Της Νάνσυς Κούκου,
Στο προηγούμενο άρθρο, αναφέραμε, εν συντομία, ορισμένα βασικά στοιχεία της Παλαιολιθικής και Μεσολιθικής περιόδου. Σε αυτό, λοιπόν, το άρθρο θα συνεχίσουμε την έρευνά μας πάνω στην ανθρώπινη εξέλιξη και θα παρουσιάσουμε σημαντικές πληροφορίες, που ορίζουν τη Νεολιθική περίοδο. Ας ξεκινήσουμε, λέγοντας ότι αυτή η εποχή χρονικά αρχίζει από το 3.300 και φτάνει έως το 1.050 π.Χ. Είναι η τελευταία φάση της Εποχής του Λίθου και ακολουθεί, μετά από αυτή, η Εποχή του Χαλκού. Παράλληλα, παρατηρείται, σταδιακά, χαμηλότερη θερμοκρασία, αύξηση του πληθυσμού, βασιλεία της πατριαρχίας, παρουσία της γεωργίας και εντονότερη ανταλλαγή προϊόντων, χωρίς, όμως, να μπορούμε επίσημα ακόμη να αποκαλέσουμε αυτό το φαινόμενο εμπόριο. Επίσης, κτερίσματα δειλά δειλά συνοδεύουν ταφές και δεν κατασκευάζονται ειδικά αγγεία για την ταφή των νεκρών, αλλά αξιοποιούνται αγγεία καθημερινής χρήσης.
Σε αυτό, λοιπόν, το συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, κυριαρχεί ο σύγχρονος άνθρωπος, που ονομάζεται Homo Sapiens Sapiens (ο δύο φορές σοφός άνθρωπος). Αυτός απαρνείται τον νομαδικό τρόπο ζωής των προγόνων του, αφού γίνεται μόνιμος κάτοικος μίας περιοχής. Ζει στην ύπαιθρο και έχει εξημερωθεί τελείως. Καλλιεργεί τη γη και έχει ιδιαίτερη προτίμηση στα δημητριακά. Είναι κτηνοτρόφος, φροντίζοντας περισσότερο για την εκτροφή των αιγοπροβάτων και των χοίρων. Μάλιστα, από τα ζώα αξιοποιεί το γάλα και το μαλλί τους. Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι ακόμα δεν έχει ξεκινήσει η υιοθέτηση της παραγωγής κρασιού και ελαιόλαδου. Τα σπήλαια, ακόμη, χρησιμοποιούνται, όμως για αποθηκευτικούς και λατρευτικούς σκοπούς και τους θερινούς μήνες για ανακούφιση από τους καύσωνες.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Νεολιθικής περιόδου είναι η εμφάνιση μεγάλων κτιρίων, που χτίζονται πάνω σε ακροπόλεις οικισμών. Τα οικοδομήματα αυτά είναι τα λεγόμενα Μέγαρα. Περιβάλλονται από εγκάρσια τείχη, τα οποία, πιθανόν, να είχαν συμβολική σημασία, σύμφωνα με τη θεωρία του κ. Χουρμουζιάδη. Με άλλα λόγια, ίσως, να κατασκευάζονταν, για να ξεχώριζε το κτίριο από τα υπόλοιπα κτίσματα και για να δηλώνει την ιεράρχηση των κοινωνικών στρωμάτων. Το μόνο σίγουρο, όμως, είναι το γεγονός ότι τα τείχη αυτά βοηθούσαν στην προφύλαξη του λαού από επιδρομές εχθρών ή άγριων ζωών και στο να συγκρατούν τα χώματα του λόφου. Αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός ότι, αργότερα, για την καλύτερη άμυνα του λαού εμφανίζονται και τάφροι γύρω από τον οικισμό, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στον οικισμό της Καστοριάς. Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι τα Μέγαρα, μάλλον, ήταν κοινόβια.
Ακόμη, ένα από τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά της Νεολιθικής εποχής αποτελεί το κομμάτι της τέχνης. Πιο συγκεκριμένα, ανακαλύπτεται η κεραμική. Ενώ γνωρίζουμε ότι, ήδη από τη Μεσολιθική περίοδο, «γεννιέται» η φωτιά και η χρήση της, δεν γνωρίζει ο άνθρωπος την τέχνη της κεραμικής, ίσως λόγω του νομαδικού χαρακτήρα, που είχε και έτσι δεν του ήταν, μέχρι τότε, χρήσιμη. Ο πολιτισμός, λοιπόν, εξελίσσεται περισσότερο, αφού, πέρα από τα ποικίλα σχήματα και τις διάφορες χρήσεις, που δίνουν οι άνθρωποι στα αγγεία, αναπτύσσουν περισσότερο το κομμάτι της αισθητικής, διακοσμώντας τα αγγεία.
Πιο αναλυτικά, στα αγγεία της εποχής αυτής επικρατούν ορισμένες τεχνικές διακόσμησης, που μπορούν να βοηθήσουν τον αρχαιολόγο στη σχετική χρονολόγηση των ευρημάτων. Αυτές συνολικά είναι δέκα και είναι οι ακόλουθες: 1) είναι η Γραπτή διακόσμηση, στην οποία συνήθως συναντάμε συστάδες, δηλαδή κεφαλαία λάμδα το ένα πάνω στο άλλο, 2) η Εγχάρακτη, 3) η Στικτή διακόσμηση, 4) η Ενιαία, που είναι ουσιαστικά η μονοχρωμία, που καλύπτει μία επιφάνεια, 5) η Πλαστική, στην οποία πλάθουν το αγγείο, έτσι ώστε να θυμίζει τη μορφή, παραδείγματος χάρη, ενός ζώου, 6) η Εμπίεστη, την οποία, για την αποδώσουν, πιέζουν τον πηλό πάνω σε μία συγκεκριμένη επιφάνεια, ώστε να δημιουργήσουν την ανάλογη επιθυμητή πλαστικότητα στο αγγείο. Υπάρχει: 7) ο Συμπαγής ρυθμός, που πρόκειται για συνεχόμενα μοτίβα, που καλύπτουν μία επιφάνεια, 8) η Ξεστή διακόσμηση, που, για να εκτελεστεί, έξυναν το αγγείο με κόκαλο ή λίθο, 9) η Πολύχρωμη διακόσμηση, που είναι οξύμωρη η ονομασία της, εφόσον είναι, στην πραγματικότητα, δίχρωμη, και τέλος, 10) η Αμαύρη διακόσμηση, που είναι η θαμπή.
Τα ειδώλια, επιπλέον, είναι αρωγοί για τον διαχωρισμό της Νεολιθικής εποχής από άλλες περιόδους. Ονομάζονται «Σχηματικά» και συνήθως είναι καθιστές ή όρθιες γυναικείες μορφές με καθόλου φυσιοκρατικά χαρακτηριστικά. Έχουν μακρύ λαιμό και μάτια που θυμίζουν σπόρους σιταριού. Ανδρικά ειδώλια σπάνια βρίσκουμε, αλλά πάντα σε καθιστή στάση. Μάλιστα, πολλά από αυτά συναντιόνται ως περίαπτα και δακτυλιόσχημα ειδώλια κατασκευασμένα από λίθο, πηλό ή μέταλλο και φέρουν, μάλλον, χρήση φυλαχτού.
Τέλος, πριν ολοκληρώσουμε το σύντομο ταξίδι μας στην τελευταία φάση της Εποχής του Λίθου, καλό είναι να επισημάνουμε σημαντικότατες ελλαδικές νεολιθικές θέσεις. Αυτές είναι η Νέα Νικομηδεία, το Σέσκλο, το Τσαγγλί, η Φτελιά, η Καστοριά, η Δίρος και η Κνωσός.
Βιβλιογραφία
- Colin Renfrew & Paul Bahn, Αρχαιολογία. Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές, Α. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, σελ. 401- 432
- ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΣΑΜΨΩΝ, Προϊστορική Αρχαιολογία της Μεσογείου, Α. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, σελ. 404-488
