Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Το παρόν άρθρο γράφεται στα πλαίσια του αφιερώματός μας για την επέτειο των εκατό χρόνων από την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών. Δια του παρόντος, θα επιχειρήσω να μεταφέρω τη θέση των φιλοβασιλικών κομμάτων σχετικά με τα γεγονότα που οδήγησαν στην υπογραφή της Συνθήκης του 1920 και την εκπλήρωση (σχεδόν) του εθνικού οράματος, της Μεγάλης Ιδέας. Ας δούμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά τους.
Το πνεύμα εθνικής ομοψυχίας των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) έδωσε τη θέση του στον Εθνικό Διχασμό, ως αποτέλεσμα της διαφωνίας μεταξύ του βασιλέως Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου για την εμπλοκή ή μη της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918). Τις παραμονές του Μεγάλου Πολέμου, η Ελλάδα είχε διανύσει ήδη δύο συναπτά έτη πολεμικών επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την κατατρόπωση της αναθεωρητικής Βουλγαρίας. Οι πολεμικές επιτυχίες και η αντίστοιχη εδαφική επέκταση με την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων είχε ως αποτέλεσμα την ηρωοποίηση του Διαδόχου Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.
Η δολοφονία του βασιλέως Γεωργίου θα οδηγήσει τον Κωνσταντίνο στον θρόνο σε μία κρίσιμη χρονική στιγμή. Εν αντιθέσει με τον ικανό και διπλωμάτη πατέρα του, ο Κωνσταντίνος χαρακτηριζόταν ως αυταρχικός χαρακτήρας. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, τάχθηκε υπέρ της ουδετερότητας (ο νέος βασιλιάς είχε φοιτήσει στην Πρωσική Στρατιωτική Ακαδημία, ενώ και η σύζυγός του, βασίλισσα Σοφία, ήταν αδερφή του Γερμανού Αυτοκράτορα). Από την άλλη, ο Βενιζέλος, επηρεασμένος από τις προτάσεις των Συμμάχων για εδαφική επέκταση, τασσόταν αναφανδόν υπέρ της εισόδου στον πόλεμο. Το 1915, ο Βενιζέλος παραιτείται και νικά στις εκλογές, σχηματίζοντας εκ νέου κυβέρνηση. Την ίδια στιγμή, αγγλογαλλικά σώματα θα αποβιβαστούν στη Θεσσαλονίκη και η ενέργεια αυτή θα συσπειρώσει τη «συντηρητική» αντιπολίτευση γύρω από το πρόσωπο του Κωνσταντίνου. Ο Βενιζέλος θα παραιτηθεί και πάλι με αφορμή την άρνηση του βασιλιά για τη συμμετοχή του Ελληνικού Στρατού στις επιχειρήσεις των Δαρδανελίων. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων απείχε από τις εκλογές, με αποτέλεσμα τον θρίαμβο των «Φιλοβασιλικών» (ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί από αυτό το σημείο και πέρα, πρωτύτερα ιστορικά ορθό είναι να αναφερόμαστε σε Αντιβενιζελικά Κόμματα και Αντιβενιζελικούς).
Το 1916 γίνεται το αδιανόητο, όταν ξεσπά στρατιωτικό κίνημα (ως αποτέλεσμα της κατάληψης του Οχυρού Ρούπελ και της πόλης της Καβάλας από τους Βούλγαρους) και σχηματίζεται η λεγόμενη «Τριανδρία» υπό τους Βενιζέλο, Δαγκλή και Κουντουριώτη, με έδρα την Θεσσαλονίκη. Ο επιβληθείς από τους συμμάχους ναυτικός αποκλεισμός του Πειραιά και η de facto διχοτόμηση της χώρας θα οδηγήσουν τα πράγματα στα άκρα. Στην υπό αποκλεισμό Αθήνα, δημόσια τελείται ο αφορισμός του Βενιζέλου, ενώ ομάδες φιλοβασιλικών «Επιστράτων» επιτίθενται κατά φιλοβενιζελικών πολιτών. Για τους Βασιλικούς, ο Βενιζέλος και οι οπαδοί του ήταν εθνικοί προδότες και πράκτορες ξένων δυνάμεων. Οι Σύμμαχοι απαιτούν την παραίτηση του Κωνσταντίνου και την απόσυρσή του από τη δημόσια ζωή. Ο Κωνσταντίνος αναγκάζεται να συμμορφωθεί και νέος βασιλιάς γίνεται ο δευτερότοκος γιος του, Αλέξανδρος. Το 1917, η Ελλάδα ενοποιείται υπό τον Βενιζέλο και μπαίνει στον πόλεμο. Η λήξη του πολέμου ευτυχώς θα βρει τη χώρα με την πλευρά των νικητών, μα εξαιρετικά διχασμένη.
Το 1919, υπογράφεται η Συνθήκη των Βερσαλλιών, που ουσιαστικά βάζει τέλος στον πόλεμο, με κύριο χαμένο τη Γερμανία. Για την Ελλάδα, ακολουθούν οι Συνθήκες του Νεϊγύ (όσον αφορά την Βουλγαρία και την τύχη της Δυτικής Θράκης) και αυτή των Σεβρών. Η Συνθήκη των Σεβρών αποτελεί τον «θρίαμβο» της πολιτικής του Βενιζέλου. Η Ελλάδα προσαρτά την Ανατολική Θράκη (μέχρι την γραμμή της Τσατάλτζας) και τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο. Επίσης, της παραχωρείται το Σαντζάκι της Σμύρνης για 5 χρόνια (υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, με Έλληνα Αρμοστή), του οποίου η τύχη θα κρινόταν με δημοψήφισμα, η Βόρειος Ήπειρος και τα Δωδεκάνησα (ως αποτέλεσμα του συμφώνου Βενιζέλου-Τιττόνι), ενώ και η Μεγάλη Βρετανία είχε δηλώσει την πρόθεσή της να παραχωρήσει, κατόπιν δημοψηφίσματος, την Κύπρο. Με τον τρόπο αυτό, το όραμα της Μεγάλης Ιδέας είχε σχεδόν πραγματοποιηθεί.
Λίγο πριν την επιστροφή στην Ελλάδα, γίνεται δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών. Δράστες της επίθεσης ήταν δύο απόστρατοι φιλοβασιλικοί αξιωματικοί. Ο τραγικός θάνατος του βασιλέως Αλεξάνδρου, η εκλογική ήττα των Φιλελευθέρων στις εκλογές του 1920, το δημοψήφισμα και η επιστροφή του Κωνσταντίνου αποτελούν σημεία σταθμούς, που διαγράφουν την πορεία προς την ήττα της Μικρασιατικής Εκστρατείας και τη Συνθήκη της Λωζάνης. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας σε μία σημαντική λεπτομέρεια: στην ταραχώδη πορεία από τις Σέβρες στην Λωζάνη, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμηθεί η στάση των Συμμάχων υπέρ του Κεμάλ και η σημασία της στρατιωτικής ήττας, αλλά, στην επίσημη νεοελληνική ιστορία έχει παγιωθεί η ταύτιση του Βενιζέλου ως έχοντος εθνική στάση και του βασιλέως Κωνσταντίνου και των Φιλοβασιλικών ως προδότες ή εθνικούς μειοδότες, πράγμα που δεν ισχύει.
Ως προς την αρχή του διχασμού, την είσοδο ή μη στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ναι μεν νίκησαν οι Σύμμαχοι (Αντάντ), όμως μέχρι και την είσοδο των Αμερικανών, το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικά αμφίβολο. Παράλληλα, όντως, ο Κωνσταντίνος ήταν εξαιρετικά αντιπαθής στους Συμμάχους, η ολιγωρία όμως του Βενιζέλου και των συν αυτώ γύρω από το θέμα της Αντιβασιλείας, μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, συνάσπισε τα φιλοβασιλικά κόμματα, εξαιτίας του φόβου κατάλυσης της μοναρχίας. Τέλος, οι Φιλοβασιλικοί ποτέ τους δεν τάχθηκαν κατά της πραγματοποίησης της Μεγάλης Ιδέας, όμως, η ταύτιση των προσπαθειών επίτευξής της με το πρόσωπο του Βενιζέλου αποτελούσε ένα πρόβλημα, όταν τους δόθηκε η δυνατότητα να ασχοληθούν με το ζήτημα σε μεγάλο βαθμό επέτυχαν (χωρίς να υπολογίσουμε τη δυσμενή στάση των συμμάχων και την αρνητική τροπή των πολεμικών επιχειρήσεων).
Εν κατακλείδι, στο σημερινό άρθρο προσπάθησα να αποδώσω, όσο το δυνατόν πιο αμερόληπτα, τα γεγονότα που προηγήθηκαν της Συνθήκης των Σεβρών και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Το δυσάρεστο είναι πως ο Εθνικός Διχασμός μεταξύ Βενιζελικών και Φιλοβασιλικών διατηρήθηκε και τα επόμενα χρόνια αλώβητος. Τα πάθη του παρελθόντος ας γίνουν δίδαγμα για το μέλλον.
Βιβλιογραφία
- Κωστής Κ. , Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας, Πατάκης, Αθήνα 2013, σ. 552-592.
- Σφέτας Σπ., Εισαγωγή στη Βαλκανική Ιστορία, Τόμος Α΄, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 519-548
- Joll James, H Ευρώπη 1870-1970, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 280
- Ιστορία του νεότερου και του σύγχρονου κόσμου (από το 1815 έως σήμερα), διδακτικό εγχειρίδιο Γ΄ Γενικού Λυκείου και Δ΄ Εσπερινού (Γενικής Παιδείας), Κεφάλαιο Γ΄, Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι άμεσες επιπτώσεις του, ΟΕΔΒ, σ. 81-93
