Του Ανδρέα-Άγγελου Σκόνδρα,
Με αφορμή τον εορτασμό των 75 χρόνων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), κρίνεται ιδιαίτερα σκόπιμο να γίνει μια αποτίμηση του έργου του Οργανισμού, αλλά και να ασκηθεί μία κριτική σε ειρηνευτικές αποστολές που έπεσαν θύματα της πολιτικής απροθυμίας εκ μέρους του Συμβουλίου Ασφαλείας. Τέτοιες αποστολές είναι εκείνες της Ρουάντα και του Μπουρούντι.
Τα γεγονότα
Ρουάντα:
Η χώρα των χιλίων λόφων και των εκατομμυρίων χαμογέλων, όπως την αποκαλούσαν οι Βέλγοι Αποικιοκράτες, είναι ένα μικρό κρατίδιο της Κεντρικής Αφρικής, με εύφορη γη και πληθυσμό 12.300.000 ανθρώπων. Η Ρουάντα βίωσε μία από τις πιο φρικτές εμφύλιες διαμάχες στην παγκόσμια ιστορία, όπου, μέσα σε διάστημα 12 εβδομάδων (Απρίλιος έως Ιούλιος 1994), δολοφονήθηκαν περίπου 800.000 άνθρωποι. Ο τότε πληθυσμός της χώρας ανερχόταν περίπου στους 7.000.000 κατοίκους και αποτελούταν από δύο εθνοτικές ομάδες: τους Χούτου (κατά 85%) και τους Τούτσι (κατά 15%). Οι μεν Χούτου ήταν, στην πλειοψηφία τους, αγρότες, χωρίς ιδιαίτερο πλούτο, ενώ οι Τούτσι ήταν κτηνοτρόφοι και θεωρούνταν ιεραρχικά ανώτεροι. Η έντονη κοινωνική διαστρωμάτωση και η υπεροχή της μίας φυλής έναντι της άλλης γρήγορα θα οδηγούσε σε μια εμφύλια σύγκρουση, της οποίας αφορμή στάθηκε η δολοφονία του Ζουνεβάλ Χαμπιαριμανά και του Σιπριάν Νταριαμιρά, του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου Προέδρου του Μπουρούντι, στις 6 Απριλίου 1994, μετά την κατάρριψη του αεροπλάνου τους πάνω από την πρωτεύουσα του Κιγκάλι. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την εξέγερση εξτρεμιστικών πολιτοφυλακών αποτελούμενων από Χούτου, οι οποίοι στο διάβα τους δολοφονούσαν χωρίς καμία ευαισθησία. Μάλιστα, σε μικρά χωριά, γείτονες δολοφονούσαν τους ίδιους τους γείτονές τους. Σε αυτό τον παροξυσμό συνέβαλλε καθοριστικά και ο ραδιοφωνικός σταθμός Radio RTLMC (Radio Television Libre des Mille Collines), που προέτρεπε τους πολίτες να επιδίδονται σε πράξεις βίας, ενώ, παράλληλα, καλούσαν: «Σκοτώστε τις κατσαρίδες (δηλαδή, τους Τούτσι) με ό,τι βρείτε, υπάρχουν τάφοι που περιμένουν να γεμίσουν». Πέρα από τις δολοφονίες, υπολογίζεται, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, ότι περίπου το 80% των γυναικών έπεσαν θύματα βιασμού, με συνέπεια να διαδοθεί ραγδαία ο ιός του HIV/AIDS σε μία χώρα, όπου οι ιατροφαρμακευτικές δομές ήταν -και είναι- ισχνές. Αυτά είναι συνοπτικά τα γεγονότα που καθήλωσαν μία ολόκληρη χώρα σε ένα στυγνό κύκλο αίματος. Αξίζει, όμως, να εξεταστεί ποια ήταν η στάση της διεθνούς κοινότητας απέναντι σε αυτές τις φρικαλεότητες και εάν τελικά ο ΟΗΕ έδρασε όπως θα έπρεπε απέναντι σε μία επικείμενη γενοκτονία.
Μπουρούντι:
Το Μπουρούντι είναι μια χώρα στην κεντρική Αφρική, με πρωτεύουσά της την Γκιτέγκα και με τον πληθυσμό να υπολογίζεται γύρω στους 11,5 εκατομμύρια κατοίκους. Η ανέχεια και η πολιτική διαφθορά σε όλες τις δομές είναι χαρακτηριστικά του κράτους, το οποίο αυτονομήθηκε το 1962 από τους Βέλγους αποικιοκράτες. Αυτή η μακρά και συνεχιζόμενη κρίση είναι απόρροια των εμφύλιων πολέμων που διήρκεσαν από το 1993 έως και το 2006. Όπως και στη Ρουάντα, αφορμή στάθηκε το κοινωνικοπολιτικό χάσμα μεταξύ των Χούτου των Τούτσι, οι οποίοι κατέληξαν να αλληλοσκοτώνονται με ματσέτες (παραδοσιακό αφρικάνικο μαχαίρι που χρησιμοποιείται για το κόψιμο βλάστησης στη ζούγκλα) και μαχαίρια. Η δολοφονία του Νταριαμιρά, Προέδρου του Μπουρούντι, πυροδότησε περαιτέρω την ήδη τεταμένη κατάσταση στη χώρα, με διάδοχό του τον Σιλβέστρ Ντιμπαντουνγκανιά, ο οποίος, εν τέλει, ανετράπη λίγο αργότερα. Ο τραγικός απολογισμός ανέρχεται περίπου στους 200.000 ανθρώπους.
Η αποστολή των Ηνωμένων Εθνών
Ρουάντα:
«Η διεθνής ευθύνη είναι τέτοια, ώστε απαιτείται μια ξεκάθαρη συγγνώμη του Οργανισμού και των εμπλεκόμενων χωρών-μελών προς το λαό της Ρουάντα», αυτή ήταν η φράση που αναφερόταν στο πόρισμα του ΟΗΕ σχετικά με την αποστολή βοήθειας (UNAMIR, United Nations Assistance Mission for Rwanda) στη Ρουάντα. Η φράση αυτή καταδεικνύει με σαφήνεια την πολιτική απροθυμία της Δύσης να επέμβει αποφασιστικά στην γενοκτονία, όπως αργότερα αναγνωρίστηκε. Οι κυανόκρανοι του ΟΗΕ, υπό τον Καναδό στρατηγό, Ρομέο Νταλαίρ, προσπάθησαν να προστατέψουν όσους περισσότερους Τούτσι μπορούσαν, ενώ ο ίδιος έκανε συνεχείς εκκλήσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας να εκτιμήσει καλύτερα τη σοβαρότητα της κατάστασης και να αποστείλει μια δύναμη περίπου 5000 στρατιωτών. Ο ΟΗΕ αποφάσισε να στείλει 5.500 κυανοκράνους, ύστερα από διαβούλευση πέντε εβδομάδων, με συνέπεια οι βιαιότητες να έχουν επεκταθεί σημαντικά στο εσωτερικό της χώρας. Στις 21 Απριλίου, το Συμβούλιο Ασφαλείας ψήφισε την απόσυρση της πλειοψηφίας των στρατευμάτων, πλην 270 από τα 2.500. Ο στρατηγός Νταλαίρ, με μια ατομική -και προφανώς παράνομη- πρωτοβουλία εναντίον του ΟΗΕ, κατάφερε να κρατήσει 470 στρατιώτες στο μέτωπο, οι οποίοι βοήθησαν όσους περισσότερους Τούτσι γινόταν. Στον αντίποδα, οι ΗΠΑ παρέμειναν τελείως αμέτοχες στην εξελισσόμενη γενοκτονία, με τον Πρόεδρο Κλίντον να δηλώνει πως δε γνώριζε την σοβαρότητα της κατάστασης. Κάτι τέτοιο σαφώς και δεν υφίσταται ως δικαιολογία, πόσω δε μάλλον όταν ήρθαν στο φως της δημοσιότητας τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα που αποδείκνυαν πως Αμερικανοί αξιωματούχοι γνώριζαν την κατάσταση. Θα λέγαμε ότι ο Πρόεδρος Κλίντον εφάρμοσε μια πολιτική άγνοιας, καθώς η παραδοχή ότι γνωρίζει θα ανάγκαζε τις ΗΠΑ να επέμβουν στη σύγκρουση. Σύμφωνα με τη Σαμάνθα Πάουερ, πρώην πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, η Ρουάντα ήταν πολύ χαμηλά στον κατάλογο των αμερικανικών προτεραιοτήτων. Ταυτόχρονα, ο πρώην Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Μπούτρος Γκάλι, σε συνέντευξή του, είχε δηλώσει με κυνισμό πως υπάρχουν και ορφανές συγκρούσεις που δεν ενδιαφέρουν τη διεθνή κοινότητα. Φυσικά, επρόκειτο για μία φράση που δε συνάδει με το ανθρωπιστικό πνεύμα που προωθεί ο ΟΗΕ. Ωστόσο, ο Οργανισμός, προκειμένου να εξιλεωθεί για την κυνική αδράνεια που επέδειξε, προχώρησε στην σύσταση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για τη Ρουάντα, στην Αρούσα της Τανζανίας, το Νοέμβριο του 1994. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1998, το Δικαστήριο σημείωσε την πρώτη καταδίκη για γενοκτονία στην υπόθεση Akayesu. Ένα μήνα μετά, η ποινή που αποφασίστηκε αντιστοιχούσε σε φυλάκιση εφ’ όρου ζωής. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1998, το Δικαστήριο καταδίκασε τον πρώην πρωθυπουργό της Ρουάντα, Ζαν Καμπάντα, με την ποινή της ισόβιας κάθειρξης για γενοκτονία, αφού δέχτηκε τη δήλωσή του περί ενοχής.
Μπουρούντι:
Η δολοφονία του Μελχιόρ Ν’ Νταντάι, Προέδρου του Μπουρούντι, οδήγησε σε μια περίοδο αναταραχών και συγκρούσεων με διάδοχό του τον Νταντάγιε Σιπριέν Νταριαμιρά. Στο μεταξύ, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Μπούτρος Γκάλι, το Νοέμβριο του 1993, ίδρυσε το γραφείο των Ηνωμένων Εθνών στο Μπουρούντι (UNOB), το οποίο θα λογοδοτούσε στο τμήμα πολιτικών ζητημάτων (Department of Political Affairs), με στόχο να διασφαλιστεί η συνταγματική τάξη. Η δολοφονία, όμως, και του Νταριαμιρά θα οδηγούσε, το 1994, σε μια πρωτοφανή γενοκτονία. Τρίτος Πρόεδρος ανέλαβε ο Σιλβέστρ Εντιμπαντουνγκανιά, που ανήκε στο κόμμα FRODEBU (Front pour la Démocratie au Burund), ο οποίος, όμως, ανετράπη από τον Πιέρ Μπουγιογιά. Στις 21 Μαΐου 2004, το Συμβούλιο Ασφαλείας, αποφασίζοντας βάσει του κεφαλαίου VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, αποφάσισε να επιτρέψει την ανάπτυξη της επιχείρησης των Ηνωμένων Εθνών στο Μπουρούντι (ONUB) για μια αρχική περίοδο έξι μηνών, ώστε να επέλθει η ειρήνη και η ασφάλεια, όπως είχε υπογραφεί στη συνθήκη της Αρούσα (28 Αυγούστου 2000). Αρμοδιότητες αυτής της αποστολής, συνολικού δυναμικού 5.650 ανθρώπων, ήταν η παρακολούθηση και διασφάλιση εφαρμογής των ειρηνευτικών συμφωνιών, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο έλεγχος των παράνομων όπλων που εισέρχονται στη χώρα, η συμβουλευτική διαδικασία για τη διενέργεια δημοκρατικά μεθοδευμένων εκλογών και, τέλος, η ανθρωπιστική βοήθεια, όπου αυτή ήταν απαραίτητη. Η αποστολή ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του 2006.
Συμπερασματικά, η αναφορά σε αυτές τις δύο αποστολές του ΟΗΕ είχε ως σκοπό να καταδείξει τα αληθινά γεγονότα που συνέβησαν στις δύο χώρες, με βασικό αντικείμενο μελέτης την συμπεριφορά του Οργανισμού. Το κρίσιμο στοίχημα είναι να μην επαναληφθούν τέτοιες πράξεις γενοκτονίας, με την παθητική και κυνική στάση του Οργανισμού, που οφείλει να σέβεται την ανθρώπινη ύπαρξη και να την προφυλάσσει.
Ενδεικτικές πηγές
- Carroll, R. (2004). US chose to ignore Rwandan genocide. The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2004/mar/31/usa.rwanda
- HISTORY. (2009). Rwandan Genocide. Διαθέσιμο σε: https://www.history.com/topics/africa/rwandan-genocide
- Lynch, C. (2015). Exclusive: Rwanda Revisited. Foreign Policy. Διαθέσιμο σε: https://foreignpolicy.com/2015/04/05/rwanda-revisited-genocide-united-states-state-department/
- Power, S. (2001). Bystanders to Genocide. The Atlantic. Διαθέσιμο σε: https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2001/09/bystanders-to-genocide/304571/
- Stephen, J. (2006). The United Nations Operation In Burundi (Onub) – Political And Strategic Lessons Learned. Διαθέσιμο σε: http://www.operationspaix.net/DATA/DOCUMENT/5534~v~The_United_Nations_Operation_in_Burundi-_Political_and_Strategic_Lessons_Learned.pdf
- United Nations Operation in Burundi (n.d.). Report of the mission. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/onub/background.html
