Της Παναγιώτας Προβατά,
Πριν από έναν μήνα περίπου είχα την τύχη να παρακολουθήσω μια πολύ όμορφη και εξαιρετικά συγκινητική ταινία σε έναν θερινό κινηματογράφο των Εξαρχείων. Πρόκειται για το ντοκιμαντέρ «Νοσταλγώντας το Φως» του σκηνοθέτη Patricio Guzmàn. Ο Patricio Guzmàn Lozanes είναι Χιλιανός σκηνοθέτης γεννημένος στις 11 Αυγούστου του 1941. Ζει στη Γαλλία και διδάσκει μαθήματα ταινιών και ντοκιμαντέρ στην Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική. Παράλληλα είναι ιδρυτής και διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ (FIDOCS) στο Σαντιάγο της Χιλής. Η πορεία του ως σκηνοθέτης και σεναριογράφος ξεκίνησε το 1968 με το ντοκιμαντέρ “La Tortura y otras formas de diàlogo” και συνεχίστηκε με την αριστουργηματική τριλογία “La Batalla de Chile” (1974-1979), ντοκιμαντέρ με τα οποία κατέστησε αντιληπτή στον κόσμο την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα του κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Πινοσέτ. Με τα έργα του επηρέασε σημαντικά τον παγκόσμιο κινηματογράφο και ενέπνευσε το κύμα του «επαναστατικού» κινηματογράφου. Έγινε διεθνώς γνωστός με τις ταινίες του «Η μάχη της Χιλής» και το «Σαλβαδόρ Αλιέντε».
Τα τελευταία δέκα χρόνια ο Patricio Guzmàn έχει παρουσιάσει 3 βραβευμένα ντοκιμαντέρ, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγεται και το “Nostalgia de la luz”, ένα δραματικό ντοκιμαντέρ για τη δικτατορία του Πινοσέτ. Σε αυτό το ντοκιμαντέρ, όπως και στα περισσότερο του Guzmàn, οι αφηγήσεις για τη δικτατορία του Πινοσέτ συμπλέκονται με τα στοιχεία της φύσης, τα οποία παίζουν καταλυτικό ρόλο. Κοινός άξονας των αφηγήσεων είναι η μνήμη, το σκληρό και αδυσώπητο παρελθόν. Αφετηρία των αφηγήσεων αποτελεί η έρημος Ατακάμα της Χιλής, έρημος με τεράστια ιστορική σημασία, όπως καταδεικνύεται και μέσα από το ντοκιμαντέρ, καθώς η άνυδρη απέραντη έκτασή της αποτέλεσε τόπο εξορίας των αντιφρονούντων του Πινοσέτ, μέρος για τη φιλοξενία ενός από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των πολιτικών κρατουμένων εκείνης της εποχής, αλλά και τάφος για αυτούς. Πέρα όμως από το γεγονός ότι η έρημος Ατακάμα ξυπνάει ένα εφιαλτικό παρελθόν και μία από τις πιο μελανές σελίδες στην ιστορία της Χιλής, αποτελεί ταυτόχρονα, λόγω της διαύγειας του ουρανού που βρίσκεται πάνω από αυτήν, ιδανικό τόπο παρατήρησης για τους αστρονόμους, οι οποίοι συγκεντρώνονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους στην έρημο για να παρατηρήσουν τα όρια του σύμπαντος.
Μέσα από το ντοκιμαντέρ δύο φαινομενικά αντίθετες και ασύνδετες μεταξύ τους αναζητήσεις συνδέονται και συγκρίνονται. Η μία είναι η μακροσκοπική αναζήτηση των άστρων, των πλανητών, της προέλευσης του ανθρώπου και των μυστηρίων του σύμπαντος μέσα από τα τηλεσκόπια των αστρονόμων στην έρημο και η άλλη είναι η μικροσκοπική αναζήτηση των οστών των θυμάτων της δικτατορίας του Πινοσέτ που είναι θαμμένα μέσα στην έρημο. Οι αφηγήσεις εναλλάσσονται ανάμεσα στους αστρονόμους και στους επιζώντες και συγγενείς των θυμάτων της δικτατορίας του Πινοσέτ. Οι αλλεπάλληλες αυτές εναλλαγές καταδεικνύουν με έναν πλέον αποτελεσματικό τρόπο τις βασικές αντιθέσεις που οικοδομούν το ντοκιμαντέρ: ζωή–θάνατος, ουρανός–γη. Οι επιστήμες της αστρονομίας και της αρχαιολογίας βρίσκονται σε έναν συνεχή διάλογο κατά τη διάρκεια του ντοκιμαντέρ. Από τη μία είναι οι αστρονόμοι που κοιτούν μέσα από τα τηλεσκόπιά τους τους αστερισμούς και τους πλανήτες και από την άλλη οι γυναίκες των θυμάτων του Πινοσέτ που περιπλανούνται πολλές φορές μάταια στην αχανή έρημο Ατακάμα για να βρουν έστω και ένα οστό των αγαπημένων τους προσώπων, κάτι να ανακουφίσει τον πόνο τους και να τις παρηγορήσει. Τόσο οι αστρονόμοι όσο και οι γυναίκες «σκαλίζουν» το παρελθόν, με τη διαφορά ότι η αναζήτηση των αστρονόμων είναι πολύ πιο ευχάριστη και δεν συνεπάγεται τον πόνο των γυναικών που ψάχνουν για τα απομεινάρια των αγαπημένων τους προσώπων.
Η αντιπαράθεση ανάμεσα στις εικόνες των μακρινών γαλαξιών, που προκαλούν δέος, και στα ανατριχιαστικά στιγμιότυπα θρυμματισμένων ανθρωπίνων οστών καταδεικνύουν την αντίφαση του ανθρώπινου είδους και μιας κοινωνίας που προτιμά να στρέφει το βλέμμα της στον ουρανό και να ξεχνάει τις σκοτεινές σελίδες του παρελθόντος παρά να αναγνωρίζει τα ίδια της τα λάθη. Μέσα από το ντοκιμαντέρ καταδεικνύονται το βάρος της ιστορικής μνήμης και η σημασία της αναζήτησης της αλήθειας, όσο μακριά κι αν βρίσκεται αυτή, είτε κάτω από τα πόδια μας είτε στο απέραντο σύμπαν. Άλλωστε, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά μέσα στο ντοκιμαντέρ ο Γκουσμάν: «Όσοι έχουν μνήμη μπορούν να ζήσουν στον εύθραυστο παρόντα χρόνο, όσοι δεν έχουν μνήμη δεν ζουν πουθενά».
