Της Εύας Μόσχου,
Σε μια μικρή απόσταση, μόλις ελάχιστων χιλιομέτρων, από το ιστορικό γεφύρι της Άρτας, συναντά κανείς ένα νεόχτιστο, ογκώδες κτήριο, όπου σήμερα και από το 2009 στεγάζονται οι αρχαιότητες της Αμβρακίας, της πόλης δηλαδή που βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη Άρτα (το όνομα προέκυψε από τη λέξη «άρτος», εξαιτίας της μεγάλης παραγωγής αγαθών σίτισης της περιοχής). Η αρχαιολογική συλλογή, σαφώς, δεν εκτίθεται μόνο τα τελευταία έντεκα χρόνια, αλλά από το 1972. Ωστόσο, έως το 2009 τα εκθέματα ήταν προσβάσιμα στο κοινό στη Βυζαντινή Μονή της Παρηγορήτισσας. Την εποπτεία της συλλογής και της οργάνωσής της είχε η αρχαιολόγος Ιουλία Βοκοτοπούλου (1939-1995), που υπηρέτησε στην αρχαιολογική υπηρεσία από το 1965, πρώτα στην Ήπειρο και εν συνεχεία στη Μακεδονία. Κατόπιν, ύστερα και από τη ραγδαία αύξηση των σωστικών ανασκαφών, ο χώρος ήταν πλέον ανεπαρκής και έτσι τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στην τωρινή τους θέση.
Η Ιστορία της Αμβρακίας
Προτού προχωρήσουμε στην παρουσίαση των αντικειμένων του μουσείου, σκόπιμο είναι να δοθούν κάποια ιστορικά στοιχεία σχετικά με την αρχαία πόλη. Η Αμβρακία ιδρύθηκε το 625 π.Χ από Κορίνθιους αποίκους. Η στρατηγική γεωγραφική της θέση -βρισκόταν δυτικά του λόφου της Περάνθης και δίπλα στις όχθες του Αράχθου- σύντομα την κατέστησε ένα σημαντικό εμπορικό σταθμό και ίσως την πιο σημαντική πόλη-κράτος της περιοχής της Ηπείρου.
Όπως κάθε πόλη ανάλογης δυναμικής, διέθετε ισχυρά τείχη -μέρη των οποίων είναι ακόμη φανερά στη σύγχρονη πόλη- στο βόρειο τμήμα βρισκόταν το διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο ενώ, τον υπόλοιπο χώρο καταλάμβαναν οι ιδιωτικές οικίες. Έξω από τα τείχη είχαν τοποθετηθεί δύο νεκροταφεία, το δυτικό και το ανατολικό, με σπουδαιότερο το δυτικό. Η αίγλη της χάνεται, άλλα όχι οριστικά, με την υποταγή της στους Ρωμαίους, το 189 π. Χ. Η πόλη κατόρθωσε να διατηρήσει μια ικανή αυτονομία, αν και το 29 π.Χ μεγάλο μέρος του πληθυσμού μεταφέρεται στη Νικόπολη. Η Αμβρακία εξακολουθεί να κατοικείται σποραδικά αλλά η εκ νέου ζωή της αρχίζει κατά τους ύστερους βυζαντινούς αιώνες. Το 1204 η μεσαιωνική, πλέον, Άρτα, με απόφαση του Μιχαήλ Άγγελου Δούκα Κομνηνού μετατρέπεται στην πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και αναγεννάται μέχρι την πτώση στους Οθωμανούς, το 1449. Η απελευθέρωσή της, το 1881, άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την πόλη, η οποία ακόμα και στις μέρες μας εξακολουθεί να φέρνει στο φως σπουδαία αρχαιολογικά έργα -τεκμήρια- του ένδοξου παρελθόντος της.
Η οργάνωση του μουσείου
Το μουσείο προσφέρει στον επισκέπτη ένα διαδραστικό ταξίδι στην αρχαία πόλη της Αμβρακίας, με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών. Υπάρχει μια δομημένη οργάνωση του χώρου και των προθηκών, όπου παρουσιάζονται τα εκθέματα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το εσωτερικό διαρθρώνεται σε πέντε βασικές ενότητες. Πρόκειται για ένα εισαγωγικό σκέλος, που περιλαμβάνει ευρήματα από την Παλαιολιθική Εποχή, την Εποχή του Χαλκού και τη Γεωμετρική Εποχή, δηλαδή ως τον 9ο αιώνα π.Χ. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η δημόσια ζωή στο άστυ, τα νεκροταφεία της Αμβρακίας, η καθημερινή ζωή των αρχαίων κατοίκων και τέλος, μπορεί κανείς να περιηγηθεί στο αίθριο, όπου φιλοξενούνται συλλογές λίθινων επιτύμβιων στηλών, από τα νεκροταφεία της Αμβρακίας.
Δημόσια ζωή στο αρχαίο άστυ της Αμβρακίας
Σε λίθινες στήλες υπάρχουν πολλές αναφορές στην πολιτική και στη διοικητική οργάνωση της πόλης, καθώς και στις θεότητες που προστάτευαν την Αμβρακία. Γίνεται λοιπόν λόγος για την ύπαρξη Βουλής (εκτελεστικού οργάνου), Εκκλησίας του Δήμου (λαϊκής συνέλευσης) και Πρυτανείου, δηλαδή ενός είδους κυβέρνησης της πόλης. Οι Πρυτάνεις εκλέγονταν από τη Βουλή και στη δικαιοδοσία τους ήταν η επιλογή των υποθέσεων για τις οποίες αποφάσιζε η Βουλή, όπως και η κατάρτιση των ημερησίων συνελεύσεων της Εκκλησίας του Δήμου.
Έπειτα, εκτενής αναφορά γίνεται και στο εμπόριο, βασικό πυλώνα της οικονομίας της πόλης. Κατά την αρχαϊκή και την κλασική περίοδο η Αμβρακία επιδίδεται στην εισαγωγή και στη διακίνηση κεραμικών από τη μητρόπολη αλλά και από την Αθήνα, ενώ αργότερα έμφαση δίνεται στην εγχώρια παραγωγή, ως την κατάλυση από τους Ρωμαίους.
Παραμένοντας στη δημόσια ζωή, ιδιαίτερη μνεία γίνεται για το Πρυτανείο, το πιο σημαντικό δημόσιο κτίριο της πόλης. Αποτελούσε χώρο συνεδριάσεων, συμποσίου και διαμονής των Πρυτάνεων. Ανατολικά βρέθηκαν λίθινα βάθρα, αφιερωμένα σε θεότητες της πόλης. Στην περιοχή, νότια, οι ανασκαφές αποκάλυψαν και θεατρικούς χώρους ενώ, μεγάλη ανακάλυψη προέκυψε το 1964, με την ανάδυση των θεμελίων ενός δωρικού περίπτερου (με περιμετρική κιονοστοιχία) ναού. Ο ναός ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα Πύθιο Σωτήρα, προστάτη Θεό της περιοχής.
Ένα τελευταίο στοιχείο, άξιο αναφοράς του παρόντος τμήματος της συλλογής, αφορά στη δημόσια λατρεία. Στην Αμβρακία λατρεύονταν όλο το Δωδεκάθεο, με κύριο προστάτη τον Απόλλωνα, επιρροή της μητρόπολης, Κορίνθου.
Τα νεκροταφεία της Αμβρακίας
Στο τμήμα αυτό του μουσείου συναντάμε ευρήματα και από τα δύο νεκροταφεία της πόλης, όπως και τις ταφικές συνήθειες των κατοίκων. Σε μια αναπαράσταση νεκροταφείου, γίνεται ανασύσταση των συνηθέστερων τύπων ταφών, που απαντούν στην Αμβρακία και των επιτύμβιων στηλών που τους σήμαιναν.
Προχωρώντας λίγο παρακάτω, έμφαση δίνεται στα έθιμα και τις τελετουργίες της ταφής. Σε κλειστές προθήκες εκτίθενται τεφροδόχα αγγεία και ποικιλία κτερισμάτων (τα «δώρα» που συνοδεύουν τον νεκρό στον τάφο). Η καύση ήταν μια συνηθισμένη αλλά ιδιαίτερα δαπανηρή συνήθεια. Τα λείψανα της καύσης τοποθετούνταν συνήθως σε πήλινα και σπάνια σε χάλκινα αγγεία, τα οποία σφραγίζονταν με πώματα.
Η καθημερινή ζωή
Στο σημείο αυτό, αποδίδονται σε φυσική κλίμακα οι βασικοί χώροι μιας οικίας της αρχαίας πόλης. Οι πιο πολλές είχαν νότιο προσανατολισμό, με πρόσοψη στον δρόμο. Χαρακτηριστικό τους ήταν η υπαίθρια αυλή, ο «οίκος», το κεντρικό δωμάτιο, με πήλινη εστία στο κέντρο, η αποθήκη, το λουτρό, ο «ανδρώνας» για τα συμπόσια ενώ, ο «γυναικωνίτης» βρισκόταν συνήθως στον όροφο. Το δάπεδο ήταν κατά κύριο λόγο από πατημένο χώμα και σπάνια από βότσαλα ή πλάκες. Τον 3ο αιώνα π.Χ οι οικίες τείνουν να γίνονται περίτεχνες με πλακόστρωτες αυλές και ψηφιδωτά δάπεδα στους «ανδρώνες».
Μουσειοπαιδαγωγικές δράσεις
Ήδη από το 2009 στην αίθουσα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου διοργανώνονται για τους μαθητές, αρχαιολογικοί «περίπατοι γνώσεων», μέσω προβολής ειδικών οπτικοακουστικών υλικών για την ιστορία της αρχαίας πόλης, για την ιστορία των τεφροδόχων αγγείων και πώς φθάνουν αυτά να αποτελούν αντικείμενα θέασης, καθώς και για την ιστορία της «σαρκοφάγου του πολεμιστή», που κείτεται στο τμήμα που αφορά στα νεκροταφεία. Οι μικροί μαθητές επισκέπτονται και το εργαστήριο συντήρησης, όπου παρακολουθούν τη δυσκολία διατήρησης εύθραυστων, κυρίως, υλικών, όπως είναι τα οστά.
Εκδηλώσεις Πολιτισμού
Το μουσείο φιλοξενεί, ανά τακτά διαστήματα, εκδηλώσεις, ημερίδες και περιοδικές εκθέσεις. Μια από τις πρόσφατες περιοδικές εκθέσεις με τίτλο «Ήχοι Αρχαίων», που εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 2019, περιελάμβανε δεκαεπτά ανακατασκευές αρχαίων μουσικών οργάνων. Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε ένας απολογισμός της πορείας της έκθεσης με την παρουσία εκπροσώπων του αρχαιολογικού κλάδου και τη συμμετοχή μουσικών συνόλων από το Μουσικό Σχολείο Άρτας.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1997. Σπούδασε στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ειδίκευση στην Αρχαιολογία και την Ιστορία της Τέχνης. Το 2019 πραγματοποίησε την πρακτική της άσκηση στο Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας Κώστα Κοτσανά, στο Κολωνάκι. Συμμετέχει ενεργά σε σεμινάρια σχετικά με την Τέχνη και τη Μουσειολογία, ενώ επόμενος στόχος της είναι ένα μεταπτυχιακό στον τομέα του Πολιτισμού.
