Της Νεφέλης Κανέλλου,
Η Αφρική είναι η ήπειρος στην οποία ο ΟΗΕ έχει επικεντρώσει μεγάλο μέρος της ανθρωπιστικής του δράσης. Οι συνεχείς διαμάχες, εμφύλιες συγκρούσεις, η έλλειψη κρατικών δομών και καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν καταστήσει την εξωτερική βοήθεια απαραίτητη για τη διαβίωση των πολιτών. Στο παρόν άρθρο θα αναλυθούν οι αποστολές του ΟΗΕ σε τέσσερα κράτη της Δυτικής Αφρικής: Λιβερία, Σιέρα Λεόνε, Ακτή Ελεφαντοστού και Μάλι.
Λιβερία
Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Εμφυλίου Πολέμου της Λιβερίας, ο οποίος διήρκησε από το 1989 έως και το 1996, αποφασίσθηκε η σύσταση της «Αποστολής Παρατηρητών των Ηνωμένων Εθνών στη Λιβερία» (UNOMIL). Η UNOMIL δημιουργήθηκε ως μέρος της Συμφωνίας του Κοτονού, ώστε να στηρίξει τις προσπάθειες της Δυτικοαφρικανικής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ECOWAS), κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η αρχική εντολή της αποστολής ήταν να επιβλέπει την εφαρμογή των συμφωνιών ειρήνης μεταξύ των Λιβερικών αντιμαχόμενων πλευρών, να επιβλέπει και να ερευνά τυχόν παραβάσεις της συμφωνηθείσας παύσης πυρός, να βοηθήσει στην προστασία των τόπων συνέλευσης και τη διατήρηση της αποστρατιωτικοποίησης, να διευκολύνει τη δράση της ανθρωπιστικής βοήθειας, να ερευνά καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να παρακολουθεί την εκλογική διαδικασία. Η UNOMIL πραγματοποίησε λογιστική εργασία, ενώ η ομάδα παρακολούθησης της ECOWAS προσέφερε ασφάλεια και ανέλαβε εκστρατείες ενημέρωσης του λαού, εν όψει των επικείμενων εκλογών.
Η εντολή της αποστολής ενισχύθηκε και προσαρμόστηκε το 1995, μέσω της απόφασης 1020/1995. Η νέα εντολή καλούσε, επιπλέον, τη UNOMIL να προσφέρει τις καλές της υπηρεσίες για να υποστηρίξει τις προσπάθειές της ECOWAS και της Εθνικής Μεταβατικής Λιβεριανής Κυβέρνησης να προτείνουν μέσα, ώστε να αποφευχθεί μία πιθανή παραβίαση της παύσης πυρός, να βοηθήσουν με ανθρωπιστικές δραστηριότητες, και να παρατηρούν την εφαρμογή μέτρων, όπως το εμπάργκο όπλων και την αποδέσμευση δυνάμεων.
Παρά τη δράση της UNOMIL, το 1999 ξέσπασε και πάλι εμφύλιος πόλεμος στη χώρα, ο οποίος κράτησε τέσσερα χρόνια. Μετά τη λήξη του πολέμου, το 2003, και μετά την παραίτηση του προέδρου Charles Taylor, τη UNOMIL διαδέχθηκε η «Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών τη Λιβερία» (UNMIL). Η αποστολή παρέμεινε ενεργή μέχρι το 2018.
Η εντολή της UNMIL ήταν εκτενής και άλλαζε, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε χρόνου, ώστε να προσαρμοστεί κατάλληλα, είχε όμως και κάποια βασικά στοιχεία. Η αποστολή έπρεπε να προστατεύσει τους πολίτες, να βοηθήσει στην αναμόρφωση των θεσμών δικαιοσύνης και ασφάλειας, να προωθήσει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ενημέρωση των πολιτών και να διασφαλίσει την προστασία του προσωπικού των Ηνωμένων Εθνών.
Σιέρα Λεόνε
Τα Ηνωμένα Έθνη, το 1998, έστειλαν στη Σιέρα Λεόνε την «Αποστολή Παρατηρητών των Ηνωμένων Εθνών στη Σιέρα Λεόνε» (UNOMSIL), η οποία ολοκληρώθηκε ένα χρόνο αργότερα, το 1999. Η αποστολή ιδρύθηκε από την απόφαση 1181 του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Η αποστολή είχε δύο σκέλη, το στρατιωτικό και το πολιτικό και το κάθε από αυτά είχε τη δική του εντολή. Βασικός στόχος του πρώτου ήταν η παρακολούθηση της στρατιωτικής κατάστασης και της κατάστασης ασφαλείας στη Σιέρα Λεόνε. Πιο συγκεκριμένα, η αποστολή έπρεπε να παρακολουθεί τον αφοπλισμό και την αποδέσμευση των πρώην αγωνιστών και των Δυνάμεων Πολιτικής Άμυνας, καθώς και το ρόλο του ECOWAS στην περιοχή. Ακόμη, έπρεπε να παρακολουθεί και να διασφαλίζει ότι το διεθνές δίκαιο γίνεται σεβαστό.
Το πολιτικό σκέλος της αποστολής έπρεπε να συμβουλεύει την κυβέρνηση της Σιέρα Λεόνε και την τοπική αστυνομία, ως προς τις μεθόδους αστυνόμευσης, την εκπαίδευση, τον επανεξοπλισμό και την στρατολόγηση, καθώς και να δώσει συμβουλές για τη μεταρρύθμιση του σώματος της αστυνομίας. Επιπλέον, έπρεπε να αναφέρονται παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και να επικουρείται η κυβέρνηση στις προσπάθειές της να εντοπίσει και να καλύψει τις ανάγκες της χώρας.
Το 1999, η αποστολή ολοκληρώθηκε και αντικαταστάθηκε από μία πολύ μεγαλύτερη, την «Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στη Σιέρα Λεόνε» (UNAMSIL), η οποία έδρασε από το 1999 έως το 2006. Δημιουργήθηκε τον Οκτώβρη του 1999, ώστε να βοηθήσει με την εφαρμογή της Συμφωνίας Ειρήνης του Λομέ, η οποία ως σκοπό είχε να τερματίσει τον εμφύλιο πόλεμο.
Το πιο αξιοσημείωτο για αυτή την αποστολή ήταν ότι είχε έγκριση να προστατέψει τους πολίτες από άμεση απειλή φυσικής βίας. Εγκρίθηκε, ακόμα, η αύξηση των στρατιωτικών παρατηρητών σε 260 και του στρατιωτικού προσωπικού σε 6.000.
Η εντολή της περιελάμβανε αρκετές ενέργειες. Μεταξύ άλλων έπρεπε να συνεργαστεί με την κυβέρνηση και τα υπόλοιπα μέρη της Συμφωνίας Ειρήνης, ώστε να διατηρηθεί η εφαρμογή αυτής. Ακόμη, έπρεπε να βοηθήσει στην εφαρμογή του αφοπλισμού και της απεμπλοκής, να προστατεύσει το προσωπικό των Ηνωμένων Εθνών, να παρακολουθεί τη διατήρηση της παύσης πυρός και να διευκολύνει την παράδοση της ανθρωπιστικής βοήθειας στην περιοχή.
Το Φεβρουάριο του 2000, η εντολή της UNAMSIL διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο, κυρίως με δραστηριότητες στην ασφάλεια και στη φύλαξη. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας της, χρειάστηκε να ασχοληθεί με αρκετές επιχειρήσεις, όπως εκείνη του Αφοπλισμού, Αποστράτευσης και Επανένταξης, της Αστυνόμευσης Πολιτών, αλλά και με επείγοντα περιστατικά, όπως η κρίση με τους ομήρους.
Η UNAMSIL ήταν ξεχωριστή σαν αποστολή, καθώς ήταν μία από τις πρώτες, όπου στρατεύματα των Ηνωμένων Εθνών πήραν έγκριση για να χρησιμοποιήσουν βία, καθώς έδρασε εν μέσω μιας εμπόλεμης κατάστασης.
Ακτή Ελεφαντοστού
Στην Ακτή Ελεφαντοστού απεστάλη το 2004 η «Επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στην Ακτή Ελεφαντοστού» (UNOCI). Η αποστολή αυτή ήταν ειρηνευτικού χαρακτήρα, με συνεργασία του ΟΗΕ και του ΝΑΤΟ. Βασικός της σκοπός ήταν η διευκόλυνση της εφαρμογής του Συμφώνου Ειρήνης από τα δύο μέρη της εμφύλιας σύγκρουσης στη χώρα, η οποία υπεγράφη το 2003.
Από την υπογραφή της Συνθήκης, το 2003, έως και την εγκαθίδρυση της UNOCI, το 2004, στην περιοχή δρούσε η αποστολή MINUCI, την οποία η UNOCI διαδέχθηκε. Η εντολή της αποστολής διευρύνθηκε 5 φορές από την έναρξή της, λόγω συνεχών και μεταβαλλόμενων αναγκών. Το 2006, μάλιστα, έπειτα από έκκληση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, στάλθηκαν ενισχυτικές δυνάμεις από την UNMIL της Λιβερίας.
Η συνεχής διεύρυνση της αποστολής ήταν αναγκαία, λόγω των συνεχιζόμενων εχθροπραξιών. Το 2006, υποστηρικτές του προέδρου της χώρας, Laurent Gbagbo, επιτέθηκαν σε βάση του ΟΗΕ και το 2010, ο Gbagbo ζήτησε από τις δυνάμεις να φύγουν από τη χώρα· ειδάλλως, θα αντιμετωπίζονταν ως παράνομες. Το 2011 ξέσπασε και πάλι μάχη στη χώρα, στην οποία αναπόφευκτα ενεπλάκη και το προσωπικό των Ηνωμένων Εθνών. Τα πνεύματα δεν ηρέμησαν, παρά το 2011, οπότε δυνάμεις του ΟΗΕ μπήκαν στο σπίτι του Gbagbo και τον συνέλαβαν, σημειώνοντας, έτσι, ένα τέλος στις εχθροπραξίες.
Μάλι
Στο Μάλι, μετά την επανάσταση και το πραξικόπημα των Τουαρέγκ, το 2012, εγκρίθηκε η δράση αποστολής από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Η «Πολυδιάστατη Ενοποιημένη Αποστολή Σταθεροποίησης στο Μάλι» (MINUSMA) ανέλαβε δράση ένα χρόνο αργότερα, το 2013.
Η αποστολή αυτή χαρακτηρίστηκε ως η πιο επικίνδυνη ειρηνευτική αποστολή του ΟΗΕ, καθώς έως τον Μάρτιο του 2020 έχουν χάσει τη ζωή τους 209 κυανόκρανοι, από ένα σύνολο 15.200. Από άποψη προσωπικού, η MINUSMA είναι η τρίτη μεγαλύτερη αποστολή του ΟΗΕ. Κατά τη διάρκεια της δράσης της, έχει δεχθεί πολλαπλές επιθέσεις.
Η εντολή της αποστολής διευρύνθηκε αρκετές φορές, ενώ το 2020 ανανεώθηκε για έναν ακόμα χρόνο. Βασικός της σκοπός είναι να υποστηρίξει την εφαρμογή της Συμφωνίας Ειρήνης και Συμφιλίωσης, μεταξύ των εμπλεκομένων μερών στη σύγκρουση. Ακόμη, καλείται να διευκολύνει την εφαρμογή μίας πολιτικής στρατηγικής για την προστασία των πολιτών, τη μείωση της ενδοκοινοτικής βίας και να επανεγκαθιδρύσει κρατική εξουσία και παρουσία, αλλά και τις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες στο Κεντρικό Μάλι.
Οι ειρηνευτικές αποστολές του ΟΗΕ στις χώρες της Δυτικής Αφρικής αποτέλεσαν -και συνεχίζουν να αποτελούν- δύσκολο έργο. Οι συνεχείς συγκρούσεις, η αδιαλλαξία των πλευρών, η μη τήρηση των συνθηκών ειρήνης και η αδιάκριτη χρήση βίας από τους δρώντες είναι κάποιες μόνο από τις αιτίες που δυσχεραίνουν τη δράση των αποστολών, αλλά που, ταυτόχρονα, καταδεικνύουν γιατί οι αποστολές αυτές είναι αναγκαίες, τόσο για τα κράτη, όσο και για τις τοπικές κοινωνίες.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- MINUSMA. (n.d). About. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/en/mission/minusma
- UNMIL. (n.d). Mandate. Διαθέσιμο σε: https://unmil.unmissions.org/mandate
- UNAMSIL. (n.d). About. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/mission/past/unamsil/
- UNOCI. (n.d). About. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/mission/past/unoci.shtml
- UNOMIL. (n.d). About. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/unomil.htm
- UNOMSIL. (n.d). About. Διαθέσιμο σε: https://peacekeeping.un.org/sites/default/files/past/unomsil/Unomsil.htm
