Του Παναγιώτη Στέφου,
Η ιστορία έχει ν’ αναδείξει λίγες χώρες, που εντάχθηκαν τόσο γρήγορα στο πλέγμα του σύγχρονου κόσμου. Μία από αυτές είναι και η Ιαπωνία. Η αφετηρία της ιδιαίτερης πορείας αυτής μπορεί να αναζητηθεί στη μακρά περίοδο σχετικής ειρήνης, που βίωσε η χώρα, κατά την περίοδο 1600-1868. Στο διάστημα αυτό, ήταν ενωμένη υπό έναν στρατιωτικό ηγέτη, γνωστό ως shogun (σογκούν), ο οποίος έδρευε στην πρωτεύουσα του εν ονόματί του αυτοκράτορα. Η εξουσία του τελευταίου περιοριζόταν στην άσκηση ιερατικών καθηκόντων. Η πολύπλοκη φύση αυτής της κοινής διακυβέρνησης αποδεικνύεται από τις πρώτες διπλωματικές επαφές των Αμερικανών, που κατέφθασαν στην Ιαπωνία, το 1853, στις οποίες αποκαλούσαν τον shogun με τον τίτλο του «αυτοκράτορα».
Η σύνδεση του αυτοκρατορικού οίκου με την άσκηση πολιτικής εξουσίας σχετίζεται με μία σειρά επαναστατικών δράσεων, που αποκαθήλωσαν το παλαιό καθεστώς και οδήγησαν την Ιαπωνία βραχύτατα στη βιομηχανική εποχή. Ο Άγγλος λόγιος, Basil Hall Chamberlain, ο οποίος εγκαταστάθηκε στη χώρα το 1873, καταθέτει την εξής εικόνα: «Το να έχεις βιώσει τη μεταβατική περίοδο της Ιαπωνίας σε κάνει να αισθάνεσαι σαν να έχεις γεράσει πριν την ώρα σου. Γιατί βρίσκεσαι στη σύγχρονη εποχή, όπου ακούς συνεχώς για ποδήλατα, βάκιλλους και σφαίρες επιρροής, αλλά μπορείς να θυμηθείς ακόμα τον Μεσαίωνα […]».
Τι συνέβη, λοιπόν, κατά τη διάρκεια αυτού του «Μεσαίωνα;» Ποιες ήταν οι αλλαγές, που υπέστη η χώρα, οι οποίες, μετέπειτα, επέτρεψαν αυτή τη θεαματική αλλαγή; Ένα γεγονός που σημάδεψε την περίοδο της διακυβέρνησης, κατά αυτήν την εξεταζόμενη περίοδο, ήταν η οριστική ενοποίηση των νησιών, που απαρτίζουν αυτό που νοείται ως Ιαπωνία, κατά τις αρχές του 17ου αιώνα. Με τη σειρά της, η έρευνα αυτή πρέπει να ξεκινήσει με το τέλος της προηγηθείσας, εξαιρετικά ταραχώδους περιόδου, η οποία διήρκεσε 150 χρόνια και έχει μείνει γνωστή στα χρονικά ως «Η Περίοδος των Μαχόμενων Κρατών». Η λήξη της σημαδεύτηκε από τη δράση τριών εξεχουσών προσωπικοτήτων. Αυτές ήταν ο Oda Nobunaga (1534-1582), o Toyotomi Hideyoshi (1537-1598) και ο Tokugawa Ieyasu (1543-1616).
Οι τρεις αυτοί άνδρες ήταν, πρωτίστως, πολέμαρχοι, αλλά, ταυτόχρονα, διέθεταν οξεία πολιτική διαίσθηση. Ο Nobunaga, για παράδειγμα, έχει μείνει γνωστός ως ένας «Ιαπωνικός Αττίλας», ωστόσο ίδρυσε τη διοικητική μηχανή, την οποία αξιοποίησαν στο έπακρο οι shogun της δυναστείας των Tokugawa. Ο Hideyoshi συνέχισε στα βήματα του Νobunaga και δημιούργησε ισχυρά κοινωνικά φράγματα, προκειμένου να ελεγχθεί καλύτερα η στρατιωτική ελίτ, που είχε δημιουργηθεί κατά τα ταραγμένα χρόνια της προηγούμενης περιόδου. Ειρωνικά, ο ίδιος ο Hideyoshi καταγόταν από οικογένεια αγροτών, ενώ η χρησιμότητά του στην κάστα των αρχόντων (daimyo) τον οδήγησε στο να είναι στρατιωτικός δικτάτορας όλης της χώρας.
Όταν πέθανε ο Hideyoshi, ύστερα από δύο αποτυχημένες απόπειρες κατάκτησης της Κορέας, ο Tokugawa Ieyasu ηγήθηκε της μερίδας των ευγενών, που στράφηκαν κατά της οικογένειας των Toyotomi, και αναγόρευσε τον εαυτό του shogun. Ο Ieyasu σταθεροποίησε την ισχύ του ως ηγεμόνας με μία σειρά από διακανονισμούς με τους ευγενείς, αναγκάζοντάς τους να ορκίζονται πίστη μόνο σε εκείνον και απαγορεύοντάς τους να συνάπτουν γάμους, που δεν ενέκρινε. Ο εγγονός του, Tokugawa Iemitsu, αφαίρεσε γαίες, που ανήκαν σε αναξιόπιστες οικογένειες, και τις έδωσε σε άνδρες που τον υπάκουαν και έτσι αύξησε περαιτέρω την ισχύ του οίκου των Tokugawa. Μια άλλη σημαντική καινοτομία του Iemitsu ήταν η εφαρμογή ενός συστήματος, σύμφωνα με το οποίο οι ευγενείς έπρεπε να διατηρούν κατοικίες και να επισκέπτονται ανά τακτά διαστήματα το Edo (σημερινό Tokyo), ώστε να επιτηρούνται από τον shogun, μαζί με τις οικογένειές τους. Έτσι, έπρεπε να διατηρούν πολλαπλές κατοικίες και στην επαρχία, από την οποία προέρχονταν, και στην πρωτεύουσα, περαιτέρω μειώνοντας την οικονομική δύναμη των υπόλοιπων αρχόντων.
Η αλλαγή αυτή συνετέλεσε στην αστικοποίηση της Ιαπωνίας και έπαιξε μεγάλο ρόλο στην αύξηση του οδικού δικτύου. Καθώς κάθε άρχοντας συνοδευόταν προς την πρωτεύουσα από μία πομπή στρατιωτών και ακολούθων, οι δρόμοι αυξήθηκαν, ώστε να γίνει επιτρεπτή η κίνηση τόσο μεγάλου όγκου ανθρώπων. Ταυτόχρονα, ιδρύθηκε μία σειρά από σταθμούς, που διευκόλυναν τη δουλειά των γραφειοκρατικών υπαλλήλων, που επέβλεπαν τη συνεχή ροή κόσμου προς την πρωτεύουσα.
Η ανέγερση αυτών των σταθμών ανατέθηκε στα χωριά, μέσα από τα οποία περνούσε το οδικό δίκτυο, με αποτέλεσμα να απομένει λιγότερο δυναμικό για την αγροτική παραγωγή. Για τους ίδιους τους αγρότες, η μετακίνηση από το ένα χωριό προς το άλλο ήταν απαγορευμένη. Οποιαδήποτε μετακίνηση έπρεπε να εγκρίνεται από στέλεχος του κράτους και, σε περίπτωση ανυπακοής, οι συνέπειες ήταν συχνά οδυνηρές. Παρ’ όλα αυτά, η περίοδος είδε μία αύξηση στα ταξίδια όχι μόνο για τους άρχοντες, αλλά και για τους κοινούς ανθρώπους. Τα προσκυνήματα προς βουδιστικούς και shinto ναούς έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή: κατά τα έτη 1650, 1705, 1771 και 1830, εκατοντάδες χιλιάδες τέτοιοι οδοιπόροι κατέκλυσαν τους επαρχιακούς δρόμους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Andrew Gordon, A Modern History of Japan: From Tokugawa Times to the Present, σελ. 61, 134-135, 140
- Marius Jensen, The Making of Modern Japan, σελ. 10-11, 13-14, 32, 61
Γεννήθηκε στις 16-6-1996 στο νησί της Ρόδου. Σπουδάζει στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, ακολουθώντας την κατεύθυνση της Ιστορίας. Αγαπημένα θέματά του αποτελούν ο μακρύς 19ος αιώνας και ο Ευρωπαϊκός Μεσαίωνας. Πέραν της ασχολίας του με την Ιστορία ασχολείται ερασιτεχνικά με το θέατρο και τη λογοτεχνία.
