Της Μαρίας Μπότη,
Δουλειά, τρέξιμο, υποχρεώσεις, άγχος, ανασφάλεια, είναι μερικά από τα συνήθη στοιχεία της καθημερινότητας πολλών ανθρώπων. Οι ρυθμοί ζωής έχουν επιταχυνθεί και εμείς καλούμαστε να ανταπεξέλθουμε στις ολοένα και πιο δυσχερείς συνθήκες. Ωστόσο, δεν είναι πάντα εύκολο, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που πολλοί έρχονται αντιμέτωποι με το σύνδρομο της «επαγγελματικής εξουθένωσης» (burnout). Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1974 από τον Freudenberger, για να περιγράψει την κόπωση του ατόμου, η οποία προέρχεται από την εξάντληση των ενεργειακών αποθεμάτων του λόγω της εργασίας. Το 1982 ο Maslach, διατύπωσε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό, σύμφωνα με τον οποίο περιέγραψε το σύνδρομο σωματικής και πνευματικής εξάντλησης, που αναπτύσσεται κατά την διάρκεια των επαγγελματικών σχέσεων με άλλους συνεργάτες. Το συγκεκριμένο σύνδρομο σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο με τον τομέα της εργασίας, είναι συνήθως χρόνιο και δεν ξεπερνιέται εύκολα, χωρίς την κατάλληλη βοήθεια από ειδικούς.
Οι βασικές αιτίες πρόκλησης ανάγονται κυρίως τόσο στο εργασιακό περιβάλλον, τη συνεργασία και τη συνεννόηση με τους συναδέλφους, όσο και στην προσωπική ικανοποίηση από την αποδοτικότητα του ίδιου του ατόμου. Η επαγγελματική εξουθένωση συχνά είναι το αποτέλεσμα ενός απαιτητικού εργασιακού περιβάλλοντος, με έντονους ρυθμούς. Η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας με την διαρκή συνδεσιμότητα (τηλεργασία, e-mails) που επιβάλλει με στόχο την μεγιστοποίηση της επιτυχίας, απορροφά τα άτομα από την προσωπική τους ζωή και τα εντάσσει σε ένα καθεστώς «αυτοθυσίας» για την δουλειά. Ωστόσο, συχνά αφαιρείται το δικαίωμα λήψης αυτόβουλων αποφάσεων, με αποτέλεσμα την έλλειψη κινήτρου και αποτελεσματικότητας των ενεργειών. Οι εργαζόμενοι στοχεύουν στην αναγνώριση, επιβράβευση, προαγωγή και στην απόκτηση χρημάτων που τους επιφέρει η εργασία, όμως τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Μέσα σε ένα ασταθές πλαίσιο εργασίας, καλούνται να ανταπεξέλθουν σε κάθε πρόκληση, δυστυχώς χωρίς την κατάλληλη ανταμοιβή. Επιπλέον, η διατάραξη των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των εργαζομένων και η υιοθέτηση μη ρεαλιστικών προσδοκιών σχετικά με τους συναδέρφους και την σταδιοδρομία, επιφέρει εσωτερική ρήξη και παραίτηση.
Το «Burnout» διακρίνεται σε τρία στάδια: την ψυχική εξάντληση, όπου το άτομο αισθάνεται συναισθηματικά κενό, την αποπροσωποποίηση, όπου δημιουργεί μηχανισμούς άμυνας για να αντεπεξέλθει στην εξάντληση που υφίσταται έχοντα συχνά κυνικότητα και αγένεια προς τους άλλους και τέλος το αίσθημα μειωμένων προσωπικών επιτευγμάτων που προκύπτει ως απόρροια των δύο παραπάνω, προκαλώντας συναισθήματα δυσαρέσκειας και υποτίμησης των δυνατοτήτων του. Τα συμπτώματα που εμφανίζουν φαίνεται να αποτελούν κίνδυνο τόσο για την ψυχολογική, όσο και για την σωματική ευεξία τους.
Αίσθημα κόπωσης, απογοήτευση και αρνητικότητα είναι από τα βασικά οργανικά και ψυχολογικά συμπτώματα του συνδρόμου, καθώς ο εργαζόμενος δεν μπορεί να ανταποκριθεί πλέον στις υποχρεώσεις του και ξεκινά να αντιλαμβάνεται την κατάσταση, την οποία βιώνει. Ξαφνικά βρίσκεται αντιμέτωπος με το αίσθημα του ανικανοποίητου, χωρίς ενεργητικότητα και κίνητρο για περαιτέρω προσπάθεια και εξέλιξη. Αυτός ο φαύλος κύκλος δυσχεραίνει με την παρουσία ανταγωνισμού, συνεχείς ευθύνες και υψηλές απαιτήσεις, καθώς το άτομο νιώθει «εγκλωβισμένο». Παράλληλα υπάρχουν περιπτώσεις ύπαρξης έντονου εκνευρισμού, τάσεις εσωστρέφειας, αίσθημα πονοκεφάλου και αϋπνία/υπνηλία. Βίαια ξεσπάσματα, απότομες συναισθηματικές διακυμάνσεις, επιθετικότητα και παρορμητικότητα, ωθούν τα άτομα σε ακραίες συμπροφορές και τελματώνουν την ύπαρξη θετικού κλίματος εργασίας. Στην έσχατη περίπτωση, παρουσιάζονται καρδιαγγειακές διαταραχές, μυοσκελετικές και αναπνευστικές παθήσεις, μειωμένο ανοσοποιητικό σύστημα και τάσεις αυτοκτονίας, γεγονός ιδιαίτερα ανησυχητικό.
Παρότι το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης δυνητικά μπορεί να επηρεάσει οποιοδήποτε εργαζόμενο σε κάθε κλάδο, εντούτοις φαίνεται να παρουσιάζει ιδιαίτερα αυξημένο ποσοστό στους εργαζομένους στον τομέα της υγείας (γιατροί και νοσηλευτές). Αναφορικά και με την παρούσα κατάσταση που επικρατεί λόγω της πανδημίας, υπάρχει μία πληθώρα παραγόντων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του Burnout, όπως είναι οι ανεπαρκείς υποδομές, έλλειψη προσωπικού και η αυξημένη ευθύνη και το άγχος που επωμίζονται οι λειτουργοί. Ωστόσο και άλλα επαγγέλματα όπως δικαστικοί, αστυνομικοί, πιλότοι, εκπαιδευτικοί φαίνεται να βρίσκονται εκτεθειμένοι μπροστά στον κίνδυνο, καθώς επωμίζονται μεγάλη ευθύνη απέναντι σε άλλα άτομα, μέσα σε ένα περιβάλλον αλληλεπίδρασης. Πως όμως μπορεί να περιοριστεί – ή καλύτερα να αντιμετωπιστεί – αυτή η διαταραχή;
Σύμφωνα με έρευνες, περίπου το 75% των ατόμων βιώνουν έντονο εργασιακό άγχος με ιδιαίτερα σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε ψυχολογικό, σωματικό και κοινωνικό επίπεδο. Αναφορικά με τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 29% των εργαζομένων αντιμετωπίζουν –ή αντιμετώπισαν στο παρελθόν– κάποιο πρόβλημα υγείας, το οποίο προκλήθηκε εξαιτίας του εργασιακού περιβάλλοντος. Το γεγονός πως η Ελλάδα στατιστικά βρίσκεται εντός των τριών πρώτων θέσεων της λίστας κατάταξης (μαζί με την Γερμανία και την Ολλανδία), κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και επιτάσσει την ανάγκη εύρεσης εσπευσμένης λύσης.
Η έγκαιρη συνειδητοποίηση και αντιμετώπιση του προβλήματος είναι το βασικό εργαλείο της επιτυχίας. Σε ατομικό επίπεδο, ο καθένας ξεχωριστά οφείλει να ιεραρχήσει τις ανάγκες και τις δυνατότητές του, ώστε να μην αναλώνεται περαιτέρω σε πράγματα που απορροφούν σημαντικό μέρος της ενέργειάς του. Στοχεύει στην κάλυψη προσωπικών και σωματικών αναγκών, όπως η ξεκούραση, ο ύπνος και η ισορροπημένη διατροφή. Η τέχνη του να λες «όχι», είναι πλέον ιδιαίτερα σημαντική, καθώς ο καθένας αισθάνεται ελεύθερος να επιλέγει τις προτεραιότητες του και πόσο χρόνο θα αφιερώνει και πού. Ωστόσο, σε περιπτώσεις «Burnout», συνίσταται η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας και ψυχολογικής υποστήριξης, ώστε να «ορθοποδήσουν» ξανά.
Δυστυχώς, σε περιπτώσεις αντιστρόφως ανάλογων τιμών μεταξύ προσωπικής προσπάθειας και αναγνώρισης-επιβράβευσης, το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης πρωτοστατεί. Ωστόσο μία αρνητική στιγμή δεν επιφέρει και ένα ολοκληρωτικό αρνητικό αποτέλεσμα. Οφείλουμε να δίνουμε ευκαιρίες, να προσπαθούμε και να μην τα παρατάμε. Να μην αναλωνόμαστε στα προβλήματα της εργασίας μας και να μην τα εντάσσουμε στο οικογενειακό ή κοινωνικό μας περιβάλλον, καθώς αυτό θα αποβεί επιζήμιο μακροπρόθεσμα. Είναι θλιβερό να υπάρχουν περιπτώσεις προβλημάτων υγείας, ακόμα και θάνατοι εξαιτίας της εργασιακής πίεσης. Ας μην αφήσουμε τίποτα να μας παρασύρει σε αυτόν τον δρόμο, είναι κρίμα!
