Της Ελευθερίας-Μαρίας Γκίκα,
Μικροί άνθρωποι… Θέλοντας να μιλήσω για τη μερίδα των ανθρώπων αυτών –αν αποτελούν ξεχωριστή οντότητα δηλαδή από την ανθρωπότητα συνολικά– έκρινα σκόπιμο να τους δώσω πρώτα έναν ορισμό. Θέλησα όμως ο ορισμός αυτός να ξεφεύγει από διάχυτες προσωπικές σκέψεις και γενικές φιλοσοφικές απόρροιες, κι επομένως δεν θα μπορούσα να ανατρέξω σε ιδανικότερη πηγή, από την πολυαγαπημένη ρωσική λογοτεχνία.
Για την έννοια του «μικρού ανθρώπου» έχουν μιλήσει μέσα από τα μυθιστορήματά τους πάμπολλοι Ρώσοι συγγραφείς και λογοτέχνες του 19ου και του 20ου αιώνα, όπως ο Πούσκιν, ο Γκόγκολ, ο Ντοστογιέφσκι, ο καθένας δίδοντάς του τη δική του προσωπική σφραγίδα, τα δικά του μοναδικά χαρακτηριστικά. Επειδή όμως μέσα από ένα μόνο άρθρο, είναι αδύνατο να χωρέσουν όλοι –εξάλλου θα αποτελούσε ιεροσυλία να προσπαθήσω να τους στριμώξω– επιλέγω να ασχοληθούμε με την προσέγγιση του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι μέσα από το συγκλονιστικό του έργο Έγκλημα και Τιμωρία (1866).
Για όσους δεν γνωρίζουν την πλοκή του έργου, πρόκειται για την ιστορία ενός φοιτητή Νομικής στην Αγία Πετρούπολη, τον Ρασκόλνικωφ, ο οποίος διαπράττει ένα διπλό φόνο μιας γριάς τοκογλύφου και της αδελφής της. Κίνητρο της δολοφονίας ήταν η ληστεία, αλλά οι πραγματικοί λόγοι πηγάζουν από τη θέληση του Ρασκόλνικωφ να ξεπεράσει τον εαυτό του και να ακυρώσει τα κοινωνικά όρια, αναζητώντας επί της ουσίας τρόπο να αλλάξει την ίδια την κοινωνία, που τόσο τον απογοητεύει. Κατακλύζεται όμως από αντιφατικά συναισθήματα, πνίγεται από τις τύψεις του και φτάνει στα όρια της παράνοιας, αισθήματα που εντείνονται όταν στη ζωή του μπαίνουν αρχικά ο Ραζουμίχιν, συμφοιτητής και φίλος του, όταν διαλύει τον αρραβώνα της αδερφής του, συνάπτει ερωτική σχέση με μια νεαρή ορφανή πόρνη ενώ διώκεται από τον Πορφίρι Πετρόβιτς, ο οποίος γνωρίζει την ενοχή του Ρασκόλνικωφ από την αρχή. Μέσα από μια σειρά σοκαριστικών –αλλά δοσμένων κατά τέτοιο φυσικό τρόπο– γεγονότων και καταστάσεων ο πρωταγωνιστής παλεύει πρώτα με τον εαυτό του και τους προσωπικούς δαίμονές του κι έπειτα τον κοινωνικό του περίγυρο, για να καταλήξει να ομολογήσει τη φρικτή πράξη του και να αποδεχθεί τελικά την αλήθεια του.
Χαρακτηριστική λοιπόν μορφή του «μικρού ανθρώπου», για να επανέλθω, στο Έγκλημα και Τιμωρία αποτελεί εκείνη του Σεμιόν Ζαχάριτς Μαρμελάντοφ, ο οποίος παρουσιάζεται από το δημιουργό του, σαν ένα εξαιρετικά ιδιαίτερο πρόσωπο, που όμως τον έχει κυριεύσει η αδράνεια. Λόγω του εθισμού του στο αλκοόλ, χάνει τη δουλειά του κι αδυνατεί να θρέψει και να συντηρήσει την οικογένειά του, καταστάσεις φυσικά, που επιβεβαιώνουν την ταπεινή του φύση. Θεωρεί τον εαυτό του ένα τέρας, ανάξιο κάθε μορφής λύπησης και κάθε είδους βοήθειας. Γίνεται λοιπόν φανερή μια αυτογνωσία, της οποίας η αυστηρότητα δρα τόσο απογοητευτικά και καταστροφικά πάνω στον Μαρμελάντοφ, έτσι που νιώθει ανίκανος κι απρόθυμος να αλλάξει, συνεχίζοντας να βαδίζει σ’ έναν φαύλο κύκλο ευτελισμού, ματαιότητας και δυστυχίας.
Έξω από την υπόσταση του Μαρμελάντοφ, πάντως, ο «μικρός άνθρωπος» υπάρχει γενικότερα ως αναπόσπαστη μορφή κάθε λογοτεχνικού έργου που πραγματεύεται έννοιες σχετικές με τον εσωτερικό κόσμο της ανθρώπινης ύπαρξης. Υπάρχει σε κάθε έργο που ασχολείται με την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης σκέψης και της ευκολίας με την οποία συχνά κανείς συμβιβάζεται με τη δυστυχία, πιστεύοντας ότι είναι άξιός της, ή φοβούμενος την αποτυχία σε μια ενδεχόμενη προσπάθειά του. Υπάρχει βέβαια, κι έξω από τη λογοτεχνία, στην αληθινή ζωή, στη διπλανή μας πόρτα κι αυτό μετατρέπει έναν απλό λογοτεχνικό χαρακτήρα σε ένα ολόκληρο κοινωνικό και ψυχολογικό φαινόμενο.
Ο «μικρός άνθρωπος», δεν είναι παρά… ο «άνθρωπος». Είναι οποιοσδήποτε έχει πειστεί για την ασημαντότητα του, οποιοσδήποτε συμβιβάστηκε πιστεύοντας ότι αξίζει λίγα, ότι μπορεί λιγότερα. Οποιοσδήποτε προτίμησε να «βλάψει» και να κάνει κακό, πιστεύοντας ότι έτσι αναδεικνύεται η δύναμή του, η επιρροή του πάνω σε κάτι, πεπεισμένος ότι δεν μπορεί να δημιουργήσει κάτι καλό. Η λογοτεχνική προσέγγιση των ανθρώπων που καταπνίγονται από τέτοιας μορφής ψυχολογικές ανασφάλειες και πεποιθήσεις, έχουν ως στόχο να μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε ότι στον «μικρό» κατά την κοινωνία άνθρωπο, όχι σπάνια, κατοικεί κάτι το «μεγάλο». Ότι συχνά μπορεί να βρίσκεται κρυμμένος ένας θαυμάσιος, οργιώδης εσωτερικός κόσμος, καταπνιγμένος από αρνητικά βιώματα και εμπειρίες, από καταστάσεις και σκέψεις που δεν εξωτερικεύτηκαν κι έτσι ξεκίνησαν δειλά δειλά να τον αποδυναμώνουν, ώσπου μεγάλωσαν ανεξέλεγκτα και τελικά τον έθαψαν στη σκιά τους.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1998, όπου και διαμένει σήμερα, έχοντας στο μεταξύ ζήσει σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Είναι φοιτήτρια του Τμήματος Ρωσικής Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αγαπά τις ξένες γλώσσες και τη συμμετοχή σε προγράμματα που προωθούν την εκμάθηση και διδασκαλία τους -summer schools κοκ. Στον ελεύθερό της χρόνο ασχολείται με το τραγούδι, τη γυμναστική, τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία.
