Της Ειρήνης Κοτρούτσου,
Πριν από μερικές δεκαετίες, οι λαοί της Γηραιάς Ηπείρου οραματίστηκαν μια Ενωμένη Ευρώπη αποτελούμενη από διαφορετικά έθνη, πολιτισμούς, παραδόσεις και γλώσσες που συνέθεταν μια ατέλειωτη πολυμορφία. Αυτή η Ένωση έμελλε να εξασφαλίσει μακροχρόνια ευημερία που ανάλογη δεν είχε καταγραφεί στο παρελθόν. Έτσι, διαμορφώθηκε μια μεγάλη οικογένεια ευρωπαϊκών λαών, στην οποία παρά τα στοιχεία που τους διαφοροποιούν, υπάρχουν και πολλά που τους ενώνουν, όπως η δημοκρατία, η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη και τα οποία συντελούν στην ανάπτυξη και την πρόοδο. Στο πλαίσιο, λοιπόν, αυτής της πορείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αδήριτη ανάγκη να προωθηθούν δύο βασικές προτεραιότητες παράλληλα με όσα μέχρι τώρα έχουν θεσπιστεί: Αφενός η αποφασιστικότερη ενεργοποίηση των πολιτών για την ενίσχυση της δημοκρατικής φυσιογνωμίας της και αφετέρου η ανάληψη ευρύτερων αρμοδιοτήτων από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ώστε να εκφραστεί αποτελεσματικότερα η εντολή των πολιτών της Ένωσης. Άλλωστε, οι τελευταίοι με την ψήφο τους καθορίζουν αποφασιστικά την πορεία της.
Η μοίρα των λαών της Ευρώπης πρέπει να βρίσκεται στα χέρια αιρετών αξιωματούχων και όχι διορισμένων υπαλλήλων. Έτσι, η συμμετοχή των πολιτών στις εκλογές που διεξάγονται για την ανάδειξη των αντιπροσώπων τους το Ευρωκοινοβούλιο πρέπει να είναι ενισχυμένη. Οι πολίτες οφείλουν να κρίνουν με διαύγεια, να κατανοήσουν την συμβολή της Ένωσης στην κοινωνική πρόοδο και να εκλέξουν πρόσωπα τα οποία εμφορούνται από τις θεμελιώδεις αρχές της Ε.Ε. Είναι επιτακτικό καθήκον τους να περιφρουρήσουν την Ένωση από τον ευρωσκεπτικισμό και την έκφραση ακραίων εθνικιστικών και μισαλλόδοξων απόψεων, ώστε η Ευρώπη να παραμείνει πιστή στις αξίες του ανθρωπισμού, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Το εκλογικό σώμα να ψηφίσει συντονισμένα και συνειδητά προς την κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Με αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες θα επιτύχουν να ενισχύσουν με τον πιο αποφασιστικό τρόπο την δημοκρατία στην Ένωση.
Απαραίτητη όμως προϋπόθεση και αποτελεσματικό μέσο για την πραγμάτωση των στόχων αποτελεί ο διάλογος ως ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας, ο οποίος εξυπηρετεί και την ενεργό πολιτειότητα. Η συμμετοχή στη δημόσια συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης και για τις προσδοκίες των πολιτών από αυτήν, στοχεύει στην εδραίωση ενός διαύλου άμεσης και αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών και του ευρωπαϊκού οικοδομήματος καθώς και στη δημιουργία μας πιο δημοκρατικής Ευρώπης. Ο διάλογος αυτός μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Ο οριζόντιος διάλογος αφορά τη συζήτηση μεταξύ των αντιπροσωπευτικών ευρωπαϊκών ενώσεων της κοινωνίας των πολιτών για την εξέλιξη και το μέλλον της Ε.Ε. και των πολιτικών της· ο κάθετος αποτελεί το δομημένο και τακτικό διάλογο μεταξύ όλων των εν λόγω οργανώσεων της ένωσης· τέλος, ο τομεακός είναι ο καθημερινός κλαδικός διάλογος μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των συνομιλητών τους εντός των νομοθετικών και εκτελεστικών οργάνων. Μέσω του ορθού διαλόγου γίνεται εμφανής η σημασία που δίνει η δημοκρατία στο σεβασμό όλων των απόψεων και στο δικαίωμα ελεύθερης διατύπωσής τους. Ακόμα, μέσω της γόνιμης αντιπαράθεσης απόψεων επιτυγχάνεται η εξεύρεση της καλύτερης και πιο δίκαιης κάθε φορά επιλογής. Οι πολίτες έρχονται σε επαφή με ποικίλες πτυχές των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών ζητημάτων, δύνανται να ασκήσουν έλεγχο στους θεσμούς και να προτείνουν λύσεις. Ως εκ τούτου, ο διάλογος με τη συμβολή των πολιτών αυξάνει το βαθμό δημοκρατικότητας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση ότι η εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας και η διάχυση των εφαρμογών της στους περισσότερους τομείς της ζωής μας δημιούργησαν μια εντελώς νέα πραγματικότητα χωρίς να αφήσουν ανεπηρέαστη την πολιτική. Ένας νέος δημόσιος χώρος δημιουργήθηκε πέρα από τους παραδοσιακούς θεσμούς. Τη σημασία του αντιλαμβάνονται οι Ευρωπαίοι πολίτες, οι οποίοι σε πνεύμα συνεργασίας αναπτύσσουν νέες πρακτικές και πρωτοβουλίες, δημιουργούν νέους κοινωνικούς θεσμούς, προσπαθούν να τον κατανοήσουν πολύπλευρα και να τον αξιοποιήσουν με ευρηματικότητα και δυναμισμό. Εντός της Ένωσης, οι πολίτες μπορούν να χρησιμοποιήσουν ως μοχλό την τεχνολογία, ώστε να οργανωθούν και αρθρώσουν κοινωνικό και πολιτικό λόγο, καθώς αυτή προσφέρει νέες δυνατότητες και προοπτικές. Απόρροια όλων των προαναφερθέντων είναι το γεγονός ότι η δημοκρατία παίρνει άλλη διάσταση: Ενημέρωση, επικοινωνία, διαβούλευση, ψηφοφορίες και δημοψηφίσματα αποτελούν χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της ηλεκτρονικής δημοκρατίας και υιοθετούνται από τους πολίτες ως προγράμματα. Η διάδοση της τεχνολογίας ενισχύει τη θέση του πολίτη, ο οποίος την αξιοποιεί για να συμβάλει στην αντιμετώπιση των ελλειμμάτων της δημοκρατίας και των θεσμών.
Ο ρόλος, εξάλλου, της κοινωνίας των ενεργών πολιτών στη διαμόρφωση της πολιτικής, είναι σημαντικός. Στην εποχή μας και στην πολιτική ζωή η κοινωνία των πολιτών διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στις αστικές δημοκρατίες της Ευρώπης. Στις ατέλειες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας αντέδρασαν οι ενεργοί πολίτες δημιουργώντας το δικό τους πολιτικό γεγονός. Αυτοί μπορούν πλέον να συμμετέχουν στην κοινωνική και πολιτική ζωή και να δραστηριοποιούνται για ζητήματα ευρωπαϊκά και παγκόσμια. Με αυτόν τον τρόπο και με τον εθελοντισμό, τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας (περιβάλλον, δικαιώματα του καταναλωτή, ανθρώπινα δικαιώματα, ισότητα των φύλων , αγώνας κατά της φτώχειας) στηρίζονται στην αυτόνομη δράση των ομάδων ενεργών πολιτών, οι οποίες ενισχύουν την δημοκρατία στις χώρες της Ευρώπης.
Είναι εμφανές ότι τις δύο τελευταίες δεκαετίες, καταγράφεται μια σημαντική στροφή των κέντρων λήψης αποφάσεων προς τη διεύρυνση της συμμετοχής των πολιτών. Οι εξελίξεις αυτές δημιούργησαν πρόσφορο έδαφος επικοινωνίας με τη διοίκηση, δίνοντας παράλληλα ώθηση σε θέματα διαφάνειας και εκδημοκρατισμού των διαδικασιών. Στις περιόδους οικονομικής ύφεσης, οι συμμετοχικές διαδικασίες αποτελούν πεδίο δράσης για τη δημιουργία οράματος βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης με τη συστράτευση όλων των δυνάμεων. Οι Ευρωπαίοι πολίτες οφείλουν να συμμετέχουν ενεργά και να στηρίζουν έμπρακτα την δημοκρατική φυσιογνωμία της Ευρώπης με τέτοιες δραστηριότητες.
Εκφραστής όλων αυτών των ενεργειών, των δράσεων και των οραμάτων των πολιτών είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, του οποίου ο ρόλος είναι σκόπιμο να αναβαθμιστεί, προκειμένου να εκφράζει με αποφασιστικό τρόπο την εντολή των πολιτών της Ε.Ε. Ως γνωστόν, το Ε.Κ. αποτελεί το εκλεγμένο κοινοβουλευτικό όργανο της Ε.Ε. Εκλέγεται κάθε πέντε χρόνια με άμεσες και γενικές εκλογές που διεξάγονται ταυτόχρονα σε όλα τα κράτη μέλη. Ο ρόλος του περιλαμβάνει τη νομοθετική παραγωγή, την κατάρτιση και την έγκριση του κοινοτικού προϋπολογισμού καθώς και την άσκηση δημοκρατικού ελέγχου στη δράση των κοινοτικών οργάνων, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Εγείρονται όμως πολλά ερωτηματικά για την δράση του.
Οι πολίτες της Ένωσης εκπροσωπούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ωστόσο τα δικαιώματα της συμμετοχής εξακολουθούν να είναι περιορισμένα, παρά τις πολυάριθμες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δεκαετιών. Προκειμένου να δημιουργηθεί μια ισχυρότερη και πιο αποτελεσματική Ευρώπη, πρέπει να δοθεί περισσότερη εξουσία στους αντιπροσώπους του λαού. Η συνθήκη της Λισαβόνας επέτρεψε στο Ε.Κ να ασκήσει επιρροή σε περίπου 90 πολιτικά πεδία, εν συγκρίσει με περίπου 40 πριν την υπογραφή της συνθήκης. Η επέκταση της εξουσίας του κοινοβουλίου οδήγησε σε σημαντική αύξηση της επιρροής του, όπως γίνεται καταφανές στον κοινό προϋπολογισμό και τις εμπορικές συμφωνίες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο βρίσκεται στο επίκεντρο μιας ισχυρής, φιλικής προς τους πολίτες Ευρώπης, ικανής να ενεργεί για το συλλογικό συμφέρον των πολιτών της. Εκείνοι που απαιτούν περισσότερη δημοκρατία και διαφάνεια εντός της Ένωσης πρέπει να είναι διατεθειμένοι να δώσουν περισσότερη εξουσία στο Ε.Κ. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει ένα κοινοβούλιο ικανό να προτείνει και να ψηφίζει το ίδιο νόμους που θα εφαρμόζονται στην συνέχεια. Μόνο τότε θα είναι σε θέση αυτό όχι μόνο να αντιδρά, αλλά να δρα και να ενεργεί.
Ωστόσο, η αύξηση των αρμοδιοτήτων του είναι σκόπιμο να γίνει υπό προϋποθέσεις. Αρχικά, οι δυνατότητες συμμετοχής των πολιτών πρέπει να έχουν διευρυνθεί προηγουμένως. Επιπροσθέτως, η εκδήλωση και ο σχηματισμός πολιτικών ιδεών στην Ευρώπη θα πρέπει να πραγματοποιούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο πιο συχνά. Η ενίσχυση της διαφάνειας των πολιτικών διαδικασιών, καθώς και η αναμετάδοση δημοσίων συζητήσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω αμοιβαία αποδεκτών προσωπικοτήτων και προγραμμάτων, πρέπει να αποτελούν τη βάση αυτής της λύσης. Αυτό που θα έπρεπε να λαμβάνεται επίσης υπόψιν, είναι η κουλτούρα της Ευρώπης. Η ανάληψη περισσότερων αρμοδιοτήτων οφείλει να γίνει με σεβασμό στα στοιχεία εθνικής ταυτότητας κάθε λαού. Η επιδίωξη της Ε.Ε δεν είναι να αποτελεί ένα μωσαϊκό, αλλά ένα αριστοτεχνικά δομημένο ψηφιδωτό, καθώς η ουσιαστική βίωση του εθνικού πολιτισμού θα συμβάλλει στην δημιουργία του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Όπως καθίσταται σαφές, η αύξηση των αρμοδιοτήτων είναι θεμιτή, αφού πρώτα ενισχυθεί η συμμετοχή των πολιτών και βρεθεί ενιαία στάση μεταξύ των διαφορετικών εθνικών αντιλήψεων για καίρια ζητήματα.
Εν κατακλείδι, αν όλα τα προαναφερθέντα και οι προτεινόμενες θέσεις υιοθετηθούν και υλοποιηθούν, η Ευρώπη θα είναι αισιόδοξη πως με αυτούς τους τρόπους και τους δυναμικούς ρόλους, θα επηρεάσει όχι μόνο τη μοίρα της, αλλά και την πορεία της ανθρωπότητας. Διότι με την εξισορρόπηση του συσχετισμού των δυνάμεων στον κόσμο, θα συμβάλει στην εμπέδωση της παγκόσμιας τάξης και ειρήνης. Εν άλλοις λόγοις, η Ε.Ε θα αποτελέσει μέγα σταθμό στην παγκόσμια ιστορία της ειρήνης, της ελευθερίας και του πνεύματος, θα σταθεροποιήσει και θα διασώσει τους δημοκρατικούς θεσμούς, οι οποίοι σήμερα διέρχονται αναμφισβήτητη κρίση. Με τον εκσυγχρονισμό της δημοκρατίας, μπορεί να αναχθεί και πάλι σε πρωταρχική αξία η αρετή του πολίτη που θα «επίσταται και άρχειν και άρχεσθαι» κατά τον Αριστοτέλη. Και θα θεμελιωθούν οι βασικές αρχές της ελευθερίας και της δικαιοσύνης πάνω στην υπευθυνότητα του πολίτη, που περιορίζει την κατάχρηση της ελευθερίας και εγγυάται την ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών.
