Του Δημήτρη Τόλια,
Οι τεχνολογικές καινοτομίες και η πρόοδος στα ψηφιακά συστήματα, ιδιαίτερα από την δεκαετία του 1980 και έπειτα είναι ραγδαίες. Μέρα με την μέρα, ολοένα και περισσότεροι τομείς της ζωής μας επηρεάζονται από την πρόοδο αυτή. Με στόχευση την διευκόλυνση της ζωής των ανθρώπων οι τεχνολογικές ανακαλύψεις μεταβάλλουν τον τρόπο με τον οποίο δραστηριοποιούμαστε στην κοινωνία. Αναπόφευκτα, επηρεάζεται και η πολιτική. Οι νέες δυνατότητες που προκύπτουν από την ραγδαία τεχνολογική πρόοδο αμφισβητούν τους παραδοσιακούς τρόπους άσκησης της πολιτικής. Κατά πόσο οι εξελίξεις αυτές δύνανται να επηρεάσουν το ελληνικό πολιτικό σύστημα; Υπάρχουν χρόνια φαινόμενα τα οποία θα μετασχηματισθούν ή θα εξαλειφθούν από την μεταβολή αυτή;
Η ψηφιακή εποχή στην πολιτική έχει ξεκινήσει προ πολλού. Ήδη από το 2000 μεταρρυθμίσεις που παντρεύουν τα ηλεκτρονικά υπολογιστικά συστήματα με την διακυβέρνηση έχουν πραγματοποιηθεί από όλες τις κυβερνήσεις και τα κόμματα. Ωστόσο, η πανδημία του κορωνοϊού αναδεικνύει ένα «παράθυρο ευκαιρίας» σύμφωνα με την θεωρία των πολλαπλών ρευμάτων για την λήψη μιας απόφασης και την εφαρμογή καινοτομιών στον τομέα αυτόν.
Πριν αναπτύξω το επιχείρημα μου, θα πρέπει να τονιστεί η στόχευση των νέων τεχνολογιών. Μια καινοτομία, αποτελεί μια διευκόλυνση. Με κάποιο τρόπο μεταβάλλεται μια διαδικασία με στόχο την εξοικονόμηση χρόνου και ενέργειας. Για παράδειγμα, πριν την εφεύρεση της ηλεκτρικής σκούπας, χρειαζόμουν αρκετή ενέργεια και περισσότερο χρόνο για να σκουπίσω με την συμβατική παραδοσιακή σκούπα από ότι με την ηλεκτρική. Η εφεύρεση θα με κουράσει λιγότερο και θα μου δώσει περισσότερο χρόνο, με αποτέλεσμα να είμαι σε θέση να επενδύσω πρόσθετο χρόνο και ενέργεια σε κάτι άλλο. Η διακυβέρνηση δεν είναι ηλεκτρική σκούπα, αλλά το μοτίβο παραμένει το ίδιο.
Με το να εφαρμόσεις μια ψηφιακή υπογραφή κερδίζεις ενέργεια και χρόνο, διότι εξαλείφεις την ανάγκη δια ζώσης παράστασης. Ένα ψηφιακό περιφερειακό ή υπουργικό συμβούλιο, μια τηλεδιάσκεψη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αφαιρεί από τους συμμετέχοντες το κόστος σε χρόνο και ενέργεια της άλλοτε αναγκαίας μετακίνησης. Άρα, στην διακυβέρνηση μια από τις βασικότερες στοχεύσεις αποτελούσε η εξάλειψη της απόστασης και η συσχετιζόμενη με αυτή εξοικονόμηση ενέργειας και χρόνου.
Επομένως, η πανδημία του 2020 ακριβώς μετέτρεψε την διευκόλυνση σε αναγκαιότητα. Η εξάλειψη της απόστασης, μετά τον Μάρτιο του 2020, δεν ήταν απλώς μια ευκολία, αλλά ένα επιτακτικό ζητούμενο. Οι μηχανές της επιστήμης των ψηφιακών συστημάτων ανέβασαν ταχύτητα, καθώς η ίδια η πανδημία επιτάχυνε μια διαδικασία που είχε ξεκινήσει, αλλά προχωρούσε με βραδύ βηματισμό. Την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε κάθε επίπεδο του πολιτικού συστήματος.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την θεωρία των πολλαπλών ρευμάτων του Kingdon παρατηρούμε το εξής: έχουμε το γεγονός που ενώνει τις λύσεις (επιστήμη της πληροφορικής) με τα προβλήματα (ανάγκη για μείωση της απόστασης) και την πολιτική (ύπαρξη πολιτικών προσώπων με γνώση και φιλοδοξία για το αντικείμενο, π.χ. Κυριάκος Πιερρακάκης). Μέσα στην πρώτη περίοδο μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης πολλές διαδικασίες ψηφιακής διακυβέρνησης επιταχύνθηκαν, ενώ αρκετές ακόμη προωθούνται.
Το ερώτημα το οποίο έθεσα και στην αρχή είναι το εξής. Κάθε εφαρμογή πολιτικής παρουσιάζει μακροπρόθεσμα ή βραχυπρόθεσμα ορισμένες επιπτώσεις. Θετικές ή αρνητικές. Η ψηφιοποίηση μιας διαδικασίας προϋποθέτει τον εξορθολογισμό της. Την κατάτμηση των σταδίων πραγμάτωσης, την κωδικοποίηση τους και την μετατροπή των πραγματικών δεδομένων σε ψηφιακά για την ανάπτυξη του ψηφιακού συστήματος. Όμως σε διαδικασίες οι οποίες δεν είναι εξορθολογισμένες ή δεν παρουσιάζουν ορθολογικά κριτήρια υλοποίησης, πόσο μεγάλες θα είναι οι επιπτώσεις;
Όταν για παράδειγμα στην Ελλάδα, πολλές πολιτικές διαδικασίες «εμβολιάζονται» με την πρακτική – φαινόμενο των πελατειακών σχέσεων και δεν υλοποιούνται βάσει κριτηρίων κοινωνικού ή (σε άλλες περιπτώσεις) οικονομικού οφέλους, η αλλαγή πολιτικής που προσφέρει το παράθυρο ευκαιρίας σύμφωνα με το μοντέλο του Kingdon, ενδεχομένως όχι μόνο να μεταβάλλει ένα θεμελιώδες “know-how” της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, αλλά δύναται βαθύτερα να προκαλέσει ένα ρήγμα στην ίδια την ταυτότητα των δρώντων της διακυβέρνησης.
Κόμματα, θεσμοί, οργανώσεις και πολιτικοί αξιωματούχοι που σύμφωνα και με τις αναλύσεις πολλών πολιτικών και κοινωνικών επιστημόνων στην Ελλάδα (Ν. Μουζέλης, Γ. Δερτιλής κ.α.) θρέφουν, λειτουργούν και ενδεχομένως διαμορφώνουν την ταυτότητά τους μέσω του φαινομένου των πελατειακών σχέσεων, θα πρέπει να μεταβάλλουν όχι μονάχα τον τρόπο με τον οποίο δρουν, αλλά και την ίδια τους την ταυτότητα. Οι πελατειακές σχέσεις στην Ελλάδα, ο κάθετος τρόπος ένταξης και συμμετοχής των μαζών δύναται να αλλάξει; Θα βρεθούν αναχώματα στην διαδικασία αυτή; Πρόκειται για μια σύγκρουση εξορθολογισμού και συντήρησης (του παραδοσιακού μοντέλου); Ποιοι είναι οι υπερασπιστές των εκάστοτε μοντέλων;
Όλα αυτά είναι ερωτήματα που προκύπτουν από την ανάλυση μιας επιμέρους συνέπειας των μεταβολών που πραγματοποιούνται την στιγμή αυτή που γράφονται οι γραμμές αυτές. Η πανδημία λειτουργεί υπέρ του εξορθολογισμού. Όχι μόνο τον επιταχύνει, αλλά ταυτόχρονα «πιάνει στον ύπνο» τους υπερασπιστές του παραδοσιακού μοντέλου που ενδεχομένως να μην συνειδητοποιήσουν σύντομα τις μεταβολές που θα προκληθούν στα συμφέροντά τους. Άλλωστε ένα δεύτερο γενικευμένο lockdown τους επόμενους μήνες, ενδέχεται να προωθήσει ακόμη μεγαλύτερες αλλαγές.
Ζούμε σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται ραγδαία. Σε έναν κόσμο που το χάος της πραγματικότητας και η παντελής αδυναμία του είδους μας να προβλέψει το τι θα συμβεί κατεδαφίζει και συγκροτεί ταυτότητες με ιλιγγιώδεις ταχύτητες. Η ταυτότητα στον άνθρωπο είναι η καθημερινή αντανάκλαση στον καθρέπτη του. Το τι θα αντικρύσεις εκεί θα καθορίσει την επόμενη κίνησή σου. Όταν όμως κάνουμε λόγο για συλλογικές ταυτότητες, τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο. Και τέλος, όταν συζητάμε για ραγδαίες αλλαγές στον ίδιο τον καθρέπτη και στα μάτια μας, ήδη έχουμε μεθύσει στην ασάφεια της καθημερινότητάς μας. Οι αλλαγές είναι αναπόφευκτες. Σημασία και ενδιαφέρον έχει επομένως ο χρόνος αποδοχής και προσαρμογής μας στις καθημερινές νέες πραγματικότητες, στα νέα είδωλα που εμφανίζονται κάθε πρωί στον καθρέπτη μας.
