Της Δανάης Νεστορίδου,
Η κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο και η ερειστική στάση της Τουρκίας δεν έλειψε από το 2020, μια χρονιά σταθμό στο μεταναστευτικό. Το 2019 η Τουρκία δεσμεύτηκε, συναινώντας σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, με στόχο την αποτελεσματική διαχείριση των προσφυγικών ροών κατά μήκος της οδού της Ανατολικής Μεσογείου.
Όπως ήταν φυσικό, η προσφυγική συμφωνία δεν λειτούργησε, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει νέα προσφυγική κρίση και να φέρει για ακόμη μια φορά την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) προ των ευθυνών της. Ο ασκός του Αιόλου άνοιξε, κυρίως για την Ελλάδα, με τις προκλητικές και παράνομες πράξεις από μέρους της Τουρκίας να διευρύνονται εμφανώς. Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, «προέτρεπε» τους μετανάστες να χρησιμοποιήσουν ως χερσαία οδό την Ελλάδα, στην περιοχή του Έβρου, για τη διαδρομή προς την Ευρώπη, δημιουργώντας βεβαίως περαιτέρω προβλήματα και διευρύνοντας τη μεταξύ τους διένεξη.
Επιπλέον, οι δηλώσεις της Τουρκίας περί αμφισβήτησης του δικαιώματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, αφύπνισαν την Κοινή Εξωτερική Πολιτική της Ε.Ε και ανήγαγαν το ελληνοτουρκικό ως προτεραιότητα της Ε.Ε. Οι χώρες της Ε.Ε κλήθηκαν να πάρουν θέση απέναντι στο ελληνοτουρκικό και να σταθούν στο πλευρό της Ελλάδας και της Κύπρου, στο πνεύμα της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Στο πλαίσιο αυτό εγείρεται το εξής ερώτημα· η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη που υπόσχεται η Ε.Ε και λειτουργεί με γνώμονά της είναι πραγματική ή μήπως τα συμφέροντα των διάφορων χωρών υπερτερούν, προβάλλοντας την αδυναμία της Ε.Ε να διασφαλίσει τη συλλογική ασφάλεια και εμπιστοσύνη των μελών της;
Η περίπτωση της Μάλτας
Το νησιωτικό κρατίδιο της Μάλτας θεωρείται μια χώρα με συχνές εμπορικές, βιομηχανικές, φορολογικές, πολιτιστικές και πολιτικές σχέσεις με την Ελλάδα, καθώς τα τελευταία χρόνια οι δύο χώρες έχουν συνάψει ουκ ολίγες διμερείς συμφωνίες μεταξύ τους. Η Μάλτα αποτελεί το μικρότερο νησί της Μεσογείου στην Ευρώπη με ναυτική παρουσία και σχέσεις με την Ελλάδα. Η κρίση του μεταναστευτικού την έπληξε βαθύτατα, καθώς ο αριθμός των μεταναστών που έφτασαν στα εδάφη της ήταν υπερβολικά μεγάλος για την έκτασή της. Οι δύο μεσογειακές χώρες έχουν ζητήσει βοήθεια από την Ε.Ε για τις επικίνδυνες μεταναστευτικές ροές που συρρέουν και αναγνωρίζουν πως θα υπάρξει τεράστιο πρόβλημα στο νότιο τμήμα της Μεσογείου, εάν η κατάσταση επιδεινωθεί.
Η σχέση Μάλτας – Ελλάδας από τον Β’ Παγκόσμιο
Αν κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στις σχέσεις των δύο χωρών, θα αντιληφθούμε εναργέστερα την κοινή ταυτότητα και τους λόγους επιδίωξης στενότερης συνεργασίας μεταξύ τους. Η Μάλτα και η Ελλάδα, είναι δύο μεσογειακά κράτη που εκτός της ευρωπαϊκής τους ταυτότητας ανήκουν και στην Ένωση για την Μεσόγειο. Οι δύο χώρες φημίζονται για τον χαρισματικό αγώνα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στο πλευρό του Ηνωμένου Βασιλείου, ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα.
Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί το γεγονός πως η Ελλάδα αποσκοπούσε σε μια διεύρυνση των μεταξύ τους σχέσεων, πολύ πριν γίνει η Μάλτα ευρωπαϊκή χώρα. Το 2004, η Ελλάδα, αποτέλεσε την πρώτη φωνή για την είσοδο της Μάλτας στην Ε.Ε, ευελπιστώντας ότι με αυτό τον τρόπο θα εξασφάλιζε έναν σύμμαχο απέναντι στην Τουρκία και τις επιθετικές της τάσεις προς την Κύπρο. Οι σχέσεις της Ελλάδας και της Μάλτας γύρισαν νέα σελίδα, σε μια προσπάθεια διεύρυνσης των μεταξύ τους σχέσεων σε πολιτιστικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, η προοπτική των καλλιτεχνικών συνεργασιών μεταξύ των δύο χωρών αποσκοπούσε στην άμβλυνση των διαφορών τους και στην έναρξη μιας στενότερης σχέσης συνεργασίας πολιτιστικά εμπορικά και διπλωματικά.
Η στάση της Μάλτας στο ελληνοτουρκικό
Στις 5 Φεβρουαρίου του 2020, πραγματοποιήθηκε συνάντηση των υπουργών εξωτερικών της Ελλάδας και της Μάλτας, στη Βαλέτα, κατά τη διάρκεια της οποίας διεξήχθησαν συζητήσεις επί του καθορισμού των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών, του προσφυγικού και βεβαίως, της κατάστασης στη Λιβύη και την Τουρκία. Το υπουργείο εξωτερικών της Μάλτας, επιβεβαίωσε την πλήρη στήριξή του στην Ελλάδα, σε θέματα των κυριαρχικών δικαιωμάτων, του διεθνούς δικαίου και ως ένδειξη καλής πίστης, συμφώνησαν από κοινού, πως οποιαδήποτε συζήτηση για την ΑΟΖ θα πραγματοποιείται έπειτα από διαπραγματεύσεις, στο πλαίσιο πάντα του αμοιβαίου σεβασμού και της καλής γειτονίας. Πρώτο τους μέλημα, η σταθερότητα και η ασφάλεια στην Ευρώπη και η αποφυγή εξωτερικών και στρατιωτικών εμπλοκών στα ζητήματα με τη Λιβύη. Η Ελλάδα, αναζητά συμμάχους απέναντι στην κρίση που εξελίσσεται μπροστά της και κυρίως τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κοινή μεσογειακή ταυτότητα των δύο κρατών-μελών της Ε.Ε, καθώς και η ναυτική τους παρουσία, δημιούργησε ευνοϊκό έδαφος για περαιτέρω διαπραγματεύσεις, όσον αφορά την επανεξέταση του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου, που θα βασίζεται στην αλληλεγγύη.
Στις 7 Σεπτεμβρίου του 2020, ο υπουργός εξωτερικών της Ελλάδας Νίκος Δένδιας, υποδέχτηκε τον Μαλτέζο ομόλογό του, Εβαρίστ Μπαρτόλο, στην Αθήνα. Στόχος αυτής της συνάντησης, ήταν η περαιτέρω ανάπτυξη διμερών σχέσεων, ίσως και η επιβεβαίωση πως η Μάλτα θα συνεχίσει να βρίσκεται στο πλευρό της Ελλάδας στο ελληνοτουρκικό. Η επιβεβαίωση επιτεύχθηκε μερικώς, με την σύναψη ενός Μνημονίου Κατανόησης, στον τομέα της διπλωματικής εκπαίδευσης. Οι συζητήσεις κινήθηκαν γύρω από τις πρωτοφανείς απειλές και εγκληματικές ενέργειες της Τουρκίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, και την αδιαμφισβήτητη τάση της να χρησιμοποιεί τον εκβιασμό και τις εδαφικές διεκδικήσεις δημιουργώντας επεισόδια με τις όμορες χώρες.
Η στάση της Τουρκίας στο μεταναστευτικό επιβάλλει τη στενή συνεργασία των δύο μεσογειακών κρατών. Η Μάλτα, για ακόμη μια φορά δήλωσε την υποστήριξή της στην Ελλάδα, προβάλλοντας τη σημασία της διαφύλαξης του UNCLOS (διεθνές δίκαιο για τη θάλασσα) και τις οδυνηρές επιπτώσεις μιας μελλοντικής στρατιωτικής σύγκρουσης. Η Μάλτα, αναζητά μια «λιβυκή λύση» στο πρόβλημα των μεταναστευτικών ροών και η Ελλάδα επιβεβαίωσε την επιδίωξη ενός θετικού ρόλου στη Λιβύη, δια μέσω της διαδικασίας του Βερολίνου, στο πνεύμα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
Συμφέροντα πίσω από τις διαπραγματεύσεις
Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στην οποία βασιζόταν η Ελλάδα μετά τις επαφές της με την Μάλτα, φάνηκε να κλονίζεται ύστερα από τις συχνές κοινές επαφές που παρατηρήθηκαν μεταξύ Μαλτέζων αξιωματούχων και Τούρκων ομόλογών τους, τον Αύγουστο. Οι περίεργες διπλωματικές επαφές της Μάλτας με τη Λιβύη, μέσω τουρκικής διαμεσολάβησης, ανέδειξαν τα σχέδια της Μάλτας για υφάπαρξη της υφαλοκρηπίδας της Λιβύης, παρά την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης το 1981. Η Τουρκία έχει δηλώσει προ πολλού τις βλέψεις της για μια συμμαχία με τη Μάλτα αποκαλώντας τη το «μακρύ της χέρι» στη Μεσόγειο, κάτι που προβληματίζει έντονα την Ελλάδα και τη στήριξη που επιδιώκει. Είναι γνωστό πως η Τουρκία θέλει να χρησιμοποιήσει τη σχέση της με την Μάλτα για να κερδίσει ένα βέτο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για να αντιληφθούμε τα συμφέροντα της Μάλτας και τις διπλωματικές της κινήσεις, πρέπει να κατανοήσουμε ότι αποτελεί το μικρότερο νησί της Μεσογείου με συνταγματική ουδετερότητα, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο απέναντι στις κινήσεις των μεγάλων χωρών. Αναζητεί προσέτι μια λύση για τους Λίβυους που θα βασίζεται στη συνεργασία και στη διατήρηση των εδαφών τους.
Εντούτοις, η Μάλτα απέδειξε ότι υποστηρίζει την Ελλάδα στο ελληνοτουρκικό και καταδικάζει τις εγκληματικές ενέργειες της Τουρκίας, κρατώντας φυσικά μια μικρή επιφύλαξη. Με το πρώτο μεταναστευτικό ρεύμα έφτασαν στη Μάλτα 2.000 μετανάστες, αριθμός που δεν μπορούσε να υποστηρίξει η μικρή έκταση της. Είναι, επομένως, λογικό να επιδιώκει σχέσεις με την Άγκυρα, γνωρίζοντας πως η επιδείνωση του μεταναστευτικού θα προκαλέσει τεράστιο πρόβλημα στη νότια Μεσόγειο. Θα μπορέσει άραγε να τηρήσει τις υποσχέσεις της απέναντι στην Ελλάδα στο πνεύμα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης ή οι φόβοι μιας ανθρωπιστικής κρίσης θα αναδείξουν τα πραγματικά της συμφέροντα;
