Της Δήμητρας Σουρμελή,
Στις 21 Μαϊου 1910 τέσσερεις αποικίες της Μεγάλης Βρετανίας ενώνονται, δημιουργώντας μία από τις επικράτειες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, τη Νότια Αφρική. Αν και χαρακτηριζόταν ως ένα κυρίαρχο κράτος στις εσωτερικές του υποθέσεις, η Μεγάλη Βρετανία εξακολουθούσε να ρυθμίζει τις σχέσεις της με τα άλλα κράτη. Με την πάροδο των δύο επόμενων δεκαετιών, η Νότια Αφρική σταδιακά κατέκτησε τον έλεγχο των εξωτερικών της υποθέσεων. Το Σύνταγμα του 1961 της Δημοκρατίας της Νοτίου Αφρικής μετέτρεψε τη χώρα από επικράτεια της Μεγάλης Βρετανίας σε ανεξάρτητο κράτος.
Οι σχέσεις της χώρας, όμως, με τις ΗΠΑ δεν ξεκίνησαν με την ανακύρηξη της Νοτίου Αφρικής σε ανεξάρτητη δημοκρατία. Το 1929 οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εγκαθίδρυσαν τις σχέσεις τους με τη Δημοκρατία της Νοτίου Αφρικής, όταν ο πρόεδρος Herbert Hoover δέχτηκε τον Eric Hendrik Louw ως διπλωματικό εκπρόσωπο των ΗΠΑ στη Νότιο Αφρική με πλήρεις εξουσίες. Λίγο αργότερα, εγκατέστησε στο Cape Town διπλωματική αποστολή με πρέσβη τον Ralph J. Totten, η οποία το 1948 αναδείχθηκε σε πρεσβεία με τον H. T. Andrews να αναλαμβάνει καθήκοντα πληρεξούσιου πρέσβη.
Η συνεργασία των δύο χωρών συνεχίστηκε αισίως μέχρι την εγκαθίδρυση της πολιτικής του Αpartheid, μιας πολιτικής κυριαρχίας των άσπρων και φυλετικού ρατσισμού. Από το 1970 μέχρι τις αρχές του 1990, οι σχέσεις τους επηρεάστηκαν από τη φυλετική πολιτική της Νοτίου Αφρικής. Μάλιστα, το 1986 οι ΗΠΑ επέβαλαν βαριές κυρώσεις στην αφρικανική χώρα στα πλαίσια του νόμου που εξέδωσε η αμερικανική κυβέρνηση κατά του Απαρτχάιντ (Comprehensive Anti-Apartheid Act).
Ωστόσο, από το 1994, με το τέλος του Απαρτχάιντ, οι δύο χώρες απολαμβάνουν μία σταθερή διμερή σχέση, παρά τα αρχικά προβλήματα λόγω των σχέσων της κυβέρνησης Μαντέλα με την Κούβα, τη Λιβύη και τους Παλαιστίνιους, της επικριτικής στάσης των ΗΠΑ εναντίον της κυβέρνησης Mbeki για τις πολιτικές της που αφορούσαν την αντιμετώπιση του AIDS (μείζον πρόβλημα της Νοτίου Αφρικής) και τις κυβερνητικά κατευθυνόμενες εισβολές της Νοτίου Αφρικής στη Ζιμπάμπουε. Το 2000, η κυβέρνηση Clinton προσπάθησε να ξεπεράσει τα ανωτέρω προβλήματα με την ψήφιση της πράξης για την ανάπτυξη της Αφρικής [African Growth and Opportunity Act (AGOA)]. Η πράξη αυτή προσφέρει στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής που πληρούν τις προϋποθέσεις, ανάμεσα τους και η Νότια Αφρική, αφορολόγητη πρόσβαση στην αμερικανική αγορά σε πάνω από 1.800 προϊόντα. Για να απολαμβάνουν, όμως, τα προνόμια αυτά, οι αφρικανικές χώρες θα πρέπει να εγκαθιδρύσουν οικονομία ελεύθερης αγοράς, τις αρχές ενός κράτους δικαίου και τον πολιτικό πλουραλισμό. Ταυτόχρονα, οφείλουν να εξαλείψουν τους φραγμούς προς το αμερικανικό εμπόριο και τις αμερικανικές επενδύσεις και να υιοθετήσουν πολιτικές για τη μείωση της φτώχειας, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η πράξη AGOA, η λειτουργία της οποίας παύει το 2025, πρόσφερε πολλά στις εξαγωγές της Νοτίου Αφρικής. Πριν την έναρξη ισχύος της, οι εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών αφορούσαν σε μέταλλα και σε ορυκτά. Με την AGOA, το διμερές εμπόριο ενισχύθηκε με αλουμίνιο, ατσάλι, μηχανήματα, κρασί, φρέσκα και επεξεργασμένα φρούτα και λαχανικά και αιθέρια έλαια. Παράλληλα, η αξία των εξαγωγών αυξανόταν χρόνο με τον χρόνο.
Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ στο πλαίσιο του οργανισμού United States Agency for International Development (USAID) έχουν προσφέρει σημαντική βοήθεια για την ανάπτυξη διαφόρων τομέων της καθημερινής ζωής της Νοτίου Αφρικής, όπως η υγεία, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η εκπαίδευση.
Στον τομέα της υγείας, η Νότια Αφρική είναι η χώρα με το μεγαλύτερο πρόβλημα της ασθένειας AIDS. Σ’ αυτή ζουν περίπου 7,1 εκατομμύρια άνθρωποι που νοσούν με AIDS. Από το 2004, στο πλαίσιο της ομάδας για το σχέδιο των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του ιού HIV [U.S. President’s Emergency Plan for AIDS Relief (PEPFAR)], ο USAID έχει επενδύσει περισσότερα από 5,6 δισεκατομμύρια δολάρια στη Νότια Αφρική, σώζοντας εκατομμύρια ζωές από τον HIV.
Επιπλέον, ο USAID καταρτίζει προγράμματα προκειμένου να προωθήσει την ηγεσία της Νοτίου Αφρικής σε μια διακυβερνητική αναπτυξιακή συνεργασία αναπτυσσόμενων κρατών στην Αφρική. Αυτή η συνεργασία θα συμβάλλει στην παροχή τεχνολογικής βοήθειας και στην ανταλλαγή προγραμμάτων ανάπτυξης. Τα μαθήματα και η συνεργασία με τον USAID έχουν καταστήσει τη Νότια Αφρική ικανή να διατελέσει ηγετικό ρόλο στην ήπειρο, προωθώντας τη σταθερότητα και τη δημοκρατία.
Την ίδια στιγμή, με τα προγράμματα του USAID προασπίζονται και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ο αμερικανικός οργανισμός εργάζεται για την αντιμετώπιση των βιασμών και της έμφυλης βίας. Συγκεκριμένα, βοηθάει τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, ενισχύοντας την πρόσβασή τους στη δικαιοσύνη και παρέχοντάς τους ιατρική, νομική και ψυχολογική υποστήριξη.
Όσον αφορά την εκπαίδευση, η αφρικανική χώρα, ενώ έχει καταβάλει τεράστιες προσπάθειες να προσφέρει πρόσβαση στα σχολεία στο 98,8% των παιδιών ηλικίας 7-14 ετών, αδυνατεί να εξασφαλίσει ποιοτική εκπαίδευση σε περίπου 12 εκατομμύρια μαθητές σε 25 χιλιάδες σχολεία. Η πλειονότητα των μαθητών που αποφοιτά από το σχολείο δεν διαθέτει βασικές ικανότητες για να ακολουθήσει μια επιτυχημένη σταδιοδρομία στον τοπικό εργασιακό χώρο, αλλά και στην ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά εργασίας. Ο οργανισμός USAID διεκπεραιώνει το πρόγραμμα School Capacity & Innovation Program, με σκοπό τη βελτίωση των ικανοτήτων των μαθητών και τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ αυτών και των ευκαιριών εργασίας, με την ενίσχυση της αποδοτικότητας των εκπαιδευτικών και με την ενδυνάμωση της σχολικής διοίκησης.
Ωστόσο, οι σχέσεις των ΗΠΑ και της Νοτίου Αφρικής δεν χαρακτηρίζονται μόνο από σταθερότητα και αγαστή συνεργασία, καθώς συγκρούσεις έρχονται στην επιφάνεια ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Το 2015 ο πρόεδρος Barack Obama ανέστειλε για 60 μέρες τα προνόμια που πρόσφερε η AGOA στη Νότιο Αφρική για εμπόριο χωρίς δασμούς και άλλους φραγμούς για την αγροτική παραγωγή. Η απόφαση αυτή αιτιολογήθηκε ως αντίδραση στις πρακτικές της αφρικανικής χώρας να εξακολουθεί να υποβάλλει φραγμούς στις αμερικανικές εισαγωγές παρά τη δεσμεύση της AGOA. Συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ ζητούσαν από τη Νότιο Αφρική να επιτρέψει τις εισαγωγές πουλερικών και άλλων κρεάτων από την Αμερική. Παρά τις εσωτερικές πιέσεις των παραγωγών, η αφρικανική χώρα υπέκυψε στα αιτήματα των ΗΠΑ με την υπογραφή του πρωτοκόλλου για τα πουλερικά (Protocol for Poultry Meat and Day-Old Chick) στις 13 Νοεμβρίου του 2015, ανανεώνοντας την πράξη AGOA για 10 χρόνια, συμπεριλαμβανομένης στον νόμο και της Νοτίου Αφρικής, με αντάλλαγμα από την τελευταία να επιτρέψει την εισαγωγή 65.000 τόνων πουλερικών από τις ΗΠΑ.
Αξίζει, ιδιαίτερα, να αναφέρουμε πως τον Φεβρουάριο του 2020 ο πρόεδρος Trump προχώρησε σε μια κίνηση που θεωρείται εξαιρετικά επιζήμια για την οικονομία της Νοτίου Αφρικής. Στο γενικότερο πλαίσιο της αμερικανικής πολιτικής κατά των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου, με δημόσια ανακοίνωση προέβη στον χαρακτηρισμό της αφρικανικής χώρας από αναπτυσσόμενη χώρα σε αναπτυγμένη, γεγονός που σηματοδοτεί ότι δεν πληροί πλέον τις προϋποθέσεις για την παροχή εμπορικών προνομίων από τις ΗΠΑ.
Σίγουρα οι σχέσεις των δύο χωρών διακρίνονται από καλή πίστη, συνεργασία και αλληλοβοήθεια. Ωστόσο, εντύπωση προκαλούν και οι ιδιαίτερα στενές σχέσεις της Νοτίου Αφρικής με την Κίνα. Η αφρικανική χώρα είναι μέλος της ένωσης BRICS (διεθνής πολιτικός οργανισμός της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής), και συνεργάζεται εμπορικά με την Κίνα, τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως και ανταγωνιστή των ΗΠΑ. Η Κίνα αποτελεί τον μεγαλύτερο εξαγωγέα στη Νότια Αφρική με 18,1 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ οι εισαγωγές από την Κίνα κυμαίνονταν στα 17,3 δισεκατομμύρια δολάρια, το 2018. Το πιο σημαντικό, όμως, στοιχείο προς προβληματισμό αποτελεί η απόφαση της αφρικανικής κυβέρνησης να δεχτεί την επένδυση της κινεζικής εταιρείας Huawei για την εγκατάσταση του δικτύου 5G στη χώρα, ενώ ήδη είχε ξεκινήσει ο «εμπορικός πόλεμος» μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας.
Παρατηρήσουμε, ταυτόχρονα, πως από το 2019 σημειώνεται μια ταχεία αύξηση των εξαγωγών της Νοτίου Αφρικής προς τις ΗΠΑ, η οποία ανέρχεται σε 38,8% σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε αν πρόκειται για τυχαία αύξηση ή για μια προσπάθεια των ΗΠΑ να μειώσουν την επιρροή της Κίνας στη χώρα και να την «πάρουν» με το μέρος τους. Βρίσκεται, άραγε, η Νότια Αφρική ανάμεσα σε μια διαμάχη ΗΠΑ-Κίνας;
Ενδεικτικές Πηγές
- A guide to the United States’ history of recognition, diplomatic and consular relations, by country, since 1776: South Africa, Retrieved from here
- US – South Africa Relations, US Embassy and Consulates in South Africa, Retrieved from here
- United States of America, Department of International Relations and Cooperation, Republic of South Africa, Retrieved from here
- South Africa, Office of the United States Trade Representative, Executive Office of the President, Retrieved from here
- African Growth and Opportunity Act (AGOA), Office of the United States Trade Representative, Executive Office of the President, Retrieved from here
- South Africa, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here
- About AGOA, African Growth and Opportunity Act, Retrieved from here
- Letter from the President – Suspension of the Application of Duty-Free Treatment to all AGOA – eligible goods, Retrieved from here
- SA and US to settle poultry concerns, CBN, Retrieved from here
- Poultry industry takes on US chicken quota as court case brews, Polity, Retrieved from here
- US and South Africa finalize Poultry Trade Agreement, North American Meat Institute, Retrieved from here
- Our Work, United States Agency for International Development, Retrieved from here
- Rain and Huawei jointly launches Africa’s first standalone 5G network, Retrieved from here
- Public Notice 11029, Department of State (State Department), Retrieved from here
- South Africa, Observatory of Economic Complexity, Retrieved from here
- Avert, HIV and AIDS in South Africa, Retrieved from here
- South Africa, Joint United Nations Program on HIV/AIDS, Retrieved from here
- South Africa elections: are crime rate rising?, BBC News, Retrieved from here
