Του Νέστορα Παπακωνσταντίνου,
Στην Ελλάδα, αλλά και στα περισσότερα κράτη παγκοσμίως, έχει επιτυχώς διεισδύσει και έχει καταφέρει να παραμείνει η αντιπροσωπευτική Δημοκρατία ως αναλλοίωτος εκλογικός θεσμός. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που στη συνείδηση των λαών ανά τον κόσμο υπάρχει έλλειμμα πολιτικής αντιπροσώπευσης; Μπορεί άραγε ο λαός να ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο από την πεπατημένη της φιλελεύθερης/αστικής Δημοκρατίας;
Ας αναλογιστούμε τα πλεονεκτήματα της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας, αλλά και τα μειονεκτήματά της, σε ένα θεωρητικό πλαίσιο προβληματισμού. Σε τι ποσοστό άραγε, οι αποφάσεις των πολιτικών ηγεσιών διαθέτουν την απαραίτητη πολιτική νομιμοποίηση, ώστε να μη θεωρηθούν αυταρχικές; Βλέποντας πόσο ασταθές είναι το πολιτικό πεδίο και στην Ευρώπη, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, ο λαός νιώθει απογοήτευση για τις πολιτικές που επιλέγονται από τις ηγεσίες του. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική στις χώρες που εφαρμόζεται δείχνει το πραγματικό-απογυμνωμένο από εξωραϊσμούς και καλλωπισμούς πρόσωπό της, πληθαίνοντας και αυξάνοντας τα ποσοστά της ανεργίας, της ανέχειας και γενικότερα της ύφεσης στις παγκόσμιες οικονομίες.
Αν τα δημοσιονομικά μέτρα που λαμβάνονται έχουν τη λαϊκή νομιμοποίηση, τότε υπεύθυνος είναι ο λαός για τις συνέπειες, είτε θετικές, είτε αρνητικές. Το πρόβλημα όμως εντοπίζεται στην περίπτωση που οι αποφάσεις λαμβάνονται σε μια ρητορική εθνικολαϊκιστική, στο όνομα του λαού και για το συμφέρον αυτού, δίχως τη συναίνεση του ίδιου. Ωστόσο, δυνητικά σκεπτόμενοι πάντα, πώς θα μπορούσαμε να ενισχύσουμε την αντιπροσώπευση στο ήδη υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο, ώστε να ξεφύγουμε από το δίλημμα “κανένας θεσμός μόνο λαός” ή “οι θεσμοί πάνω από το λαό”;
Σίγουρα αυτού του είδους η προβληματική δεν είναι εύκολο να αποσαφηνιστεί ανάμεσα σε τόσο λίγες λέξεις, καθώς προκύπτουν νέα φιλοσοφικής φύσεως ερωτήματα. Αρχικά, προκύπτει ένας έντονος προβληματισμός σχετικά με το ερώτημα για το αν οι κυβερνήσεις έχουν το δικαίωμα να αγνοούν τη λαϊκή βούληση και εντολή, έχοντας στο μυαλό τους ότι ο λαός κινδυνεύει να υποπέσει σε σφάλματα ή αν εφόσον αμιγώς αντιπροσωπεύουν το λαό οφείλουν να ακολουθήσουν τα κελεύσματά του. Ως αποτέλεσμα αυτής της προβληματικής, προκύπτουν οι τονωτικές, μέσα σε ένα ξεκάθαρα έμμεσο αντιπροσωπευτικό σύστημα, ενέσεις άμεσης Δημοκρατίας, δηλαδή τα δημοψηφίσματα.
Στο υπάρχον συνταγματικό και νομοθετικό πλαίσιο, δημοψηφίσματα γίνονται για μείζονος σημασίας εθνικά ζητήματα και έχουν ρόλο συμβουλευτικό. Εκεί εντοπίζονται και τα κωλύματα για τη φιλελεύθερη/αστική Δημοκρατία και δημιουργείται το έλλειμμα της πολιτικής αντιπροσώπευσης. Αμυδρώς υπάρχει στη συνείδηση των περισσοτέρων ότι οι θεσμοί δεν είναι παρά νοητικά και τεχνητά μέσα που προκύπτουν από τον άνθρωπο, άρα και από το λαό. Γιατί λοιπόν οι θεσμοί υπερτερούν από τον ίδιο το δημιουργό τους;
Σαφώς και ελλοχεύουν κίνδυνοι, όταν η λαϊκή κυριαρχία και οι αποφάσεις του λαού δεν περιορίζονται έστω και από ένα απρόσωπο γραφειοκρατικό μηχανισμό ή από ένα καθορισμένο και συνταγματικώς κατοχυρωμένο νομικό πλαίσιο, εν τούτοις θα πρέπει να βρεθούν τρόποι για την ενίσχυση της συμμετοχικότητας από το λαό στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι, να ενισχυθεί το συναίσθημα του «ανήκειν» και «συνανήκειν» σε μία πολιτικά οργανωμένη κοινότητα και τελικώς να περιοριστεί το έλλειμμα της πολιτικής αντιπροσώπευσης.
