Haka: Ένας πολεμικός χορός

Της Κατερίνας Κάκου,

Στο παγκόσμιο κύπελλο καλαθοσφαίρισης του 2019, οικοδεσπότης του οποίου υπήρξε η Κίνα, η Ελλάδα, προκειμένου να περάσει στη φάση των «16», ήρθε αντιμέτωπη τόσο με τη Νέα Ζηλανδία όσο και με τον πανάρχαιο και καθιερωμένο πριν από τους αγώνες της πλέον χορό Haka, ο οποίος έλαβε χώρα πριν το «τζάμπολ». Ο χορός αυτός, όμως, δεν αποτέλεσε έκπληξη στα μάτια τόσο των γαλανόλευκων παιχτών της ελληνικής εθνικής ομάδας όσο και των φιλάθλων της, αφού, το 2008, σε αγώνα για το προολυμπιακό τουρνουά της καλαθοσφαίρισης στο Ο.Α.Κ.Α. ανάμεσα στις δύο χώρες οι Νεοζηλανδοί είχαν παρουσιάσει, πριν τον αγώνα, τον πολεμικό αυτόν χορό. Τι, όμως, πράγματι είναι αυτός ο χορός;

Το χάκα (haka) είναι ένα από τα πολλά είδη ομαδικού χορού ή παράστασης και πρόκειται για τελετουργικό χορό ή πρόκληση στον πολιτισμό της αρχαίας φυλής των Μαορί. Αναλυτικότερα, πρόκειται για μια στάση χορού, που εκτελείται από μια ομάδα, που οι παίκτες κάνουν ζωηρές κινήσεις και σφραγίζουν τα πόδια τους φωνάζοντας ρυθμικά. Οι χοροί αυτοί είναι πολλοί και εκτελούνται πολυδιάστατα σε σχέση με την περίπτωση. Ο χορός χάκα χρησιμοποιείται, για να καλωσορίσει τους επίτιμους καλεσμένους ή για να αναγνωρίσουν μεγάλα επιτεύγματα, περιστάσεις ή κηδείες, να εκφράσει συναισθήματα χαράς, να εκφράσει ένα τραγούδι και να προκαλέσει έναν πολεμικό αντίπαλο. Ως προς το τελευταίο υπάρχουν διάφοροι τύποι πολεμικού χάκα – ένας που εκτελείται χωρίς όπλα, συνήθως για να εκφράσει δημόσια ή ιδιωτικά αισθήματα, είναι γνωστός ως “haka taparahi”. Διαφορετικό είδος haka, που εκτελείται χωρίς όπλα, είναι το ngeri, σκοπός του οποίου ήταν να παρακινήσει έναν πολεμιστή ψυχολογικά. Οι κινήσεις είναι πολύ ελεύθερες και κάθε καλλιτέχνης αναμένεται να είναι εκφραστικός για τα συναισθήματά του. Ένα άλλο, το “peruperu”, εκτελείται με όπλα, το οποίο, μάλιστα, σε παλαιότερες εποχές, εκτελείτο πριν από τη μάχη. Σκοπός του ήταν να επικαλεστεί τον θεό του πολέμου και να προειδοποιήσει τους εχθρούς για τη μοίρα που τους περίμενε. Περιλάμβανε έντονες σωματικές ενέργειες, όπως το χτύπημα των χεριών στο σώμα και το πέλμα των ποδιών, εκφράσεις προσώπου, γκριμάτσες, το βγάλσιμο της γλώσσας, φούσκωμα των ματιών, ψαλμένα λόγια, όπως γρυλίσματα και κραυγές, και το κούνημα των όπλων. Το Haka μπορεί να γίνει κατανοητό ως ένα είδος συμφωνίας, στην οποία τα διάφορα μέρη του σώματος αντιπροσωπεύουν πολλά όργανα. Τα χέρια, τα πόδια, η φωνή, τα μάτια, η γλώσσα και το σώμα συνολικά συνδυάζονται, για να εκφράσουν το θάρρος, την ενόχληση, τη χαρά ή άλλα συναισθήματα, που σχετίζονται με τον σκοπό της περίστασης. Βέβαια, αν το χάκα δεν εκτελείτο με πλήρη ομοφωνία, αυτό θεωρείτο κακός οιωνός για τη μάχη. Όσον αφορά, τέλος, την εμφάνιση, συχνά οι πολεμιστές πήγαιναν γυμνοί στη μάχη, πέρα από μία πλεκτή από λινάρι ζώνη γύρω από τη μέση, έχοντας απώτερο σκοπό να σκοτώσουν όλα τα μέλη από την εχθρική πολεμική ομάδα, ώστε να μην παραμείνει κανείς επιζών που να πάρει εκδίκηση.

Από ετυμολογικής απόψεως, η ομάδα ανθρώπων που εκτελούν haka αναφέρεται ως kapa haka (kapa, που σημαίνει σειρά ή κατάταξη). Η λέξη Māori haka είναι γνωστή σε άλλες Πολυνησιακές γλώσσες, για παράδειγμα: Σαμοαϊκό sa’a (saʻasaʻa), Tokelauan haka, Rarotongan ʻaka, Hawaiian haʻa, Marquesan haka, που σημαίνει «να είσαι κοντός» ή «χορός», όλα από το Πρωτο-Πολυνησιακό saka, από το Proto-Malayo-Polynesian sakaŋ, που σημαίνει «να είσαι στραβοπόδης».

Στη σύγχρονη εποχή, διάφορα haka έχουν δημιουργηθεί, για να εκτελούνται από γυναίκες και παιδιά, στα σχολεία των οποίων οι ομάδες κάπα-χάκα (τέχνες του θεάματος) είναι πολύ συχνές και μάλιστα υφίσταται και διαγωνισμός ανά δυο έτη. Η Haka εκτελείται για διάφορους λόγους: ως σημάδι σεβασμού για εκλεκτούς επισκέπτες, για την υποδοχή διακεκριμένων προσκεκλημένων ή για την αναγνώριση μεγάλων επιτευγμάτων, περιστατικών ή κηδειών. Στον τομέα του αθλητισμού, που και συναντάται περισσότερο, διεθνώς ο χορός αυτός, η συνήθεια των εθνικών ομάδων της Νέας Ζηλανδίας, να κάνουν χάκα πριν τους διεθνείς αγώνες, έχει καταστήσει το χάκα γνωστότερο ανά τον κόσμο .Η παράδοση αυτή ρίζωσε το 1888-89, όταν η ομάδα εγγενούς ποδοσφαίρου της Νέας Ζηλανδίας εκτέλεσε το haka, κατά τη διάρκεια μιας διεθνούς περιοδείας. Η κοινή χρήση του haka από τους αγώνες ράγκμπι της εθνικής ομάδας πριν από τους αγώνες, ξεκινώντας με το The Original All Blacks το 1905, έχει κάνει έναν τύπο haka γνωστό, ο οποίος και χρησιμοποιείται συνήθως σε παγκόσμιες αθλητικές διοργανώσεις και τουρνουά και έχει διεθνή πλέον αναγνωρισιμότητα σε όλα τα ομαδικά αθλήματα. Σημαντικό είναι να τονισθεί, επίσης, ότι οι αθλητές κάθε εθνικής ομάδας της Νέας Ζηλανδίας εκτελούν ένα χάκα πριν από τους διεθνείς αγώνες ως αντανάκλαση όχι μόνο της σημαντικότητας του παιχνιδιού που θα γίνει, αλλά, επίσης, για να κινητοποιήσουν τους εαυτούς τους και τους υποστηρικτές τους σε μεγαλύτερες προσπάθειες. Έπειτα, έμμεσα, όπως στις μέρες των παλιών στα πεδία μάχης των Μαορί, κάνουν μια φιλοφρόνηση στις διακριτές ικανότητες του αντιπάλου τους.

Αξίζει να σημειωθούν, τέλος, οι παρατηρήσεις του Joseph Banks, ο οποίος συνόδευσε τον James Cook στο πρώτο του ταξίδι στη Νέα Ζηλανδία, το 1769. «Το πολεμικό τραγούδι και ο χορός αποτελούνται από διάφορες παραμορφώσεις των άκρων, κατά τη διάρκεια των οποίων η γλώσσα εκτοξεύεται συχνά απίστευτα μακριά και οι τροχιές των ματιών διευρύνονται τόσο πολύ, που ένας κύκλος λευκού φαίνεται ξεκάθαρα γύρω από την Ίρις: εν συντομία τίποτα δεν παραλείπεται που μπορεί να καταστήσει ένα ανθρώπινο σχήμα τρομακτικό και παραμορφωμένο, το οποίο υποθέτω ότι πιστεύουν είναι τρομερό».

ΠΗΓΕΣ

• https://www.onsports.gr/afieromata/story/646524/ellada-nea-zilandia-ti-einai-to-xaka-poy-tha-doyme-prin-to-tzampol-videos-photos
• https://www.in.gr/2019/09/05/sports/basketball/xaka-o-polemikos-xoros-tis-neas-zilandias-pou-thelei-na-tromaksei-tous-ellines/
• https://media.newzealand.com/en/story-ideas/history-of-the-all-black-haka/
• https://www.allblacks.com/the-haka/

Κατερίνα Κάκου

Γεννήθηκε το 2001 στην Αθήνα και σπουδάζει στο τμήμα της Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μιλάει Αγγλικά και Πορτογαλικά, ενώ έχει εντρυφήσει στον μουσικό χώρο καθώς είναι αρπίστρια. Παράλληλα ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και ιδιαίτερα με τις πολεμικές τέχνες. Δύο πράγματα που δεν θα μπορούσαν να λείπουν από την ζωή της είναι η λογοτεχνία και η ποίηση.