Της Μαρίας-Ελένης Καποτά,
Μια βόλτα στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου ισούται με ένα μάθημα ιστορίας και αρχιτεκτονικής, που δεν μπορείς παρά να παρακολουθήσεις με αμείωτο ενδιαφέρον. Πρόκειται για ένα ταξίδι στο παρελθόν, στο οποίο τα ίδια τα επιτεύγματα της αρχαίας και μοντέρνας αρχιτεκτονικής σε προκαλούν να τα θαυμάσεις και να ζήσεις από κοντά το μεγαλείο τους. Δεξιά της οδού κτίσματα, όπως το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού και ο ιερός βράχος της Ακρόπολης, αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων ανθρώπων ετησίως. Παράλληλα, το σύγχρονο Μουσείο της Ακρόπολης συνιστά και εκείνο ένα δημοφιλές αξιοθέατο το οποίο συγκεντρώνει εντός του σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Εντούτοις, το παρόν άρθρο δεν έχει σκοπό να εξυψώσει και να εκθειάσει μνημεία τα οποία βρίσκονται ήδη στην κορυφή της δημοσιότητας. Αντίθετα, μέσα από αυτό, προτείνεται να στρέψουμε το βλέμμα μας και να σταθούμε μπροστά από ένα προπολεμικό οίκημα με μια ενδιαφέρουσα ιστορία.
Το οίκημα αυτό, η αποκαλούμενη «Μικρή Πολυκατοικία», για την οποία έχουν γραφτεί αρκετά άρθρα και έχουν γίνει συζητήσεις, βρίσκεται στον αριθμό 17, ακριβώς δίπλα από το Μουσείο της Ακρόπολης. Σχεδιάστηκε από τον Βασίλειο Κουρεμένο (1875-1957) και οικοδομήθηκε το 1930.
Ο Βασίλειος Κουρεμένος, σπουδαίος Έλληνας αρχιτέκτονας, πραγματοποίησε τις σπουδές του στο École des Beaux-Arts, σε μια εποχή κατά την οποία η Belle Époque γνώριζε μεγάλη άνθηση στο εξωτερικό. Ο ίδιος, όπως τονίζεται σε άρθρο του Καρατζά στην εφημερίδα Πρώτο Θέμα, υπήρξε «οπαδός μιας “ρασιοναλιστικής κάθαρσης” του κλασικισμού, με στόχο την “εναρμόνισή του με τις νέες λειτουργικές και κατασκευαστικές συνθήκες”, χωρίς, ωστόσο, να χαθεί η αισθητική του». Η «Μικρή Πολυκατοικία» του Κουρεμένου αποτελεί ένα παράδειγμα αξιοθαύμαστης αρχιτεκτονικής, καθώς «παντρεύει» κλασικά αρχαιοελληνικά στοιχεία, όπως οι Καρυάτιδες, που κοσμούν την εξώπορτα ή οι ψηφιδωτές παραστάσεις, σε μια τετραώροφη πολυκατοικία.
Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα οίκημα το οποίο με το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό του στυλ, χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 1978 από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και προστατευόμενο αρχιτεκτονικό έργο το 1988 από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το 2007 όμως, όταν το Μουσείο της Ακρόπολης θα άνοιγε τις πύλες του στο κοινό, θεωρήθηκε πως το έργο εμποδίζει την θέαση του Ιερού Βράχου από το νέο μουσείο. Ως αποτέλεσμα, ο τελευταίος φορέας, συμφώνησε στον αποχαρακτηρισμό και στην κατεδάφιση της πολυκατοικίας.
Για το στολίδι της Διονυσίου Αρεοπαγίτου όμως, το τέλος ήταν αίσιο. Η απόφαση του Υπουργείου προκάλεσε κύμα αντιδράσεων σε Ελλάδα και εξωτερικό, καθώς απλοί πολίτες και σημαντικοί φορείς όπως το Συμβούλιο της Επικρατείας, θεώρησαν αδιανόητη την εξαφάνιση ενός τέτοιου έργου. Έτσι έγινε γνωστή σε όλους εμάς η περίπτωση του κτιρίου στον αριθμό 17 και η Ακαδημία των Αθηνών ανέλαβε την καταγραφή του.
Από την μια, χαιρόμαστε για την διάσωση της «Μικρής Πολυκατοικίας». Από την άλλη, θα έπρεπε να αναρωτηθούμε γιατί η συνομιλία του Μουσείου της Ακρόπολης με το Ιερό Βράχο, θεωρήθηκε σημαντικότερη από την διατήρηση ενός κτιρίου όπως αυτό του Κουρεμένου. Να τονίσω εδώ, πως αυτή η ιδιαίτερη συνομιλία καθίσταται ήδη δυνατή λόγω της θέσης του μουσείου και του υλικού με το οποίο το μεγαλύτερο μέρος του είναι κατασκευασμένο. Στο «Ενημερωτικό Δελτίο Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού» του μουσείου, αναφέρεται πως «[…] οι συνθήκες που προσδίδουν ζωή στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης περιστρέφονται γύρω από το φυσικό φως» και πως «Η γυάλινη περιβολή παρέχει το ιδανικό φως για μια έκθεση γλυπτικής και άμεση θέα από και προς την Ακρόπολη […]». Πράγματι, όποιος κι αν έχει επισκεφτεί το μουσείο, έχει παρατηρήσει την ύπαρξη μιας συνομιλίας, όχι μόνο του ίδιου που βρίσκεται εντός του μουσείου, με τον Ιερό Βράχο, αλλά και την δυνατότητα επικοινωνίας ανάμεσα στα γλυπτά του μουσείου και την Ακρόπολη.
Εν τέλει, η περιπέτεια της πολυκατοικίας του αριθμού 17, μου δίνει το έναυσμα να θέσω κάποια ερωτήματα. Ποιος ορίζει την αξία – αρχιτεκτονική, ιστορική, οικονομική κλπ.- ενός αντικειμένου, ενός μνημείου; Ποιος διαμορφώνει και ορίζει το ποια είναι η πολιτισμική κληρονομιά ενός τόπου; Είναι τόσο σημαντική η επικοινωνία ενός χώρου του μουσείου με την Ακρόπολη, σε σημείο να οδηγεί σε κίνδυνο ένα προπολεμικό κτίριο με αξιοσημείωτη αρχιτεκτονική; Η Ελλάδα είναι μόνο τα αρχαία της;
Η τάση για ανάδειξη μιας και μόνο χρονικής περιόδου της ιστορίας και της άμεσης σχέσης της σύγχρονης Ελλάδας με την αρχαία Ελλάδα μας δίνει το έναυσμα για να αναρωτηθούμε σχετικά με το πως επιθυμούμε (εμείς ή μήπως κάποιοι άλλοι;) να παρουσιάσουμε την Ελλάδα στον κόσμο. Φυσικά και δεν κατακρίνουμε ούτε υποβιβάζουμε την πολιτισμική, ιστορική και αρχιτεκτονική αξία του Παρθενώνα φερ’ ειπείν. Όμως, αυτό το οποίο θέλω να αναλογιστούμε, είναι το με ποιο κόστος προσπαθούμε να προβάλλουμε συστηματικά ότι τα μόνα αρχιτεκτονικά και ιστορικά στολίδια της Ελλάδας και συγκεκριμένα της Αθήνας, είναι η Ακρόπολη ή το Μουσείο της Ακρόπολης ή οτιδήποτε έχει σχέση μονάχα με την αρχαία Ελλάδα. Η μεταγενέστερη ιστορία του τόπου μας δεν έχει αξία; Ή μήπως για χάρη της ανάδειξης της προγενέστερης, είναι δίκαιο να χαθούν σημαντικά τεκμήρια ύπαρξης της νεότερης; Σας αφήνω να τα σκεφτείτε όλα αυτά και στην επόμενη βόλτα σας στην Διονυσίου Αρεοπαγίτου, μην ξεχάσετε να σταθείτε για λίγο μπροστά από την «Μικρή Πολυκατοικία», και να θαυμάσετε όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά μιας εποχής, που ευτυχώς δεν χάθηκε.
Ενδεικτικές Πηγές
- «Η περιπέτεια της «Μικρής Πολυκατοικίας»» του Γ.Κ Καρατζά
- «Βασίλειος Κουρεμένος, Αρχιτέκτων» του Νίκου Βατόπουλου
- «Η αθηναϊκή πολυκατοικία» της Χαρά Τζαναβάρα
- «ενημερωτικό δελτίο αρχιτεκτονικού σχεδιασμού» από τους Bernard Tschumi Architects
