Του Σαράντη Κοιλανίτη,
Η Χριστουγεννιάτικη Ανακωχή του 1914
Τον Αύγουστο του 1914 και καθώς οι Γερμανοί στρατιώτες ξεκινούσαν για το μέτωπο, ο Κάιζερ Γουλιέλμος Β’ τους διακοίνωσε πως θα επέστρεφαν σπίτια τους «πρωτού τα φύλλα πέσουν από τα δέντρα». Τον Νοέμβριο και μετά από τέσσερις μήνες συνεχόμενων μαχών, είχε καταστεί σαφές σε όλους, πως οι ελπίδες για έναν γρήγορο πόλεμο δεν είχαν αντίκρυσμα στην πραγματικότητα. Μετά το πέρας των πρώτων μεγάλων επιχειρήσεων, όπως η Πορεία προς τη Θάλασσα και η Πρώτη Μάχη της Υπρ, το μέτωπο στη βόρειο Γαλλία και το Βέλγιο είχε σταθεροποιηθεί και οι αντιμαχόμενες πλευρές σχεδίαζαν τις επόμενες κινήσεις τους.
Ο Δεκέμβριος βρήκε τους αντιπάλους να έχουν πλέον προσαρμοστεί στη ζοφερή ρουτίνα της ζωής στα χαρακώματα. Σε ορισμένα σημεία του μετώπου, μάλιστα, τα εκατέρωθεν χαρακώματα χώριζαν μόλις λίγες δεκάδες μέτρα γης. Η εγγύτητα των αντιπάλων οδήγησε στην ανάπτυξη ενός κλίματος αμοιβαίας κατανόησης και συμπόνοιας. Τόσο οι δυνάμεις της Αντάντ, όσο και αυτές της Γερμανικής Αυτοκρατορίας βίωναν παρόμοιες δυσκολίες και καλούνταν να αντεπεξέλθουν σε παρόμοιες προκλήσεις της καθημερινότητας στα χαρακώματα. Ως αποτέλεσμα, παρατηρήθηκε το φαινόμενο μικρών σποραδικών ανεπίσημων παύσεων ανταλλαγής πυρών, με σκοπό την περισυλλογή νεκρών, τη φροντίδα τραυματιών, την επισκευή φθορών στις εγκαταστάσεις των χαρακωμάτων κ.ά. Οι στρατιώτες σε πολλά σημεία του μετώπου είχαν υιοθετήσει σε μεγάλο βαθμό αυτό που οι αγγλοσάξονες αποκαλούν “live and let live”, προκαλώντας αντιδράσεις στις τάξεις των ανώτερων αξιωματικών, όπως ο Βρετανός στρατηγός Σερ Οράτιος Σμιθ Ντόριεν. Αυτοί είχαν θορυβηθεί από τις εν λόγω εξελίξεις και ανησυχούσαν μήπως η ένταση της οικειότητας με τον εχθρό επηρέαζε το ηθικό και κατ’ επέκταση και το αξιόμαχο των εν τα χαρακώματα διαμενόντων.
Ενώ οι ανώτεροι αξιωματικοί, λάμβαναν μέτρα για τον περιορισμό περαιτέρω επαφών με τον εχθρό, σε ένα πιο επίσημο επίπεδο, στις 7 Δεκεμβρίου του πρώτου έτους του πολέμου, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΕ’ πρότεινε μία «Ανακωχή του Θεού» για την ημέρα των Χριστουγέννων. Η πρόταση αυτή, ωστόσο, απορρίφθηκε από τις πολιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες των αντιπάλων. Αυτές, βέβαια, προέβλεψαν τη λήψη μέτρων για μία προσωρινή γιορτινή ανακούφιση των στρατιωτών στο πεδίο της μάχης και απέστειλαν αμφότερες μικρά πακέτα με «δώρα», όπως κάρτες ευχών και τσιγάρα, στους άντρες τους.
Όμως, απ’ ό,τι φάνηκε, μερικές χιλιάδες καταπονημένων ένστολων, δεν έμειναν ικανοποιημένοι από τα παραπάνω. Η αρχή έγινε στις 11 Δεκεμβρίου, όταν και σημειώθηκε ένα μεμονωμένο περιστατικό, κατά το οποίο Βρετανοί και Γερμανοί δύο μικρών σχηματισμών βγήκαν από τα χαρακώματά τους και συναντήθηκαν για λίγη ώρα, ανταλλάζοντας παράλληλα μικρά εδέσματα. Το κλίμα της προσωρινής συμφιλίωσης άρχισε να γενικεύεται στις 23 του μηνός, όταν και άρχισαν οι προετοιμασίες για τα Χριστούγεννα. Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες τραγουδούν και ψάλλουν χριστουγεννιάτικα τραγούδια και ύμνους μέσα στα χαρακώματα. Πολλοί Γερμανοί, μάλιστα, τοποθετούν σε διάφορα σημεία των χαρακωμάτων τους μικρά χριστουγεννιάτικα δέντρα, τιμώντας το έθιμο που είχε εξαπλωθεί σε μεγάλο μέρος του κόσμου χάρη στους προτεστάντες συμπατριώτες τους. Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, οι αντίπαλοι ανταλλάσσουν ευχές και συνεχίζουν να τραγουδάνε ο ένας προς τον άλλον. Με το πρώτο φως της αυγής της ημέρας των Χριστουγέννων, Γερμανοί και Βρετανοί ξεπροβάλλουν από τις οχυρώσεις τους και συναντώνται στην Ουδέτερη Ζώνη. Συστήνονται, κουβεντιάζουν για το παρελθόν τους και τη ζωή στα χαρακώματα, τραβούν αναμνηστικές φωτογραφίες και ανταλλάσσουν διευθύνσεις και δώρα. Οι Βρετανοί προσφέρουν μαρμελάδα και ουίσκι, για να λάβουν γερμανικά χριστουγεννιάτικα γλυκά και λουκάνικα. Συχνό, επίσης, ήταν και το φαινόμενο ανταλλαγής κουμπιών. Χώρα έλαβαν και άλλα αξιοπερίεργα περιστατικά. Κουρείς των δύο στρατευμάτων επιδόθηκαν στην εξυπηρέτηση μεγάλου αριθμού αντιπάλων. Το πιο γνωστό απ’ όλα, όμως, πρέπει να είναι ο ποδοσφαιρικός αγώνας που παίχτηκε μεταξύ των αντιπάλων πάνω στην Ουδέτερη Ζώνη, με νικητές τους Γερμανούς με σκορ 3-2. Στις δραστηριότητες της ανακωχής, συμπεριλήφθηκε επίσης και η συνήθεια περισυλλογής νεκρών καθώς και η τέλεση κηδειών.
Υπήρξαν, βέβαια, τμήματα του μετώπου, στα οποία η ανταλλαγή πυρών δεν έπαψε ποτέ και άλλα, στα οποία το γενικευμένο περιστατικό κακοφάνηκε στους Γάλλους και τους Βέλγους στρατιώτες, οι οποίοι έβλεπαν τους συμμάχους τους να ασπάζονται τον εχθρό που είχε εισβάλει στα εδάφη τους.
Τα νέα έφτασαν γρήγορα στον Τύπο της εποχής, προκαλώντας ακόμα περισσότερο τις αντιδράσεις της ανώτερης στρατιωτικής ηγεσίας, η οποία πλέον φοβόταν το ενδεχόμενο εκτεταμένης ανταρσίας. Σκληρές εντολές εκδόθηκαν προς όλες τις μονάδες και οι παραβάτες απειλήθηκαν με στρατοδικείο. Ωστόσο, απόδοση ποινών δε σημειώθηκε σε καμία μονάδα. Τις επόμενες της ανακωχής, ημέρες, το γιορτινό κλίμα συνεχίστηκε, αλλά οι στρατιώτες έμειναν περιορισμένοι στις θέσεις τους και στην ανταλλαγή τραγουδιών και ψαλμών για την Πρωτοχρονιά. Σταδιακά η κανονικότητα του πολέμου επανήλθε, για να κρατήσει μέχρι τον Νοέμβριο του 1918.
Ο Τύπος της εποχής, παρά τις προσπάθειες των ηγεσιών για περιορισμό της διάδοσης των τεκταινόμενων, πληροφόρησε το κοινό με μαρτυρίες και φωτογραφίες για αυτά. Την επόμενη χρονιά καταγράφηκαν παρόμοια περιστατικά, σε πολύ μικρότερη έκταση και ένταση ωστόσο, καθώς είχαν εκδοθεί αυστηρές εντολές από τις ηγεσίες αμφότερες, οι οποίες απαγόρευαν τις εκεχειρίες. Δύο χρόνια αργότερα, οι εξελίξεις του πολέμου είχαν εξανεμίσει κάθε ενδεχόμενο για νέες προσωρινές ανακωχές. Οι αντίπαλοι στρατοί είχαν γνωρίσει τον τρόμο στις τιτάνιες μάχες του Βερντέν και του Σομ και η χρήση χημικών όπλων είχε αφαιρέσει από τους στρατιώτες κάθε επιθυμία για συνδιαλλαγή. Το μίσος για τον εχθρό ήταν τόσο έντονο που ακόμα και το κλίμα των γιορτών δεν απέτρεψε την αιματοχυσία. Παρά ταύτα, τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1914 αποτέλεσαν ένα μοναδικού ενδιαφέροντος ιστορικό γεγονός και μία τρανή απόδειξη πως ακόμα και στις σκοτεινότερες των ημερών, το φως της ανθρωπιάς μπορεί πάντα να λάμψει.
Καλά Χριστούγεννα και καλές γιορτές!
Γεννημένος το 1997 και μεγαλωμένος στη Θεσσαλονίκη, απόφοιτος Γενικού Λυκείου και φοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Διετέλεσε αρχισυντάκτης της κατηγορίας της Ιστορίας και υποδιευθυντής του OffLine Post. Φέρει ιδιαίτερη ακαδημαϊκή προτίμηση στη στρατιωτική ιστορία.
