Της Ανθής Αγγελοπούλου,
Ήταν 26 του Απρίλη του 1986 και ώρα 1:24 μετά τα μεσάνυχτα, όταν συνέβη το πιο πολύνεκρο πυρηνικό δυστύχημα σε παγκόσμιο επίπεδο στην περιοχή του Τσερνόμπιλ. Οι συνέπειες αυτού του δυστυχήματος ήταν αβάσταχτες, τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε κοινωνικό, πολιτικό, περιβαλλοντικό, ανθρωπιστικό και υγειονομικό. Εικοσιπέντε χρόνια μετά το τρομερό συμβάν παρατηρείται μία άνθιση στον τουριστικό τομέα τόσο στην περιοχή του Τσερνόμπιλ, όσο και στην πόλη Πρυπιάτ ή αλλιώς τη λεγόμενη «πόλη φάντασμα». Αυτό το είδος του τουρισμού ονομάζεται «σκοτεινός τουρισμός» ή «πυρηνικός τουρισμός». Βέβαια, τα ερωτήματα είναι αρκετά, όπως για παράδειγμα για ποιόν λόγο να επισκεφθεί κανείς ένα τέτοιο μέρος με τόσο υψηλά ποσοστά ραδιενέργειας. Ή μήπως οι τουρίστες που επισκέπτονται ένα τέτοιο μέρος, που έχει προκαλέσει τόσο πόνο στις ανθρώπινες ψυχές, που είτε θυσίασαν τη ζωή τους για να σωθεί ο πλανήτης, είτε αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, είτε παλεύουν ακόμη και σήμερα να ξεπεράσουν την απώλεια των δικών τους ανθρώπων, θα έχουν την πρέπουσα συμπεριφορά που αρμόζει σε κάθε τόπο όπου έχουν χαθεί άδικα τόσες ψυχές;
Το πυρηνικό ατύχημα είχε σοβαρές επιπτώσεις στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή της ΕΣΣΔ. Σοβιετικοί επιστήμονες κατέγραφαν δεδομένα για την μόλυνση του αέρα, των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, των γεωργικών προϊόντων, των τροφίμων και των κατοικημένων εκτάσεων της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτοί οι συστηματικοί έλεγχοι γίνονται ακόμη και σήμερα. Δυσβάστακτες ήταν και οι περιβαλλοντικές συνέπειες, διότι η ραδιενέργεια που εκλύθηκε ήταν 200 φορές μεγαλύτερη από τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Το αποτέλεσμα ήταν 84 εκατομμύρια άνθρωποι να εκτεθούν στο τοξικό νέφος, καθώς συνολικά 350 χιλιάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, που βρίσκονταν σε ακτίνα 30 χιλιομέτρων από το σημείο έκρηξης του ατυχήματος. Επιπλέον, τουλάχιστον 5 εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν μέχρι και σήμερα σε μολυσμένες περιοχές.
Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι η πόλη Πρυπιάτ απέκτησε ζωή με την ίδρυση του πυρηνικού εργοστασίου το 1970 και «έσβησε» με το τραγικό δυστύχημα του αντιδραστήρα 4 του εργοστασίου, το 1986. Επιπροσθέτως, οι συνέπειες στο κοινωνικό επίπεδο δεν είναι λίγες: Παρατηρήθηκε μεγάλη αύξηση του ποσοστού των θανάτων, ενώ αντίθετα στις γεννήσεις σημειώθηκε μείωση. Υπήρξε έλλειψη γιατρών και δασκάλων με αποτέλεσμα τη μη παροχή σωστής υγείας και παιδείας. Επίσης, υπήρξε δυσχέρεια στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων, λόγω του ανύπαρκτου εξειδικευμένου προσωπικού. Τέλος, οι άνθρωποι που ζούσαν στην συγκεκριμένη περιοχή βίωναν τον κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς τους αποκαλούσαν «τσερνόμπιλτσι» – αυτοί που προέρχονται από την περιοχή του Τσερνόμπιλ – και ήταν συνώνυμο με την λέξη μίασμα και τους είχαν σε απόσταση.
Εντούτοις, ήδη από το 2011 σημειώνεται μία αύξηση των προθέσεων επίσκεψης στη συγκεκριμένη περιοχή, κατά κόρον από επιστήμονες και τουρίστες που ενδιαφέρονται να βρεθούν στον τόπο όπου άλλαξε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Βέβαια, μετά την προβολή της σειράς «Τσερνόμπιλ» του HBO το 2019 σημειώνεται σημαντική άνοδος του τουρισμού. Οι λόγοι που ο κάθε ταξιδιώτης επισκέπτεται τόσο το Τσερνόμπιλ, όσο και άλλους χώρους που αναδεικνύουν τον ανθρώπινο πόνο και τα βασανιστήρια, ποικίλλουν. Ο όρος «σκοτεινός τουρισμός» χρησιμοποιείται για τις επισκέψεις σε τοποθεσίες που συνδέονται με θανάτους, βασανιστήρια και με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί.
Συγκεκριμένα για το Τσερνόμπιλ, έχουν γίνει προσπάθειες τόσο από την Ουκρανική κυβέρνηση, όσο και από αρκετά ταξιδιωτικά πρακτορεία να ξανά «ζωντανέψει» ο χώρος, διαβεβαιώνοντας τους ενδιαφερόμενους ότι δεν διατρέχουν κανέναν κίνδυνο. Μάλιστα, τα ταξιδιωτικά πρακτορεία δίνουν την δυνατότητα στους επισκέπτες να νοικιάσουν μετρητή Γκάιγκερ, με αποτέλεσμα να μπορούν ανά πάσα στιγμή να μετρούν τα επίπεδα ραδιενέργειας, κυρίως για ψυχολογικούς λόγους. Επιπλέον, οι επιστήμονες διαβεβαιώνουν ότι θα λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την ασφάλεια των επισκεπτών.
Επιπροσθέτως, θα πρέπει οι επισκέπτες να είναι απόλυτα συνειδητοποιημένοι για τον τόπο στον οποίο βρίσκονται και η συμπεριφορά τους να είναι κατάλληλη. Θα πρέπει να επιδεικνύεται ο σεβασμός στον κάθε τόπο όπου άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, θυσιάζοντάς την για το καλό της ανθρωπότητας.
Κλείνοντας, στον βωμό του χρήματος και της εξουσίας θυσιάζεται πολλές φορές η ύψιστη αξία της φύσης, που είναι ο άνθρωπος. Αντί να είναι το κύριο μέλημα των κυβερνώντων ο άνθρωπος και η βελτίωση της ποιότητας της ζωής του, γίνεται αντ’ αυτού η υπέρτατη αξία το υλικό αγαθό. Με το να επισκέπτεται ο κόσμος έναν τέτοιον τόπο, όπως είναι το πυρηνικό εργοστάσιο στο Τσερνόμπιλ ή τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί (Άουσβιτς), μαθαίνει και συνειδητοποιεί τα λάθη του παρελθόντος με την ελπίδα ότι δεν θα ξανά συμβούν τα ίδια.
