Του Γιάννη Χουλιάρα,
Το παρόν άρθρο εξετάζει τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ σε Σουδάν και Μαρόκο, αναλύοντας την δράση και τα αποτελέσματά τους.
Σουδάν
Από την ίδρυσή του ως ανεξάρτητο κράτος, το 1956, η εσωτερική πολιτική κατάσταση στο Σουδάν χαρακτηριζόταν από συνεχείς εμφύλιες συγκρούσεις. Βασικό αίτιο της αστάθειας, με ρίζες στην αποικιοκρατική περίοδο, υπήρξαν οι διενέξεις μεταξύ του πολιτικά κυρίαρχου βορρά, και του οικονομικά υποβαθμισμένου και πολιτικά περιθωριοποιημένου νότου. Έντονες διενέξεις υφίστανται, ωστόσο, και μέσα στον ίδιο τον βορρά, μεταξύ των πιο εύπορων περιοχών του κέντρου της χώρας (όπου βρίσκεται η πρωτεύουσα, Χαρτούμ) και αυτών της περιφέρειας.
Μετά την κατάρρευση μιας προηγούμενης συνθήκης ειρήνης, το 1983, ο πόλεμος μεταξύ της κυβέρνησης και του Λαϊκού Απελευθερωτικού Κινήματος του Σουδάν (ΛΑΚΣ), του κύριου ένοπλου αντιστασιακού κινήματος στο νότο, αναζωπυρώθηκε. Οι εξελίξεις αυτές προκάλεσαν την έντονη κινητοποίηση της περιφερειακής και διεθνούς κοινότητας. Διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 1994.
Οι αντιμαχόμενες πλευρές, η κυβέρνηση και το ΛΑΚΣ, υπέγραψαν, τελικά, συνθήκη ειρήνης τον Ιανουάριο του 2005, η οποία τερμάτισε τις συγκρούσεις. Η συνθήκη προέβλεπε μια μεταβατική περίοδο έξι ετών, κατά την οποία θα εγκαθίσταντο στην χώρα διεθνείς δυνάμεις επιτήρησης της διαδικασίας. Στο τέλος αυτής της περιόδου, θα λάμβανε χώρα δημοψήφισμα για την ανεξαρτητοποίηση -ή μη- του Νοτίου Σουδάν. Το Μάρτιο του 2005, το Συμβούλιο Ασφαλείας, με το Ψήφισμα 1590, ενέκρινε την δημιουργία της United Nations Mission in the Sudan (UNMIS). Κύρια καθήκοντα της UNMIS ήταν η υποστήριξη της εφαρμογής της ειρηνευτικής συμφωνίας, η παροχή βοήθειας στην επιστροφή των προσφύγων και την απομάκρυνση ναρκών, και η συμβολή στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Σουδάν. Το 2006, με το Ψήφισμα 1706, το Συμβούλιο αποφάσισε την αριθμητική ενίσχυση της αποστολής.
Κατά τη διάρκεια της θητείας της, η UNMIS προέβη σε διάφορες δραστηριότητες, προκειμένου να συμβάλλει στην εφαρμογή της ειρηνευτικής συμφωνίας και την πολιτική και κοινωνική σταθερότητα στο Σουδάν. Για παράδειγμα, βοήθησε και διαμεσολάβησε για την αποτροπή και την επίλυση συγκρούσεων, μεταξύ των διαφόρων φυλών της χώρας. Επιπλέον, η UNMIS παρείχε εκπαίδευση και βασικό εξοπλισμό για 47.106 Σουδανούς αστυνομικούς, σε διάφορους τομείς, για την ενίσχυση της εσωτερικής σταθερότητας. Η αποστολή συνέβαλε στην εφαρμογή νομικών μεταρρυθμίσεων, συμβουλεύοντας τις πολιτικές και δικαστικές αρχές του βορρά και του νότου και συμμετέχοντας, ενίοτε, στη διαμόρφωση νέων νομοσχεδίων, μεταξύ άλλων σχετικά με το σωφρονιστικό σύστημα και τον ποινικό κώδικα. Αναφορικά με τους πρόσφυγες και τους εκτοπισμένους, μέχρι το τέλος του 2009, πάνω από 2,3 εκατομμύρια είχαν επιστρέψει στις εστίες τους, από το υπολογιζόμενο σύνολο των περίπου 4,5 εκατομμυρίων. Η UNMIS παρείχε στήριξη τόσο στους ίδιους τους επιστρέφοντες, κυρίως τροφή και βασικά προσωπικά είδη, όσο και στις κοινότητές τους, πρωτίστως γεωργικά εργαλεία.
Τον Ιανουάριο του 2011, έλαβε χώρα το δημοψήφισμα για το καθεστώς του νότου, κατά το οποίο οι ψηφοφόροι τάχθηκαν συντριπτικά υπέρ της ανεξαρτησίας, με αποτέλεσμα την ίδρυση του νέου κράτους του Νότιου Σουδάν. Με την ίδρυση του Νότιου Σουδάν και το τέλος της μεταβατικής περιόδου των 6 μηνών, η UNMIS τερμάτισε την λειτουργία της, στις 9 Ιουλίου 2011.
Μαρόκο
Η δράση του ΟΗΕ στο Μαρόκο αφορά στη σύγκρουση στην αμφισβητούμενη περιοχή της Δυτικής Σαχάρας. Μετά την ανεξαρτησία του, το 1956, το Μαρόκο κατέστησε γνωστή την διεκδίκηση εκ μέρους του της κυριαρχίας στην συγκεκριμένη περιοχή, τότε υπό ισπανικό αποικιακό έλεγχο, θεωρώντας την ως ιστορικό μέρος της επικράτειάς του. Μεταξύ των φυλών της περιοχής, ωστόσο, είχαν αναπτυχθεί τάσεις ανάπτυξης εθνικής συνείδησης και αυτοδιάθεσης. Το 1973, ντόπιες φυλές ίδρυσαν την οργάνωση «Μέτωπο Πολισάριο». Το 1976, προκειμένου να αποτρέψει τον επικείμενο διαμελισμό της Δυτικής Σαχάρας, μεταξύ του Μαρόκου και της Μαυριτανίας, μετά το τέλος της ισπανικής κυριαρχίας, το Πολισάριο κήρυξε την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Ακολούθως, ξέσπασαν πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων του Μαρόκου και του Πολισάριο.
Το 1991, μετά την υποστήριξη και του ΟΗΕ, οι δύο πλευρές κατέληξαν σε συμφωνία για κατάπαυση του πυρός. Μέχρι τότε, το Μαρόκο ήλεγχε το 85% της Δυτικής Σαχάρας, με το Πολισάριο να έχει υπό την κατοχή του τα υπόλοιπα εδάφη. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με το Ψήφισμα 690, τον Απρίλιο του 1991, ενέκρινε ένα ειρηνευτικό σχέδιο. Το σχέδιο προέβλεπε μια μεταβατική περίοδο, στο τέλος της οποίας θα λάμβανε χώρα δημοψήφισμα, που θα έδινε στους κατοίκους της περιοχής την δυνατότητα να επιλέξουν μεταξύ της ανεξαρτησίας και της ένταξης στο Μαρόκο. Με το παραπάνω ψήφισμα, το Συμβούλιο Ασφαλείας ίδρυσε την “United Nations Mission for the Referendum in the Western Sahara” (MINURSO), για την υποστήριξη της διαδικασίας.
Ως κύρια καθήκοντα της MINURSO ορίστηκαν: η επίβλεψη της κατάπαυσης του πυρός, η επιτήρηση των κινήσεων των αντίπαλων στρατευμάτων, η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και των αιχμαλώτων πολέμου, ο επαναπατρισμός των προσφύγων, η εκκαθάριση της περιοχής από νάρκες και η διοργάνωση και επίβλεψη του τελικού δημοψηφίσματος.
Το δημοψήφισμα για την ανεξαρτητοποίηση ή μη της Δυτικής Σαχάρας δεν έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα, καθώς οι δύο πλευρές δεν κατόρθωσαν να καταλήξουν σε συμφωνία για τη διεξαγωγή του. Το 2003, το Μαρόκο απέρριψε ολοκληρωτικά το ενδεχόμενο ανεξαρτητοποίησης της Δυτικής Σαχάρας. Μέχρι σήμερα, η σύγκρουση παραμένει ανεπίλυτη.
Με την αποτυχία της προσπάθειας για το δημοψήφισμα, η MINURSO παραμένει εν λειτουργία, αλλά οι προτεραιότητές της έχουν μεταβληθεί. Κύρια αποστολή της είναι πλέον η επίβλεψη της κατάπαυσης του πυρός, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, από το 1991. Ιδιαίτερη δραστηριότητα έχει σημειωθεί, όσον αφορά στις προσπάθειες εκκαθάρισης των ναρκών, που έχουν τοποθετηθεί και από τις δύο πλευρές, και οι οποίες αποτελούν σοβαρό κίνδυνο τόσο για τους ντόπιους, όσο και για το προσωπικό της MINURSO. Σε συνεργασία με την “United Nations Mine Action Service”(UNMAS), από το 2008 μέχρι και σήμερα, έχουν εκκαθαριστεί 147.513.196 εκατομμύρια τ.μ. επικίνδυνων περιοχών, ενώ έχει παρασχεθεί βοήθεια σε 252 θύματα τραυματισμών από νάρκες και στις οικογένειές τους. Επιπλέον, το 2005, το Πολισάριο απελευθέρωσε τους τελευταίους Μαροκινούς αιχμαλώτους πολέμου. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως η MINURSO έχει παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια στον τοπικό πληθυσμό και σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών.
Αποτιμώντας τα αποτελέσματα των δράσεων του ΟΗΕ σε Σουδάν και Μαρόκο, τα συμπεράσματα είναι μικτά. Από τη μια πλευρά, οι αποστολές οπωσδήποτε υπήρξαν σημαντικές για την ανακούφιση του τοπικού πληθυσμού, ενώ στην περίπτωση του Σουδάν οι προσπάθειες είχαν πρακτικά πολιτικά αποτελέσματα. Ωστόσο, συγκρούσεις μεταξύ Βορρά και Νότου, αυτή τη φορά διακρατικές, ξέσπασαν και πάλι λίγους μήνες μετά την ανεξαρτησία του Νοτίου Σουδάν, ενώ το δημοψήφισμα για το πολιτικό μέλλον της Δυτικής Σαχάρας ακόμη δεν έχει πραγματοποιηθεί και η σύγκρουση συνεχίζεται. Αυτό καταδεικνύει πως, αν δεν υπάρχει πολιτική βούληση από τις ίδιες τις εμπλεκόμενες πλευρές για την ουσιαστική επίλυση των διαφορών τους, ο ΟΗΕ δε δύναται από μόνος του να επιτύχει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.
Ενδεικτικές Πηγές
- Cairo/Bruseels: International Crisis Group. (2007). Western Sahara: The Cost of The Conflict. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/dmag/dv/dmag20101130_04_/dmag20101130_04_en.pdf.
- Ottaway, M. and El-Sadany, M., (2012). Sudan: From Conflict to Conflit. Washinton, D.C.: Carnegie Endowment for International Peace. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/files/sudan_conflict.pdf
- UNMIS – United Nations Mission in Sudan. (n.d.). Operations, Special Political Missions and Other Political Presences. Διαθέσιμο σε: https://unmis.unmissions.org/>
- United Nations Peacekeeping Operations, Special Political Missions and Other Political Presences. (n.d.). MINURSO – United Nations Mission for The Referendum in Western Sahara. Διαθέσιμο σε: https://minurso.unmissions.org/
- United Nations Peacekeeping. (2020). United Nations Mission in The Sudan (UNMIS). Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/en/mission/past/unmis/index.shtml
