Της Ιωάννας Γιαβρούτα,
Πριν από την ίδρυση αντιστασιακών οργανώσεων, υπήρχε κάποια έντονη φοιτητική κινητικότητα. Στις 17 Νοεμβρίου 1941 (πολύ πριν την εξέγερση του Πολυτεχνείου-17 Νοεμβρίου 1973), πραγματοποιείται η πρώτη απεργία φοιτητών του Πολυτεχνείου με 4.000 συμμετέχοντες. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι σκληρές συνθήκες της Κατοχής στην ελληνική κοινωνία συνέβαλαν στην ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος, μέσω του οποίου, η νεολαία διαμόρφωσε το πολιτικό και ιδεολογικό της προφίλ. Εξάλλου, η ιδιοσυγκρασία της νεολαίας εκείνης της εποχής ήταν αρκετά ρηξικέλευθη, έτοιμη να πάρει ρίσκα και να παλέψει για τη διεκδίκηση των διακυβευμάτων της εποχής της. Όλο αυτό το δυναμικό έπρεπε κάπου να διοχετευτεί, να εκφραστεί η ιδιαίτερη ομάδα, που δεν είναι άλλη από την νεολαία, και έτσι βρήκε πρόσφορο έδαφος στην ίδρυση αντιστασιακών οργανώσεων.
Τα πρώτα χρόνια του ΄40-41, εν αρχή της Κατοχικής περιόδου, γινόταν μία πολιτική και ιδεολογική ζύμωση, πριν προχωρήσουν στην οργανωμένη αντίσταση οι νέοι, προφανώς και δεν υπήρξε πολιτική αδράνεια, όπως έχει ενίοτε υποστηριχθεί. Σταδιακά, κάποιες μικρο-οργανώσεις έκαναν τα πρώτα τους βήματα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και τελικά κατέληξαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους μετατρέποντας τις μικρές ομάδες αντίστασης σε μια από τις δυναμικότερες και μαζικότερες οργανώσεις της Ευρώπης (και αυτό δεν είναι μύθος, δηλώνει η Δρ. ιστορικός, Odette Varon Vassard). Πηγή έμπνευσης μερικών από αυτών των ομάδων αποτελούσε ο αγώνας του 1821 και γι’ αυτό κάποιοι επέλεγαν την ονομασία «Φιλική Εταιρεία».
Η πολιτική και η ιδεολογική βάση των πρώτων στελεχών των αντιστασιακών οργανώσεων θα πρέπει να αναζητηθεί σε δύο κατευθύνσεις. Στον χώρο του φιλελεύθερου κέντρου, στους νέους υποστηρικτές του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και στον χώρο της Αριστεράς, στο νεοσύστατο ΕΑΜ και στην Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Από το ΄41 έως το ΄44, το κίνημα των νέων θα συσταθεί και θα εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα.
Αστικές αντιστασιακές οργανώσεις
Η Στρατιά των Σκλαβωμένων Νικητών (ΣΣΝ) ήταν από τα πρώτα εγχειρήματα αστικών αντιστασιακών οργανώσεων, που ιδρύθηκε το φθινόπωρο του ΄41. Ενσάρκωνε το πνεύμα της πρώιμης επανάστασης ενός λαού οργισμένου και όχι ηττημένου, που, ενώ είχε νικήσει τους Ιταλούς, βρέθηκε υπό την Κατοχή τους. Βέβαια, η οργάνωση αυτή δεν είχε μακρύ βίο και έτσι τα μέλη της προσχώρησαν στην Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων (ΠΕΑΝ).
ΠΕΑΝ: η σημαντικότερη από τις όμορες ιδεολογικά αστικές αντιστασιακές οργανώσεις, που εκατοντάδες νέοι και νέες συσπειρώθηκαν εκεί. Ο τόπος δράσης τους ήταν, βέβαια, περιορισμένος, στην Αθήνα. Οι σημαντικές επιτυχίες, που πιστώνονται στην οργάνωση, είναι το σαμποτάζ αθηναϊκών κτηρίων και το σαμποτάζ δωσίλογων οργανώσεων -ΟΕΔΕ και ΕΣΠΟ- που στοίχισαν τη ζωή στον πρωτεργάτη της και αξιωματικό, Κωνσταντίνο Περρίκο και άλλων στελεχών, μεταξύ των οποίων και μιας γυναίκας, της Ιουλία Μπίρμπα. Γεγονός που κλόνισε όχι μόνο τις δύο δωσίλογες οργανώσεις, αλλά και την ΠΕΑΝ, η οποία, όμως, παρότι υπολειτουργούσε, συνέχισε την έκδοση της εφημερίδας της «Δόξα», από τα πιο σημαντικά παράνομα έντυπα που διανέμονταν στην Κατοχή.
Τρίτη οργάνωση ήταν η Ιερή Ταξιαρχία· άνηκε, επίσης, στον αστικό χώρο, με την δράση της να είναι στον χώρο των φοιτητών, εξέδιδε και αυτή μία παράνομη εφημερίδα τα «Ελληνικά Νιάτα» με σημαντική επίδραση. Επιπλέον, άλλες μικρότερες οργανώσεις ήταν η νεολαία του ΕΔΕΣ στην Αθήνα και η Ελληνοπούλα, το γυναικείο κίνημα.
Αριστερές οργανώσεις αντίστασης
Τον Φεβρουάριο του 1942, ιδρύεται το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων (ΕΑΜΝ), µε πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, της νεολαίας του ΚΚΕ, τον Μάιο του 1942, ιδρύεται η Λεύτερη Νέα και τέλος, στις 23 Φεβρουαρίου 1943 ιδρύεται, µε πρωτοβουλία του ΕΑΜΝ και της ΟΚΝΕ, η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ), η οποία από μέτωπο εξελίσσεται σε ενιαία οργάνωση. Σ’ αυτήν, συγχωνεύονται οι δέκα ιδρυτικές οργανώσεις, οι οποίες και αυτοδιαλύονται.
Τον Μάιο του 1942, ιδρύθηκε η αμιγώς γυναικεία οργάνωση του αριστερού χώρου, η Λεύτερη Νέα, η οποία διαλύθηκε τον Φεβρουάριο του 1943, όταν συγχωνεύθηκε με την ΕΠΟΝ. Για πρώτη φορά, η νέα γυναίκα χάραζε τον δρόμο της πολιτικής και κοινωνικής της τοποθέτησης, αφού στην οργάνωση τέθηκε το ζήτημα της χειραφέτησης.
ΕΠΟΝ: το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων λειτούργησε, αρχικά, ως μέτωπο, στα χνάρια του ΕΑΜ. Συσπείρωσε δηλαδή και άλλες οργανώσεις νεολαίας. Από τον Φεβρουάριο του ΄42 ως τον Φεβρουάριο του ΄43, έγιναν οι απαραίτητες ζυμώσεις, ώστε η νεολαία του ΕΑΜ να δεχτεί την αυτοδιάλυσή της και τη συγχώνευσή της σε µία νέα πια ενιαία οργάνωση της Νέας Γενιάς, την ΕΠΟΝ. Η ΕΠΟΝ είναι η μόνη οργάνωση η οποία θα απλώσει τη δράση της σε όλη την Ελλάδα, φτάνοντας ακόμη και στα πολύ μικρά χωριά. Η οργάνωση αυτή, λόγω της υψηλής προσχώρησης των νέων, θα αποτελέσει τομή της αντίστασης και της διαμόρφωσης των πολιτικών, κοινωνικών, πολιτιστικών πραγμάτων, σημάδι νεωτερικότητας, καθώς πρόκειται για ένα βίωμα, μία συλλογική εμπειρία των νέων της εποχής, που δεν υπήρχε πριν το 1940 και δεν ήταν δεδομένο για την εποχή.
Το εξωπραγματικό ποσοστό των 600.000 περίπου μελών, που έχει καταγραφεί ως πρωτόγνωρο για την εποχή και αξεπέραστο στην ιστορία των αντιστασιακών οργανώσεων, αποδεικνύει δίχως αμφισβήτηση ότι συγκροτείτο μια ολόκληρη γενιά. Η ΕΠΟΝ επένδυσε στη νεολαία σε σημαντικό βαθμό, την αναγνώρισε ως ξεχωριστό και σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας, που αποζητούσε τρόπους έκφρασης σε μία καταπιεστική εποχή. Δεν υπήρχαν διακρίσεις αναφορικά με το κοινωνικό, μορφωτικό, ταξικό επίπεδο των μελών της. Μίλησε υπέρ της ανεξιθρησκείας και σημείωσε τομή στον τομέα της ισότητας των δύο φύλων. Γι’ αυτό και εκατοντάδες χιλιάδες κοπέλες θα ενταχθούν στο κίνημα. Όπως επισημαίνει ο Μανώλης Αναγνωστάκης, «Ποτέ άλλοτε τόσοι πολλοί νέοι και νέες δεν διασταυρώθηκαν με την ενεργό πολιτική, τη δράση, την αριστερή ιδεολογία».
Κλείνοντας, με την καταπληκτική φράση του Γάλλου φιλόσοφου, Edgar Morin, στον πρόλογό του, σ’ ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο για τη στράτευση ενός νέου στη γαλλική Αντίσταση, περιγράφει ανατριχιαστικώς γλαφυρά τη σημασία της αντίστασης του νέου αίματος, που παρασέρνει τα πάντα στο πέρασμά του και με την τολμηρή του στάση, γυρίζει σελίδα στην ιστορία. Γράφει λοιπόν: «Ο αναγνώστης θα δει, σ’ αυτό το βιβλίο, πως δεν ισχυριζόμασταν ότι ήμασταν ήρωες ούτε πρότυπα, πως είχαμε τις αδυναμίες µας, τις πλάνες µας. Αλλά τι θα είχαμε απογίνει δίχως την Αντίσταση; Θα είχαμε μια σταδιοδρομία; Χάρη στην Αντίσταση, είχαμε μια ζωή».
Βιβλιογραφία
- Η ενηλικίωση μιας γενιάς. Νέοι και νέες στην Κατοχή και στην Αντίσταση, Odette Varon Vassard
- http://www.askiweb.eu/images/ekdilwseis/aski-emian/Odette_Varon.pdf?fbclid=IwAR2o9Z_DLBT35kXsBCuE4EO5VpyeDbc2j3JqE8JFj_7FJIEksmOmd4ZfJPs
- https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/viewFile/7877/7591?fbclid=IwAR3OYGSCtB2vi-3XNrYXuT-u5CmEamgaMwIBW8mz7AHTsk5k4xAZ2YsJvfk
- https://www.kathimerini.gr/society/409431/i-antistasi-ton-neon-stin-katochi/?fbclid=IwAR0yoRA62JSFy6K0S1FTNqxx5AJHMiOAOtwr46ufYcchFpngi_6e8QdNqDk
