στην περιοχή, καθώς αυξάνει την επιρροή της, σε βάρος της Ρωσίας, και πλέον αποκτά χερσαία σύνδεση με το Αζερμπαϊτζάν. Ταυτόχρονα, η Ρωσία, που κατά τα συμφωνημένα θα μείνει στην επίμαχη περιοχή για 5 χρόνια, αναδεικνύεται ως ειρηνοποιός δύναμη σταθερότητας και ενισχύει τη θέση της στον Καύκασο. Επιπλέον, η ενδεχόμενη πτώση του Αρμένιου πρωθυπουργού, με τη λαϊκή δυσαρέσκεια να εντείνεται, φαίνεται ευνοϊκή, καθώς η τρέχουσα κυβέρνηση δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στη Μόσχα και μία πολιτική αλλαγή θα μπορούσε ίσως να φέρει την Αρμενία πιο κοντά στα ρωσικά συμφέροντα. Ωστόσο, ο Laurence Broers, υπεύθυνος για το πρόγραμμα του Καυκάσου στην ομάδα Peace-Building, Conciliation Resources, υπογραμμίζει πως τα ρωσικά στρατεύματα θα φαίνονται σαν αποικιοκρατική δύναμη στην περιοχή, που με τις τρέχουσες συνθήκες ενδέχεται να παραμείνουν εκεί επ’ αόριστον, καθώς η κατάσταση είναι ασταθής.
