Του Συμεών Κωνσταντίνου,
Όπως είναι γνωστό, η οργάνωση μιας εταιρείας εξαρτάται από το καταστατικό της. Ο «χάρτης» αυτός περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικές με το σκοπό της εταιρείας, την ταυτότητά της, τα απαιτούμενα ποσοστά απαρτίας και πλειοψηφίας για την έγκυρη λήψη αποφάσεων τόσο του Διοικητικού Συμβουλίου (ΔΣ) όσο και της Γενικής Συνέλευσης (ΓΣ). Είναι σαφές πως το καταστατικό εξαντλεί εν πολλοίς όλη την ύλη ως προς την οργάνωση της εταιρείας. Ωστόσο, η καθημερινή πράξη έχει αναδείξει μια πρακτική αρκετά συνήθη στη ρουτίνα μιας εταιρείας. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται λόγος για τις παραεταιρικές συμφωνίες ή συμφωνίες μετόχων.
Οι εν λόγω συμβάσεις αφορούν συμφωνίες μεταξύ μελών μιας ανώνυμης εταιρείας, που καλούνται να συμπληρώσουν ενδεχόμενα κενά του καταστατικού ή ορθότερα να καλύψουν καθημερινές ανάγκες που προκύπτουν στα πλαίσια της ομαλής λειτουργίας μιας εταιρείας. Συνήθως θα ρυθμίζουν ζητήματα σχετικά με την εταιρική συμμετοχή και την ενάσκηση εταιρικών δικαιωμάτων. Στην πλειονότητά τους, αποτελούν μέσο προστασίας των μειοψηφούντων μελών στα πλαίσια της διοίκησης της εταιρείας.
Παρά τη συχνότητα εμφάνισης των παραεταιρικών συμφωνιών, ο νόμος 4548/2018 για την αναμόρφωση του δικαίου των Ανωνύμων Εταιρειών δεν περιλαμβάνει κάποια ρύθμιση. Βρίσκουν έρεισμα στην αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων (361 ΑΚ). Ως απόρροια αυτού υπόκεινται στον έλεγχο των άρθρων 174, 178, 179, 281 του Αστικού Κώδικα. Πέραν των γενικών διατάξεων του αστικού δικαίου, όπως είναι λογικό, οι συμφωνίες αυτές συναντούν τα άκρα όριά τους στις διατάξεις του εταιρικού δικαίου. Ειδικότερα, δεν πρέπει να καταστρατηγούνται διατάξεις του καταστατικού (παρά το γεγονός πως χρησιμοποιούνται για να παρακάμψουν τις ανελαστικές διατάξεις του), να μην παραβιάζουν το εταιρικό συμφέρον και οπωσδήποτε να μην παραβιάζουν τη φύση της εταιρείας. Ενδεικτικά, μια εμφανώς παράνομη συμφωνία θα ήταν η συμφωνία αλλαγής του σκοπού της εταιρείας. Φαίνεται συνεπώς πως τα όρια ελέγχου της εγκυρότητας μια τέτοιας συμφωνίας είναι ρευστά, αφού εμφιλοχωρούν αρκετές αόριστες έννοιες, λ.χ. εταιρικό συμφέρον, εταιρικός σκοπός.
Τι συμβαίνει με τη δεσμευτικότητα αυτών των συμβάσεων, δεδομένης της ύπαρξης του καταστατικού; Στη θεωρία έχουν επικρατήσει οι εξής απόψεις:
Αρχικά, το καταστατικό και οι εξωεταιρικές συμβάσεις λόγω της διαφορετικής τους φύσης διαχωρίζονται και αντιμετωπίζονται από το δίκαιο ατομικά. Άλλη άποψη θεωρεί πως το καταστατικό και η συμφωνία μεταξύ όλων των μετόχων βρίσκονται σε ενότητα μεταξύ τους. Κατά την κρατούσα άποψη, το καταστατικό και οι συμφωνίες αυτές βρίσκονται σε μια πορεία παράλληλη, διατηρώντας την αυτονομία τους, το καταστατικό διεπόμενο από το εταιρικό δίκαιο και οι συμφωνίες από τις διατάξεις του αστικού. Έτσι, δημιουργείται μια σχέση ιεραρχίας, στης οποίας την κορυφή βρίσκεται το καταστατικό. Σε μία ενδεχόμενη σύγκρουση διάταξης συμφωνίας με το καταστατικό, θα υπερισχύσει το καταστατικό. Στο συγκεκριμένο σημείο πρέπει να διασαφηνιστεί ότι οι εν λόγω συμβάσεις δεν δεσμεύουν την εταιρεία, αφού δημιουργούν ως επί το πλείστον σχέσεις εσωτερικής οργάνωσης. Όταν όμως η συμφωνία έχει συναφθεί από όλους του μετόχους, τότε η νομολογία θεωρεί ότι η συμφωνία που συνάπτεται μεταξύ όλων των μετόχων δεν είναι μια απλή συμφωνία, καθόσον η σύμβαση αυτή καθίσταται ουσιώδες ερμηνευτικό και συμπληρωματικό κείμενο του καταστατικού για τη ρύθμιση του τρόπου διοίκησης της εταιρείας. Ως εκ τούτου, δεσμεύει τόσο την εταιρεία, μη συμμετέχουσα στη σύμβαση, όσο και τα όργανά της (ΠΠρΑθ 5723/2006).
Ένα άλλο ζήτημα που έχει απασχολήσει τη νομολογία είναι το κατά πόσο κι αν μπορεί να διεκδικηθεί στο δικαστήριο η αξίωση από παραβίαση παραεταιρικής σύμβασης. Στην απόφαση ΠΠρΑθ 569/ 2007 κρίθηκε ότι:
«… ο μέτοχος της μειοψηφίας θα έχει κατά του παραβιάσαντος μετόχου μόνο αξίωση αποζημίωσης από την παραβίαση της παραεταιρικής συμφωνίας, όχι όμως και αξίωση προς εκτέλεση αυτής». Προσθέτει επίσης: «Από όλα τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα του μετόχου της μειοψηφίας να αξιώσει από τον αντισυμβαλλόμενο αυτού σε παραεταιρική συμφωνία πλειοψηφούντα μέτοχο την εκπλήρωση από αυτόν των μεταξύ τους συμφωνηθέντων και ιδίως να αξιώσει την καταδίκη του σε δήλωση βούλησης σύμφωνη με το περιεχόμενο της εν λόγω συμφωνίας». Αφήνει λοιπόν το δικαστήριο σαν μοναδική επιλογή στον αδικηθέντα από τέτοια συμφωνία τη δυνατότητα διεκδίκησης αποζημίωσης, παραπέμποντας έτσι στις διατάξεις του κοινού δικαίου και επιβεβαιώνοντας την παραπάνω διατυπωθείσα άποψη που θέλει τις συγκεκριμένες συμβάσεις να διέπονται από το κοινό δίκαιο με ιεραρχικά προϊστάμενο το εταιρικό δίκαιο. Όπως γίνεται αντιληπτό, οι παραεταιρικές συμβάσεις ενσαρκώνουν την αναγκαιότητα που προκύπτει στην καθημερινή τριβή στα πλαίσια μιας Ανώνυμης Εταιρείας. Η σωματειακού τύπου δομή που εγκαθιδρύει το δίκαιο της ΑΕ προκαλεί αναχώματα στην ελεύθερη διαμόρφωση εσωτερικών σχέσεων και εκεί βρίσκουν πρόσφορο έδαφος αυτές οι συμφωνίες. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί πως ο συνηθέστερος τρόπος εξασφάλισης τήρησης τέτοιων συμφωνιών –δεδομένων των παραπάνω νομολογιακών πορισμάτων– είναι οι προσυμφωνημένες ποινικές ρήτρες μη τήρησης μεταξύ των συμβαλλομένων.
Πηγές
- Μαρίνος Μ., Θεόδωρος Δ., Εξωεταιρικές Συμφωνίες Μετόχων (μεταξύ ενοχικού και εταιρικού δικαίου), εκδόσεις Π.Ν ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ , Αθήνα – Κομοτηνή 2010.
- Καραχάλιου Ι. , Εξωεταιρικές Συμφωνίες Μετόχων, Συνάντηση εμπορικολόγων 4/3/2010.
- ΠΠρΑθ 569/2007
- ΠΠρΑθ 5723/2006
- Τράπεζα Νομικών πληροφοριών «Νόμος».
Γεννήθηκε στην Αθήνα όπου και κατοικεί τα τελευταία χρόνια. Είναι απόφοιτος της Νομικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάζεται ως ασκούμενος δικηγόρος και οι τομείς ενδιαφέροντός του είναι το Αστικό και Εμπορικό Δίκαιο. Στον ελεύθερο του χρόνο ασχολείται με τη γυμναστική και του αρέσουν τα ταξίδια.
