Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Ο 6ος αιώνας π.Χ. αποτελεί αδιαμφισβήτητα ορόσημο για την γέννηση του αρχαίου δράματος και εν γένει του θεάτρου στην Αθήνα, το οποίο αναπτύχθηκε περαιτέρω στην κλασική εποχή, από την οποία σώζεται ως τις μέρες μας πλήθος διαχρονικών και επίκαιρων έργων. Αυτή η ανεκτίμητη σε αξία μορφή τέχνης ορθώθηκε μπρος τα μάτια των Αθηναίων πολιτών και το ανάστημα που ύψωσε, στάθηκε αιτία για να ταξιδέψει το θέατρο σε όλη την οικουμένη. Εκτός αυτού, στάθηκε αιτία για να γοητεύσει ακόμα και τους Ρωμαίους κατακτητές, οι οποίοι παρήγαγαν την λατινική λογοτεχνία. Το θέατρο έμελλε να αποτελέσει ένα από τα πιο πολύτιμα δώρα που προσέφερε ο ελληνικός κόσμος στην παγκόσμια σκηνή.
Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, είναι αξιοσημείωτο να γίνει λόγος για τον παιδευτικό χαρακτήρα που κατείχε αυτή η ύψιστη μορφή τέχνης. Το θέατρο, λοιπόν, όσο αναφορά την αθηναϊκή κοινωνία, αποτελούσε ένα είδος πνευματικής ανέλιξης. Προσπαθώντας να αποφύγω τις αδρές γραμμές, κρίνω απαραίτητο να σημειώσω, πως το θέατρο στην πραγματικότητα δεν αντιμετωπιζόταν μόνο ως μια μορφή τέχνης. Αντίθετα, αποτελούσε τον ζωντανό εκείνο οργανισμό που παλλόταν αδιάκοπα και αέναα, εντός μιας κοινωνίας που επιζητούσε όχι μόνο την τέρψη, αλλά και την διδαχή. Η ηθική διαπαιδαγώγηση, ο στοχασμός και προβληματισμός του λαού ήταν απόρροια των θεμάτων που έθιγαν τα θεατρικά έργα. Αυτά κινούνταν γύρω από τον άνθρωπο και το πεπρωμένο του, τον φόβο που αισθανόταν για τους θεούς, τις πράξεις στις οποίες προέβαινε και φυσικά τα πάθη του. Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό πως το θέατρο ήταν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και ένα εργαλείο με παιδευτική αξία που στόχευε στην διάπλαση ηθικών χαρακτήρων. Άλλωστε, δεν είναι διόλου τυχαίο, πως σε αυτό βάσιζε η Αθήνα ένα μεγάλο μέρος της οργάνωσής της.
Όσο αναφορά τους τραγικούς ποιητές για τους οποίους θα ήταν αδύνατον να μη γίνει λόγος, μας χάρισαν έναν ογκώδη πλούτο πνευματικής δημιουργίας που αντικατοπτρίζει τις ανησυχίες της εποχής, σε επίπεδο πολιτικό, φιλοσοφικό, θρησκευτικό και καλλιτεχνικό. Τα θεατρικά έργα του Αισχύλου (525-456), του Σοφοκλή (496-406) και του Ευριπίδη (480-406), ορισμένα από τα οποία έχουν διασωθεί ολοκληρωμένα, αφορούν την τραγωδία. Από την άλλη μεριά, η κωμωδία με σημαντικό εκπρόσωπο τον Αριστοφάνη (446-386), καυτηρίαζε με έντονο τρόπο καθετί από το οποίο πήγαζε η εξουσία και στόχευε στην βελτίωση των συνθηκών. Πέρα από την πολιτική κωμωδία, η κωμωδία ηθών στην οποία επιδόθηκε ο Μένανδρος (342-292) αφορούσε την αναπαράσταση της ίδιας της πραγματικότητας, αλλά και την αναπαράσταση αυτού που θα ήθελε ο άνθρωπος να συμβαίνει.
Το θέατρο ως μέσο συγκίνησης και σύνδεσης των ανθρώπων που χαράζει έναν δρόμο πιο κοντά στην γνώση της αλήθειας, έχει τις ρίζες του πολύ βαθιά. Πέρασε από πολλά στάδια, ένα εκ των οποίων ήταν και ο πλήρης -σχεδόν- αφανισμός και παραγκωνισμός του στον Μεσαίωνα (σε σύγκριση τουλάχιστον με την θέση που κατείχε στην αρχαιότητα), για να εμφανιστεί πάλι στην Αναγέννηση με τους ουμανιστές. Το μόνο σίγουρο είναι ότι υπήρξε η ενασχόληση με αυτό ανθρώπων που το αντιμετώπισαν πραγματικά με ευλάβεια και αφοσιώθηκαν σε αυτό εξ ολοκλήρου.
Παράδειγμα αποτελεί ο Κάρολος Κουν στον οποίο και επέλεξα να αναφερθώ, διότι η πορεία του μου θύμισε την παιδευτική αξία του θεάτρου στην αρχαία Ελλάδα. Ο ίδιος όντας ιδρυτής του Θεάτρου Τέχνης στάθηκε κατά του βεντετισμού και υπέρ της υπηρέτησης της τέχνης, με σκοπό την ανάπτυξη του πολιτισμού. Επίσης, πρέσβευε πως η ανάγκη του για προσφορά, ήταν κάτι παραπάνω από υπαρξιακή. Άγγιζε τα όρια της κοινωνικής ανάγκης, η οποία υποσχόταν μια βελτίωση στο σύνολο. Με συγκροτημένη σκέψη και χωρίς να αναλώνεται άδικα μόνο σε θεωρίες που δεν συνοδεύονταν από πράξεις, έκανε το όραμα του πραγματικότητα: Tην δημιουργία ενός θεάτρου διαφορετικού σε υπόσταση από αυτά που προϋπήρχαν ήδη. Έστρεψε την προσοχή του πέρα από την εμπορική τάση της εποχής και ανέδειξε νέους θεατρικούς συγγραφείς, αλλά και ηθοποιούς.
Επιπρόσθετα, είναι χαρακτηριστικό πως ο Κάρολος Κουν έδωσε αρκετή έμφαση στην ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ σκηνής και πλατείας, μεταξύ δηλαδή ηθοποιών και θεατών. Ήθελε ένα κοινό σε επαγρύπνηση και όχι σε έναν συνεχόμενο λήθαργο, κάτι που θα σήμαινε πως είναι και εύκολα ελεγχόμενο. Ακόμα, ο σκηνοθέτης μέσω των έργων που έπαιζαν, φρόντισε να απευθύνεται στον ψυχικό κόσμο των όσων παρακολουθούσαν και να δημιουργεί φιλοσοφικά ερεθίσματα. Τα λόγια του μαρτυρούν έναν άνθρωπο με ευαισθησία ψυχής και ένα ασίγαστο πάθος για την τέχνη του θεάτρου: «Kάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί, κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος κι ακέριος πολιτισμός στον τόπο μας».
Βιβλιογραφία
- Φύλλις Χάρτνολ, Ιστορία του Θεάτρου, Αθήνα 1980
- Κάρολος Κουν, Για το θέατρο: Κείμενα και συνεντεύξεις, Αθήνα 1981
- Συλλογικός τόμος, Μια σκηνή για τον Διόνυσο: Θεατρικός χώρος και αρχαίο δράμα, Θεσσαλονίκη 1997
