Της Μαριλίζας Τεμπλαλέξη,
Στο εν λόγω άρθρο θα γίνει λόγος για την κατηγορία των ντοκιμαντέρ, εκπαιδευτικού συνήθως περιεχομένου και ευρείας θεματολογίας, αναδεικνύοντας ιστορικές πληροφορίες που αποκαλύπτουν την απαρχή και την εξέλιξή τους με την πάροδο του χρόνου. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την κινηματογραφική κριτική ως επίθετο. Προερχόμενη από τη γαλλική λέξη «documentaire», που σημαίνει τεκμήριο, επινοήθηκε από τον Σκωτσέζο σκηνοθέτη Τζον Γκρίρσον. Γνωστός επίσης ως κοινωνιολόγος και κινηματογραφιστής, αναφέρθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1926 στην εφημερίδα «Sun» της Νέας Υόρκης με τον όρο ντοκουμέντο σε μια κριτική του. Ο όρος, τελικά, κατέληξε να χρησιμοποιείται σε παγκόσμια κλίμακα μέχρι και σήμερα για να περιγράψει όλες τις μη αφηγηματικές ταινίες που αποδίδουν παραπάνω έννοιες από μια απλή καταγραφή της πραγματικότητας.
Αρχικά οι πρώτες κινηματογραφικές καταγραφές είχαν διάρκεια περίπου ενός λεπτού, με τους αδελφούς Λουμιέρ να πρωτοπορούν σε αυτό τον χώρο. Με το πέρασμα του χρόνου και την περαιτέρω εξέλιξη της τεχνολογίας η διάρκεια θα αυξηθεί, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα καλύτερων και συνθετότερων λήψεων.
Τα ντοκιμαντέρ χωρίζονται κατ’ ουσίαν σε τρεις κατηγορίες: στην απλή καταγραφόμενη έννοια του ντοκιμαντέρ τόσο μεγάλου όσο και μικρού μήκους, που δεν συμπεριλαμβάνει το μυθιστορηματικό στοιχείο, στην ταινία τέχνης και στην ταινία επιστημονικού περιεχομένου. Εξαιρετικά σημαντικό ρόλο για την πορεία και την εξέλιξη του ντοκιμαντέρ διαδραμάτισε ο βρετανικός κινηματογράφος, που μετουσίωσε την έννοιά του σε απτή πραγματικότητα, απελευθερώνοντάς την από την έννοια της απλοϊκής καταγραφής γεγονότων. Το 1903 εκδόθηκαν τα πρώτα ντοκιμαντέρ, με τρανταχτό παράδειγμα εκείνα που φέρουν τον τίτλο: «Ο ζωντανός Καναδάς» του Τζόε Ρόζενταλ και άλλο ένα που αποτέλεσε προϊόν διαφήμισης της νήσου Βόρνεο στη νοτιοανατολική Ασία.
Το 1912, ο Χέρμπερτ Πόντινγκ μετέφερε παραστατικές εικόνες από την περιοχή της Ανταρκτικής, κίνηση που μιμήθηκαν και άλλοι σταδιακά, με ιδιαίτερη έμφαση να δίνεται κυρίως στα πλαίσια εμπόλεμων σκηνών. Την ίδια περίοδο, γυρίστηκαν ταινίες μικρού ή μεσαίου μήκους, αναφερόμενες σε ηχηρά συμβάντα, όπως μεγάλες τραγωδίες, με πιο γνωστή τη λεγόμενη «Ζωή του Βίλα» του Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ, που αναφέρεται στον βίο του ευρέως γνωστού επαναστάτη Πάντσο Βίλα.
Σήμα κατατεθέν για τη στροφή του περιεχομένου του κινηματογράφου εν γένει, και των ντοκιμαντέρ ειδικότερα, αποτέλεσε η Οκτωβριανή Επανάσταση, ακριβώς επειδή δόθηκε η δυνατότητα να κατανοηθεί η δύναμη της προπαγάνδας και της επιρροής που μπορεί δυνητικά να ασκήσει. Αποτέλεσε, λοιπόν, τη χρονική αφετηρία της δημιουργίας σύντομων διδακτικών και προπαγανδιστικού χαρακτήρα ταινιών, που φέρουν τη χαρακτηριστική ονομασία: «ατζίτκι». Σημαντική για τη διάδοση των συγκεκριμένων ταινιών αποτέλεσε και η προσωπικότητα του Τζίγκα Βερτόφ, που το 1921 δημιούργησε την πρώτη ταινία–μοντάζ με τίτλο: «Ιστορία του εμφυλίου πολέμου».
Κάθε ντοκιμαντέρ αποτελεί αναμφισβήτητα άξιο διατήρησης υλικό, αφού δύναται να περιλαμβάνει γεγονότα, αλλά και πιο προσωπικά βιώματα, συναισθήματα και απτό κινηματογραφικό υλικό, που αναπαριστούν με παραστατικότητα συμβάντα για τα οποία λίγα θα γνωρίζαμε ή θα καταλαβαίναμε. Σήμερα οι κατηγορίες των ντοκιμαντέρ είναι τόσες που δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε πως καλύπτουν όλες τις προτιμήσεις των ανθρώπων, ενώ συνδυάζουν και την τέρψη με την γνώση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΉ, τόμος 21, σελ. 337-339
- Bill Nicholas, Εισαγωγή στο Ντοκιμαντέρ, Indiana University Press, 2001
