Του Αναστάση Μπάρλα,
Η περίπτωση της Αλγερίας, που είναι η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα στην Αφρική, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της τρίτης περιόδου αποαποικιοποίησης κρατών, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, το πρότυπο διακυβέρνησης των κρατών ήταν το πολίτευμα της δημοκρατίας, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα ισχυρά κράτη της Δύσης (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία), όντας αποικιοκράτες άλλων χωρών, κυρίως στις περιοχές της Ασίας και της Αφρικής, να παραχωρούν τις στρατηγικές δυνατότητες που τους παρείχαν οι προαναφερθείσες χώρες και να παρέχουν τη δυνατότητα σε αυτά τα πλέον ανεξάρτητα κράτη, να έχουν μια θέση στο διεθνές σύστημα. Όμως, τα κράτη που ήταν άποικοι παρέμεναν αδύναμα στο διεθνές στερέωμα, παρά την υποτυπώδη ανεξαρτησία τους. Η διαδικασία εκδημοκρατισμού, δηλαδή η μετάβαση από ένα αντιδημοκρατικό καθεστώς στη δημοκρατία, δεν είναι αυτόματη ούτε λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις περιπτώσεις. Επομένως, σε νεοσύστατα ανεξάρτητα κράτη, όπως και στη περίπτωση της Αλγερίας, κάθε άλλο παρά εύκολη μπορεί να χαρακτηριστεί η μετάβαση σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα διακυβέρνησης και η δημιουργία ενός λειτουργικού πολιτικού συστήματος.
Για να κατανοήσουμε, όμως, σε μεγαλύτερο βάθος την περίπτωση της Αλγερίας, θα πρέπει να δούμε μερικά από τα βασικά στοιχεία, που είναι αναγκαίο να πληροί ένα φιλελεύθερο δημοκρατικό καθεστώς: Αρχικά, για να μπορούμε να ορίσουμε ένα κράτος ως δημοκρατικό, χρειάζεται το πεδίο δράσης του να περιορίζεται με τη συνταγματική κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πρέπει ακόμα να διεξάγονται ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, προκειμένου να τηρείται το στοιχείο του πλουραλισμού, δηλαδή η δυνατότητα να υπάρχει ένα υγιές ανταγωνιστικό σύστημα με πολλές επιλογές. Τέλος σημαντικός παράγοντας για τη φιλελεύθερη δημοκρατία αποτελεί και η ελευθερία του λόγου και κατ’ επέκταση η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Ξεκινώντας λοιπόν την ιστορική αναδρομή για την Αλγερία, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι η πορεία ενός κράτους δεν είναι ποτέ συγκεκριμένη και σταθερά προοδευτική, αλλά ότι χαρακτηρίζεται από ανακατατάξεις ανά χρονικές περιόδους. Το 1963 εκλέγεται για πρώτη φόρα ως πρόεδρος ο A. Ben Bella, ο οποίος ήταν και ο μόνος υποψήφιος. Βλέπουμε δηλαδή, πως τα στοιχεία του πλουραλισμού και του εκλογικού ανταγωνισμού εκλείπουν από τη πρώτη προσπάθεια εκδημοκρατισμού της Αλγερίας και πως το πολιτικό της σύστημα, μέχρι και το 1965, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί περισσότερο ως ανελεύθερη δημοκρατία, καθώς δεν υφίστατο το ενδεχόμενο ο A. Ben Bella να χάσει την εκλογή του στο αξίωμα του προέδρου.
Το 1965, για την Αλγερία, αποτελεί έτος σημαντικών πολιτικών αλλαγών. Ο H. Boumédiène διαπράττει στρατιωτικό πραξικόπημα, καταλαμβάνει δηλαδή την πολιτική εξουσία με τη χρήση των ενόπλων δυνάμεων και αυτοανακηρύσσεται αρχηγός του κράτους. Αιτία της επιτυχίας του στρατιωτικού πραξικοπήματος αποτέλεσε η υποτυπώδης οργάνωση των κρατικών δομών και η ενίσχυση της Γαλλίας (πρώην έποικος της Αλγερίας, που συνέχισε να καθορίζει τη πολιτική ζωή της χώρας). Συγκεκριμένα, μετά το επιτυχημένο πραξικόπημα και για τα επόμενα 26 χρόνια, το κράτος, ο στρατός και το κόμμα της εξουσίας, αποτέλεσαν μια ισχυρή ελίτ που έλεγχε τους θεσμούς και το λαό με βάση το δικό της συμφέρον αλλά και αυτό των Γάλλων. Επομένως, βλέπουμε ότι στη περίπτωση της Αλγερίας η διαδικασία του εκδημοκρατισμού δεν απέδωσε κάποιο αποτέλεσμα, καθώς μέσα σε 8 χρόνια από την ανεξαρτητοποίηση της απέκτησε χαρακτηριστικά απολυταρχικού καθεστώτος. Συγκεκριμένα, όταν αναφερόμαστε σε ένα απολυταρχικό πολίτευμα και στη φύση της απολυταρχικής εξουσίας εννοούμε κάθε είδος μη δημοκρατικού καθεστώτος. Μερικά χαρακτηριστικά ενός απολυταρχικού καθεστώτος, σύμφωνα με τον Britt Haas, που πληρούσε και η Αλγερία είναι:
α) Ο μη σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία λόγου και η δυνατότητα ψήφου.
β) Η ενίσχυση ρόλου του στρατού. Ο στρατός στην Αλγερία είχε ισχυρότατη επιρροή στο σύστημα διακυβέρνησης της χώρας.
γ) Η εμμονή με ζητήματα εθνικής ασφάλειας. Συγκεκριμένα γίνονταν συνεχείς προσπάθειες από τον H. Boumédiène να αποδυναμώσει την ισλαμική αντιπολίτευση, με συνεχείς αναφορές στην επικινδυνότητα της κατάστασης σε περίπτωση επικράτησής.
δ) Φαινόμενα νοθείας εκλογών. Στις πρώτες προεδρικές εκλογές (1976) μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1965 ο μοναδικός υποψήφιος πρόεδρος H. Boumédiène εκλέχθηκε με το εξαιρετικά υψηλό ποσοστό του 99,5%.
Από τα παραπάνω γεγονότα θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε την περίπτωση της Αλγερίας στην δεύτερη διαβάθμιση των απολυταρχικών καθεστώτων (σύμφωνα με τις προσωπικές σημειώσεις από διαλέξεις της ακαδημαϊκού Φιλίππας Χατζησταύρου), όπου και το εκλογικό σύστημα παραμένει διακοσμητικό, αν και ακόμα υφίσταται η ύπαρξη Συντάγματος. Έτσι συμπεραίνουμε πως, από ένα είδος ανελεύθερης δημοκρατίας, η Αλγερία κατέληξε να κατατάσσεται στην κατηγορία των αυταρχικών/στρατιωτικών καθεστώτων μέχρι και το 1991, χωρίς όμως να περιορίζεται η επιρροή του στρατού.
Το 1991 πραγματοποιούνται οι πρώτες πολυκομματικές εκλογές με νικητή την ισλαμική αντιπολίτευση. Αυτό το πρώτο σημείο εκδημοκρατισμού της χώρας δε βρήκε στέρεες βάσεις, καθώς η επικράτηση της ακραίας ισλαμικής αντιπολίτευσης, ως απόρροια της απογοήτευσης του λαού από τις προηγούμενες πρακτικές, έθεσε εμπόδια στη διαδικασία εκδημοκρατισμού της χώρας. Το αποτέλεσμα των εκλογών ωστόσο ακυρώθηκε με επέμβαση του στρατού και ακολούθησε εμφύλια διαμάχη. Για τα επόμενα χρόνια η ισλαμική πλευρά αντιμετώπιζε με ένοπλες πρακτικές τις επόμενες προεδρικές θητείες του Bouteflika. Έτσι, από το 1994 και μετά, η Αλγερία μπαίνει σε ένα πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης προεδρικού χαρακτήρα, όπου ο στρατός ασκεί ισχυρή επιρροή. Επομένως, παρά τις όποιες προσπάθειες εκδημοκρατισμού, με αναθεωρήσεις του Συντάγματος και τη διεξαγωγή εκλογών, η Αλγερία παραμένει σε ένα απολυταρχικό καθεστώς, μέχρι και στις μέρες μας.
Συμπερασματικά η περίπτωση της Αλγερίας αποτελεί παράδειγμα απολυταρχικού καθεστώτος. Έννοιες, όπως ο πλουραλισμός, ο εκλογικός ανταγωνισμός, η ελευθερία του λόγου, που συνδέονται με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, απουσίαζαν κατά την ιστορική πορεία αυτού το κράτους. Και όταν υπήρξαν στο πολιτικό προσκήνιο, δεν έλειπαν τα χαρακτηριστικά ενός απολυταρχικού καθεστώτος, όπως η νοθεία και ο περιορισμός επιλογών. Η πολιτικοποίηση του λαού της Αλγερίας δεν ήταν σε υψηλά επίπεδα λόγω της απογοήτευσης του από τις προηγούμενες πολιτικές πρακτικές, φαινόμενο που αποδεικνύεται και από τον πολύ υψηλό βαθμό αποχής και λευκών ψήφων στις πλουραλιστικές εκλογές του 2019. Καταλήγουμε πως, για να κατανοήσουμε τη κατάσταση και την οργάνωση ενός κράτους, είναι αναγκαίο να προβούμε σε μια ιστορική αναδρομή του ιδίου, προκείμενου να αντιληφθούμε ότι ο εκδημοκρατισμός και οι αρχές της δημοκρατίας δεν είναι πάντα δεδομένο ότι θα υπάρξουν και ότι θα λειτουργήσουν με τον τρόπο που λειτούργησαν στα Δυτικά κράτη.
Βιβλιογραφία
- Rod Hague, Martin Harrop (2011), Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση, εκδόσεις Κριτική, σελ. 192-193 και 216-218
- http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7790526.stm
- https://www.aljazeera.com/news/2019/03/abdelaziz-bouteflika-profile-algeria-ailing-leader-190304193802355.html
