Του Παύλου Πετίδη,
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η ταχέως αναπτυσσόμενη παρουσία της Κίνας στην Αφρική έχει γίνει όλο και περισσότερο θέμα συζήτησης στα διεθνή μέσα ενημέρωσης και μεταξύ οικονομολόγων και αναλυτών πολιτικής. Οι μελέτες σχετικά με τη στρατηγική της Κίνας για την Αφρική επικεντρώνονται, σε μεγάλο βαθμό, στα οικονομικά συμφέροντα της Κίνας στην Αφρική, στον ρόλο που διαδραματίζουν οι κινεζικές εταιρείες, καθώς και στις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους στις ίδιες τις χώρες. Με λίγες εξαιρέσεις, η πλειοψηφία των ερευνητικών πονημάτων καταλήγουν να ενστερνίζονται μία ηθική οπτική του ρόλου της Κίνας στην Αφρική, χαρακτηρίζοντας τις δραστηριότητες της Κίνας ως συχνά κακές, ότι θεωρούνται πως αντιπροσωπεύουν μία εγωιστική αναζήτηση φυσικών πόρων της Κίνας και βλάπτουν τις εύθραυστες προσπάθειες της Αφρικής για βελτίωση της διακυβέρνησης και για το χτίσιμο ενός βιώσιμου μέλλοντος. Ενώ η οικονομική προσέγγιση της Κίνας στην Αφρική στηρίζεται στην χρηματοδότηση έργων υποδομής των αφρικανικών χωρών, προβληματισμός γεννάται στην παγκόσμια κοινότητα. Άραγε, τα δάνεια, που προσφέρει η Κίνα, μπορούν να θέσουν τις βάσεις για βιώσιμη ανάπτυξη των χωρών αυτών;
Υπάρχει μια συζήτηση εντός της Κίνας σχετικά με το εάν τα πολιτικά συμφέροντα ή τα οικονομικά συμφέροντα πρέπει να αντιπροσωπεύουν την κορυφαία προτεραιότητα της Κίνας στη συνολική στρατηγική της για την Αφρική. Οι Κινέζοι αξιωματούχοι υπογράμμισαν με συνέπεια ότι, για την πλειονότητα των τελευταίων έξι δεκαετιών, ο στόχος της Κίνας στην Αφρική δεν ήταν ποτέ τα οικονομικά οφέλη. Το 2011, ο τότε πρωθυπουργός της Κίνας, Wen Jiabao, δήλωσε με υπερηφάνεια ότι: «Η Κίνα βοήθησε ανιδιοτελώς την Αφρική, όταν ήταν η φτωχότερη. Δεν εκμεταλλευτήκαμε ούτε μία σταγόνα λαδιού ούτε εξαγάγαμε έναν τόνο ορυκτών εκτός Αφρικής». Αυτό φαίνεται να υποδηλώνει ότι το Πεκίνο βλέπει την Αφρική πρώτα και πιο προσεκτικά μέσω των πολιτικών δεσμών και όχι των οικονομικών οφελών. Δεδομένου ότι η πολιτική ατζέντα της Κίνας υπήρξε σταθερό θέμα της στρατηγικής του Πεκίνου για την Αφρική, ορισμένοι Κινέζοι αναλυτές ισχυρίζονται ότι, με ή χωρίς τα οικονομικά οφέλη, η Αφρική θα είναι πάντοτε σημαντική για την Κίνα.
Η στρατηγική Going Out προωθεί, επίσης, την ανάπτυξη των επενδύσεων της Κίνας στην Αφρική. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου Εμπορίου, οι επενδύσεις της Κίνας στην Αφρική αυξήθηκαν από 1,57 δισεκατομμύρια δολάρια, το 2007, σε 5,49 δισεκατομμύρια δολάρια, το 2008. Η ανάπτυξη διακόπηκε από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση, το 2009 (σε 1,44 δισεκατομμύρια δολάρια), αλλά ανέβηκε στα 2,11 δισεκατομμύρια δολάρια, το 2010 και στη συνέχεια 3,17 δισεκατομμύρια δολάρια, το 2011. Παρά την ανάπτυξη αυτή, η Αφρική αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος των συνολικών παγκόσμιων επενδύσεων της Κίνας. Το 2011, η επένδυση της Κίνας στην Αφρική ήταν απλώς 4,3% του παγκόσμιου συνόλου της, σημαντικά μικρότερη από τις επενδύσεις της Κίνας στην Ασία (60,9%), τη Λατινική Αμερική (16%) και την Ευρώπη (11,1%).
Ακόμα, είναι κοινή η πεποίθηση, μεταξύ των αναλυτών, ότι τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της Κίνας δεν αποτυπώνουν τον ειλικρινή όγκο των επενδύσεων της χώρας στην Αφρική. Σύμφωνα με μια έκθεση, που κυκλοφόρησε από την Κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, στις αρχές του 2013, «Οι κινεζικές εταιρείες ιδρύουν θυγατρικές σε μέρη, όπως το Χονγκ Κονγκ και οι Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι, οι οποίες χρησιμοποιούνται για επενδύσεις στην υποσαχάρια Αφρική, χωρίς, όμως, να εντάσσονται στα συνολικά στοιχεία, που δημοσιεύει η επίσημη στατιστική υπηρεσία της Κίνας. Επιπλέον, πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις ενδέχεται να μην εγγράφουν τις άμεσες ξένες επενδύσεις τους, οι οποίες, επομένως, ενδέχεται να μην αντικατοπτρίζονται στα δεδομένα της Κίνας». Η υποβολή εκθέσεων μπορεί να μην ήταν σκόπιμη σχεδίαση της κινεζικής κυβέρνησης, αλλά αντικατοπτρίζει ορισμένες θεμελιώδεις ελλείψεις στη διαχείριση των εμπορικών δραστηριοτήτων των Κινέζων ηθοποιών στην Αφρική.
Η κινεζική κυβέρνηση προωθεί ενεργά τις επενδύσεις στην Αφρική μέσω ευνοϊκών δανείων, εμπορικών δανείων και τακτικών και προτιμησιακών πιστώσεων αγοραστών εξαγωγής. Από το 2009 έως το 2012, η Κίνα παρείχε χρηματοδότηση 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Αφρική με τη μορφή «ευνοϊκών δανείων». Κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του Κινέζου Προέδρου Xi Jinping στην Αφρική, τον Μάρτιο του 2013, αυτή η δέσμευση ανανεώθηκε και αυξήθηκε σε 20 δισεκατομμύρια δολάρια, κατά τη διάρκεια των τριών ετών μεταξύ 2012 και 2015. Μερικές φορές, αυτές οι επενδύσεις συνδυάζονται με ξένη βοήθεια, για να μεγιστοποιηθεί η σκοπιμότητα και η ευελιξία. Αυτό έχει δημιουργήσει σύγχυση, τόσο εντός όσο και εκτός της Κίνας, σχετικά με τον τρόπο διάκρισης μεταξύ ξένης βοήθειας και επενδύσεων. Τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια, που δεσμεύτηκαν από τον Xi, θεωρήθηκαν «ξένη βοήθεια» προς την Αφρική από ορισμένους Κινέζους μελετητές και μέσα ενημέρωσης, ενώ οι κινεζικές αρχές επέλεξαν συνειδητά να μην κάνουν σαφή διάκριση.
