Της Ιωάννας Παπαδοπούλου,
Οι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι ήταν εθνολογικές εκθέσεις στις δυτικές χώρες, που παρουσίαζαν ανθρώπους σε «πρωτόγονη» κατάσταση τους περασμένους αιώνες. Ο στόχος τους δεν ήταν άλλος από την προβολή των διαφορών ανάμεσα στον Ευρωπαϊκό «εκσυγχρονισμένο» πολιτισμό και στους μη Ευρωπαίους «απολίτιστους» ιθαγενείς, που προέρχονταν από τις αποικιοκρατικές κτήσεις. Θεωρήθηκε ως ένας τρόπος, ώστε η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής να γνωρίσουν τους εξωτικούς αυτούς πληθυσμούς στα σημαντικότερα κέντρα της Δύσης, ανάμεσα στα οποία βρίσκονταν το Βέλγιο, η Γαλλία, η Νέα Υόρκη, η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η περίπτωση του Βελγίου
Ο Λεοπόλδος Β΄ ήταν βασιλιάς του Βελγίου από το 1865 έως και το 1909 και η μοναρχία του χαρακτηρίστηκε από την κτήση του Αφρικανικού Κονγκό, το οποίο του παραχωρήθηκε ως ατομική ιδιοκτησία και όχι ως μία Βέλγικη αποικία. Το Κονγκό, εκείνη την περίοδο, είχε τεράστιο πλούτο σε ορυκτά κοιτάσματα, σε καουτσούκ και σε ελεφαντοστό, γεγονός που οδήγησε σε μία τεράστιας κλίμακας εκμετάλλευση και βαναυσότητα προς το έδαφος της χώρας, τη φύση και, φυσικά, τον πληθυσμό της. Εκτιμάται, πως εκατομμύρια κάτοικοι του Κονγκό έχασαν τη ζωή τους σε αυτό το καθεστώς εκμετάλλευσης, βασανιστηρίων και ακρωτηριασμών, όπου ο Λεοπόλδος εξήγαγε τον πλούτο για το προσωπικό του όφελος.
Εκτός των γεγονότων που πραγματοποιήθηκαν στο έδαφος της Αφρικανικής χώρας, ο βασιλιάς έμεινε, επίσης, στην ιστορία για την αντιμετώπιση των Κονγκολέζων ως εκθέματα στους ανθρώπινους ζωολογικούς κήπους. Επεξηγηματικά, το 1897, ο Λεοπόλδος Β’ είχε διοργανώσει μία εκδήλωση, κατά την οποία 267 Κονγκολέζοι θα έπρεπε να εμφανιστούν στο παλάτι του, κωπηλατώντας κανό στις βασιλικές λίμνες. Το συγκεκριμένο θέαμα, το οποίο, όμως, προκάλεσε το θάνατο επτά Κονγκολέζων από πνευμονία και γρίπη. παρακολούθησε περισσότερο από το ένα τέταρτο του πληθυσμού του Βελγίου. Αιτία αποτέλεσε το ασυνήθιστο κρύο στο οποίο είχαν εκτεθεί, φορώντας παρά μόνο τα παραδοσιακά τους ενδύματα. Παρόλα αυτά, η δημοτικότητα του ζωολογικού κήπου ήταν τόσο μεγάλη, ώστε μια μόνιμη έκθεση καθιερώθηκε, που, αρχικά, ονομάστηκε «Μουσείο του Κονγκό», και μετέπειτα «Βασιλικό Μουσείο της Κεντρικής Αφρικής» (Royal Museum for Central Africa).
Στα μέσα του 20ου αιώνα, και συγκεκριμένα το 1958, δημιουργήθηκαν παρόμοια εκθέματα, αναπαραστάσεις της ζωής και των χωριών που διέμενε ο λαός του Κονγκό στη χώρα του. Οι Κονγκολέζοι που εκτίθεντο, αριθμούσαν περί τις 180 οικογένειες και στο σύνολο ήταν 600 άτομα, εκ των οποίων τα 200 ήταν παιδιά. Η στέγασή τους, όταν έκλεινε η αυλαία των εκθέσεων, βρισκόταν απομονωμένη από τους υπόλοιπους οικισμούς και η διαμονή τους χαρακτηριζόταν από πλήθος περιορισμών. Εν τέλει, το 1960, το Κονγκό ανεξαρτητοποιήθηκε επίσημα από το Βέλγιο και οι ανθρώπινοι ζωολογικοί κήποι σταμάτησαν να λειτουργούν.
Η αποκαθήλωση των αγαλμάτων
Οι θηριωδίες στις οποίες προέβη ο βασιλιάς Λεοπόλδος Β’, και πολλοί άλλοι δυνάστες της εποχής του, ταλανίζουν εδώ και πολλά χρόνια τις αποικιοκρατικές μνήμες της Ευρώπης και της Αφρικής, με βασικό, πλέον, αίτημα των πολιτών την αποκαθήλωση των αγαλμάτων, που τιμούσαν αυτές τις βάναυσες κατακτήσεις. Η ανθρωποκτονία του Τζορτζ Φλόυντ στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, λόγω της αστυνομικής βίας, αποτέλεσε την αφορμή των διαδηλώσεων και γέννησε πολλά ερωτήματα, ως προς το βαθμό καθιέρωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιορισμού του φυλετικού ρατσισμού στις σύγχρονες κοινωνίες. Άλλωστε, η εξάλειψη των κοινωνικών διακρίσεων ήταν βασικό αίτημα των πολιτών που κινητοποιήθηκαν παγκοσμίως και ζητούσαν απομάκρυνση των αγαλμάτων των ιμπεριαλιστών.
Εν κατακλείδι, τα αγάλματα του Βέλγου βασιλιά μπορεί να απομακρύνθηκαν από το Βέλγιο και το Κονγκό, γεγονός που φανερώνει την θέληση των πολιτών να απαρνηθούν τα δεινά του παρελθόντος, όμως η αιματηρή αποικιοκρατία δε σβήνεται μόνο με τη μεταφορά των αγαλμάτων στα Εθνικά Μουσεία της εκάστοτε χώρας. Χρειάζεται πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια εν συνόλω, προκειμένου οι πολίτες να γνωρίζουν σε βάθος τα ιστορικά αυτά γεγονότα και να συνειδητοποιήσουν την αξία της ανθρώπινης ζωής, επαγρυπνώντας αδιάλειπτα για τη δικαιοσύνη και την ισότητα.
Απόφοιτη του Τμήματος των Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστήμιου Πειραιώς, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις διεθνείς σχέσεις και στους τομείς ενέργειας. Κατά την διάρκεια των σπουδών της, έχει συμμετάσχει σε προσομοιώσεις στα όργανα των Ηνωμένων Εθνών (MUN), στη διοργάνωση των εκδηλώσεων TEDx και μιλάει 3 ξένες γλώσσες.
