Της Αναστασίας Ερνεάνου,
Όπως είναι ευρέως γνωστό λόγω της φύσης και του σκοπού του, το Ποινικό Δίκαιο αποσκοπεί στην προστασία και τη διασφάλιση της ειρήνης των εννόμων αγαθών του ατόμου. Αυτά τα αγαθά που απολαμβάνει ο άνθρωπος μπορούν εξαιτίας της ίδιας της φύσης τους να διακριθούν σε προσωπικά, τα οποία συνδέονται στενά με το «πρόσωπο» του φορέα τους, όπως η ζωή και η σωματική ακεραιότητα, και σε περιουσιακά, τα οποία είναι αποτιμητά σε χρήμα, όπως είναι κατεξοχήν, η ιδιοκτησία. Έχοντας αυτό στο νου του, ο νομοθέτης θεσπίζει σειρά διατάξεων, προκειμένου να επιφέρει ισορροπία μέσα στην έννομη τάξη και να διασφαλίσει την ομαλή λειτουργία της.
Το ζήτημα που θα μας απασχολήσει είναι η προσβολή των περιουσιακών εννόμων αγαθών. Οι προσβολές που μπορεί να δεχτούν αυτά τα αγαθά μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: την ιδιοποίηση, δηλαδή τον σφετερισμό, του δικαιώματος επί της ιδιοκτησίας και συγκεκριμένα, της κυριότητας, η οποία μπορεί να συνίσταται στην αφαίρεση (άρθρα 372,374,374Α κ.λπ.) και στην υπεξαίρεση (άρθρα 375,377). Η άλλη κατηγορία προσβολών συνίσταται στη φθορά των περιουσιακών αγαθών, η οποία τιμωρείται στο άρθρο 378 ΠΚ.
Μελετώντας τη διάταξη του άρθρου 372, δηλαδή το έγκλημα της κλοπής, στο Νέο Ποινικό Κώδικα οφείλουμε να διακρίνουμε την αντικειμενική από την υποκειμενική υπόσταση, διάκριση η οποία πρέπει να ακολουθείται στην εξέταση κάθε εγκλήματος. Εκκινώντας από την αντικειμενική υπόσταση του 372 ΠΚ και ειδικότερα με το αρχικό άδικο, αναφερόμαστε στη νομοτυπική μορφή, δηλαδή τη διατύπωση του εγκλήματος στο νόμο. Έτσι, στο άρθρο 372 ΠΚ ως αντικειμενική υπόσταση ορίζεται «όποιος αφαιρεί ξένο (ολικά ή εν μέρει) κινητό πράγμα από την κατοχή άλλου». Αυτό σημαίνει πως το έγκλημα πραγματώνεται ως πράξη με την πλήρωση της αντικειμενικής αυτής υπόστασης. Προκειμένου να καταφαθεί ολόκληρη αυτή η αντικειμενική όψη του 372 ΠΚ, οφείλουμε να εξετάσουμε αν συντρέχει κάποιος λόγος άρσης του αδίκου, λόγοι οι οποίοι απαριθμούνται στα άρθρα 20 έως 25 ΠΚ. Σε αυτή την κατηγορία λόγων ανήκει για παράδειγμα η άμυνα και η κατάσταση ανάγκης.
Βασικά εννοιολογικά στοιχεία που πρέπει να αποσαφηνιστούν πριν την εξέταση της υποκειμενικής υπόστασης του 372 ΠΚ, αποτελούν η έννοια του πράγματος και της κατοχής επάνω στο πράγμα. Αρχικά, αποσαφηνίζεται πως η κλοπή αφορά ξένο, ολικά ή μερικά (σε περίπτωση συνιδιοκτησίας) κινητό πράγμα. Όσον αφορά τα ακίνητα, μπορεί να υφίσταται μόνο φθορά ξένης ιδιοκτησίας εφόσον πληρούνται και οι λοιπές προϋποθέσεις. Όσον αφορά το κινητό πράγμα, αυτό πρέπει να ανήκει σε κάποιο πρόσωπο, δηλαδή να μην υπάγεται στην κατηγορία των αδέσποτων ή γενικότερα, των εγκαταλελειμμένων πραγμάτων σύμφωνα και με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα. Παράλληλα, όσον αφορά το ζήτημα της κατοχής γίνεται η εξής διάκριση σφαιρών: στην πρώτη υπάγονται όλα όσα φέρει ένα πρόσωπο πάνω ή κρατά στα χέρια του, όσα δηλαδή βρίσκονται σε άμεση συνάφεια με τον ιδιοκτήτη. Στη δεύτερη υπάγονται εκείνα που ανήκουν στο άτομο και βρίσκονται σε έναν περίκλειστο χώρο, όπως το σπίτι και η αποθήκη, ενώ στην τρίτη ο δεσμός μεν χαλαρώνει, καθώς συντρέχει παράδοση του πράγματος σε κάποιον τρίτο προς εξυπηρέτηση ωστόσο, της ίδιας της φύσης του. Για παράδειγμα, σε αυτήν την κατηγορία υπάγεται η παράδοση ρούχου σε καθαριστήριο. Τέλος, στην τέταρτη σφαίρα κατοχής ο δεσμός χαλαρώνει ακόμα περισσότερο, χωρίς όμως το άτομο να χάνει τη φυσική του εξουσία πάνω στο πράγμα. Τέτοια περίπτωση αποτελεί για παράδειγμα, το παρκάρισμα αυτοκινήτου μακριά από το άτομο. Εφόσον, συντρέχει κάποια εκ των παραπάνω περιπτώσεων, η κατοχή προστατεύεται.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί η έννοια της αφαίρεσης. Αυτή σύμφωνα με τη θεωρία και τη νομολογιακή εφαρμογή συνίσταται σε θραύση της παλιάς κατοχής, απομάκρυνση του πράγματος από τον κάτοχό του και θεμελίωση νέας κατοχής (πρόσκτηση). Προκειμένου να γίνει αντιληπτή αυτή η διάκριση των επιπέδων της αφαίρεσης φέρνουμε ως παράδειγμα την κλοπή ενός κινητού από επιβάτη σε αστικό λεωφορείο. Ο/Η επιβάτης φυλά το κινητό στην τσέπη τη στιγμή που ο/η δράστης το αφαιρεί. Βρισκόμαστε δηλαδή, στην πρώτη σφαίρα κατοχής και στο στάδιο της θραύσης της παλιάς κατοχής και της απομάκρυνσής του. Τη στιγμή που ο/η δράστης τοποθετήσει το κινητό στη δική του/της τσέπη θεμελιώνεται η νέα κατοχή. Σε περίπτωση που δεν ολοκληρωθεί κάποιο εκ των τριών σταδίων βρισκόμαστε στο στάδιο της απόπειρας (42+372 ΠΚ).
Προχωρώντας στην υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος, εφόσον αυτό τιμωρείται πλέον με φυλάκιση ή χρηματική ποινή, αποτελεί κατά το άρθρο 18 ΠΚ πλημμέλημα το οποίο τιμωρείται κατά κανόνα εφόσον συντρέχει δόλος (άμεσος ή ενδεχόμενος) σύμφωνα με το άρθρο 26 ΠΚ. Πέρα από το δόλο που απαιτείται ως προς την πράξη της αφαίρεσης όπως αναλύθηκε, το 372 ΠΚ αναφέρεται σε σκοπό ιδιοποίησης. Ο σκοπός παράνομης ιδιοποίησης που ακολουθεί την τυπική αποπεράτωση του 372 ΠΚ αποτελεί ένα πρόσθετο στοιχείο το οποίο καθιστά το έγκλημα υπερχειλούς υποκειμενικής υπόστασης. Αυτό σημαίνει πως η υποκειμενική πλευρά όχι απλώς, καλύπτει την αντικειμενική αλλά είναι μεγαλύτερη αυτής. Κατά συνέπεια, για να πληρωθεί και η υποκειμενική υπόσταση πρέπει να συντρέχει δόλος (γνώση και αποδοχή ή επιδίωξη του αποτελέσματος) τόσο ως προς την αφαίρεση όσο και ως προς την παράνομη ιδιοποίηση, δηλαδή το σφετερισμό του πράγματος.
Το τελευταίο αυτό στάδιο της ιδιοποίησης συνιστά και την ουσιαστική αποπεράτωση του 372 ΠΚ. Σημαντικό να τονιστεί είναι πως η συμμετοχή (συναυτουργία, συνέργεια, ηθική αυτουργία) στο έγκλημα του 372 ΠΚ είναι δυνατή μέχρι το στάδιο της τυπικής αποπεράτωσης, ενώ σε αυτό της ουσιαστικής, γίνεται λόγος ενδεχομένως για συμμετοχή στο έγκλημα της υπεξαίρεσης (375 ΠΚ).
Πηγές
- Ποινικό Δίκαιο, Μανωλεδάκης
- https://www.cnn.gr/oikonomia/story/179303/ti-allazei-me-to-neo-poiniko-kodika-stis-dioxeis-gia-egklimata-kata-tis-perioysias
- https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/nomothesia/pk/arthro-372-poinikos-kodikas-klopi
