Της Ανθής Ζωγράφου,
Η απαράδεκτη ύπαρξη της παιδικής και γυναικείας κακοποίησης είναι γνωστή σε όλους. Όμως, το μοναδικό πράγμα που μαθαίνουμε ως «κακοποίηση ηλικιωμένων», μέσα από την παγκόσμια και εγχώρια ενημέρωση, είναι η οικονομική εκμετάλλευση που μπορεί να έχει υποστεί ένας υπερήλικας σε κάποια συνοικία μιας μεγάλης ή επαρχιακής πόλης. Οι έρευνες πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι τόσο περιορισμένες που η πραγματικότητα αυτού του κοινωνικού προβλήματος βρίσκεται ακόμη στο σκοτάδι, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε πως η κακοποίηση κατά των ηλικιωμένων δέχθηκε νομοθετική ρύθμιση μόλις το 1975 (Burston 1977).
Ωστόσο, η κακοποίηση κατά των ηλικιωμένων, η οποία ορίζεται από την Διακήρυξη του Τορόντο το 2002 σύμφωνα με την Δήμητρα Αγγουριά (2020) ως «μια επαναλαμβανόμενη ή μεμονωμένη δράση ή την απουσία μιας κατάλληλης δράσης που προκύπτει σε οποιαδήποτε σχέση όπου υπάρχει προσδοκία εμπιστοσύνης και η οποία δράση προξενεί ενόχληση ή βλάβη σε ένα ηλικιωμένο άτομο», δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην οικονομική εκμετάλλευση και μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες μορφές.
“If it wasn’t for the elderly, we wouldn’t be where we are today” – N.Febus
Σωματική κακοποίηση
Ίσως, η πιο συχνή μορφή κακοποίησης. Όταν αναφερόμαστε σε σωματική κακοποίηση δεν αναφερόμαστε αποκλειστικά σε σωματική βλάβη και βία, η οποία προκαλεί σωματικό πόνο, μώλωπες τόσο με τα χέρια των θυτών όσο και με τη χρήση άλλων αιχμηρών αντικειμένων η οποία είναι εξίσου συχνή και απάνθρωπη, αλλά σε οτιδήποτε συμπεριλαμβάνει σωματικό εξαναγκασμό των ηλικιωμένων σε πράξεις που είτε δεν επιθυμούν οι ίδιοι είτε δεν είναι κατάλληλες για την κατάστασή τους. Αναλυτικότερα, ο εξαναγκασμός όσον αφορά τη διατροφή θεωρείται βία κατά των ηλικιωμένων, ιδιαίτερα εάν ο ηλικιωμένος δεν είναι σε θέση να μασήσει την τροφή ή να καταπιεί. Παρόμοια θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και την διατροφή που αντιβαίνει την δίαιτα των υπερηλίκων, τη χορήγηση λάθος φαρμάκων, την καθόλου χορήγηση των απαραίτητων φαρμάκων ή ακόμη και τη χορήγηση μεγάλης ποσότητας υπνωτικών για να βρίσκονται οι ευαίσθητες ηλικιακές ομάδες σε καταστολή.
Ψυχολογική κακοποίηση
Ένα φλέγον ζήτημα που συχνά παραμελούμε πιστεύοντας πως η καθημερινή συναναστροφή με τους γηραιότερους οδηγεί πολλές φορές στον εκνευρισμό των νεωτέρων, οι οποίοι θεωρώντας πολλά πράγματα από την καθημερινότητα αυτονόητα, χάνουν την υπομονή τους και οδηγούνται σε λεκτικούς διαπληκτισμούς. Δεν είναι λίγες οι φορές που το πρόσωπο του ηλικιωμένου απαξιώνεται, θεωρώντας το ανάξιο ή ανήμπορο να φέρει εις πέρας οτιδήποτε και σε συνδυασμό με την οικονομική εκμετάλλευση που προαναφέρθηκε, τους επιβάλλεται και η κοινωνική απομόνωση.
Οι μεγάλοι ηλικιακά άνθρωποι έχουν την τάση να «καθησυχάζονται» στα λεγόμενα και τις πεποιθήσεις των παιδιών τους και των τρίτων, ώστε πολλές φορές να ενστερνίζονται τις δικές τους αντιλήψεις, διαγράφοντας μέρος των πεποιθήσεών τους. Φωνές, ταπείνωση, άσχημες λεκτικές εκφράσεις σε βάρος τους ή ακόμη ψυχολογικούς εκβιασμούς, στέρηση δραστηριοτήτων και προσπάθεια επιβολής γνώμης των νεοτέρων προς τους μεγαλύτερους είναι μερικές μορφές από την ψυχολογική κακοποίηση που δέχονται οι ηλικιωμένοι, συνήθως χωρίς να προβούν σε αντιστάσεις.
Σεξουαλική κακοποίηση
Ένα θέμα ταμπού, το οποίο δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ από τα μέσα ενημέρωσης πόσο μάλλον από τους ίδιους τους ηλικιωμένους-θύματα κι αυτό διότι έχουν την αντίληψη ότι ευθύνονται αποκλειστικά οι ίδιοι για ό,τι τους συμβαίνει και δεν μπορούν να το ομολογήσουν όχι στις αρμόδιες αρχές αλλά ούτε και στον ίδιο τους τον εαυτό. Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Κατάχρησης Ηλικιωμένων, μέσα από την επιστημονική μελέτη της Αγγουριά, η σεξουαλική κακοποίηση ορίζεται ως «η μη σεξουαλική συγκατάθεση για επαφή οποιουδήποτε είδους». Στη σεξουαλική κακοποίηση, σύμφωνα με τον Σπαθαράκη (2007), κατά των ηλικιωμένων συμπεριλαμβάνεται οποιοδήποτε είδος επίθεσης, ο βιασμός, η σοδομία, ο εξαναγκασμός σε γυμνότητα, τα αγγίγματα και η θωπεία.
Παραμέληση
Συχνά οι φροντιστές ή ακόμη και τα παιδιά των υπερηλίκων αρνούνται να δείξουν την απαραίτητη προσοχή και φροντίδα στους γηραιότερους, ιδιαίτερα εάν οι τελευταίοι δεν έχουν την δυνατότητα να αυτοεξυπηρετηθούν. Η εγκατάλειψη ηλικιωμένων σε κακόφημα ιδρύματα και οίκους ευγηρίας, η σπάνια ως και ανύπαρκτη επίσκεψη των αγαπημένων προσώπων σε αυτούς, θεωρείται είδος εγκατάλειψης ανθρώπων σε στιγμές που είχαν απαραίτητη ανάγκη βοήθειας. Η υποχρεωτική καθήλωση σε κλίνη ή σε αναπηρική καρέκλα χωρίς να θεωρείται απαραίτητο, καθιστώντας τον σιγά σιγά ανήμπορο είναι μια επίσης μορφή κακοποίησης καθώς και η άρνηση επιχορήγησης απαραίτητου ιατρικού προσωπικού και φροντιστών όποτε χρειάζεται, θεωρείται μορφή παραμέλησης.
Δράστες της εγκληματικής συμπεριφοράς
Οι άνθρωποι-δράστες που ασκούν κακοποίηση στις μεγαλύτερες ηλικιακά ομάδες είναι κατά κανόνα οι νεώτεροι, δηλαδή τα παιδιά, όντας πλέον ενήλικες, προς τους υπερήλικες πλέον γονείς. Οι δράστες ανάλογα με το φύλο τους δείχνουν και διαφορετική συμπεριφορά κακοποίησης συνήθως (σωματική οι άντρες, λεκτική οι γυναίκες) χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι και τα δύο φύλα δεν δύνανται να προχωρήσουν σε εξίσου ίδιες μορφές κακοποίησης προς τους ηλικιωμένους τους γονείς. Συνήθως οι δράστες κατακλύζονται από το αίσθημα του φόβου ότι θα χάσουν την εξουσία απέναντι στο ηλικιωμένο άτομο ή αρκετές φορές έχουν υποστεί και οι ίδιοι βία από τους ηλικιωμένους γονείς στα παιδικά τους χρόνια και προβαίνουν σε παρόμοιες τακτικές.
Εξίσου συχνή είναι η χρήση βίας από τους συζύγους των ηλικιωμένων, οι οποίοι συνήθως είναι και οι φροντιστές τους. Οι ηλικιωμένοι σύζυγοι, οι οποίοι μπορεί κι εκείνοι να έχουν προβλήματα υγείας, δύνανται να παραμελούν ή υποβιβάζουν τον ή την σύζυγό τους με λεκτική βία ή ακόμη και σωματική. Συνηθέστερο αυτό το φαινόμενο είναι σε ηλικιωμένα ζευγάρια που έχουν χρόνια προβλήματα στη μεταξύ τους σχέση ή που ακόμη ο ένας από τους δύο υποφέρει από άνοια και η ψυχολογική κατάσταση του άλλου συζύγου δεν είναι σταθερή και υγιής.
Η κακοποίηση ηλικιωμένων μπορεί να συμβεί και από τους φροντιστές λόγω έλλειψης γνώσεων ή ακόμη και λόγω συναισθηματικής φόρτισης. Αρκετοί από την ιατρική και νοσηλευτική κοινότητα δεν προλαβαίνουν να εξυπηρετούν τους ηλικιωμένους λόγω φόρτου εργασίας και μη απαραίτητου προσωπικού. Ως παράδειγμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την ελλιπή μέριμνα που έδειξε το προσωπικό περίθαλψης των ηλικιωμένων σε γηροκομεία της Σουηδίας εν καιρώ κορωνοϊού, η οποία οδήγησε σε θάνατο εκατοντάδες ηλικιωμένους. Ωστόσο, δεν λείπουν και οι ακατάλληλοι άνθρωποι-εργαζόμενοι που δεν διαθέτουν υπομονή, αγάπη και κατανόηση για το λειτουργικό τους έργο που θα έπρεπε να φέρουν εις πέρας ή που έχουν συνηθίσει τόσο πολύ τον ανθρώπινο πόνο που πλέον δεν τους προκαλεί κάποιο είδος ιδιαίτερης αίσθησης.
Ενδεικτική λύση
Για να αντιμετωπιστεί και να εξαλειφθεί η κακομεταχείριση της τρίτης ηλικίας, οφείλουμε να προβούμε σε αρκετές ουσιώδεις ενέργειες. Εκτός από την παιδεία και τη σωστή και συνεχή ενημέρωση που οφείλουμε να κατέχουμε όλοι μας, ως κοινωνία οφείλουμε να αποκτήσουμε και τις υποδομές έκτακτης ανάγκης ώστε ο ηλικιωμένος να μπορεί εύκολα και γρήγορα να βρει τη βοήθεια που θα ζητήσει αλλά και να απομακρυνθεί από το βίαιο περιβάλλον. Επιπλέον, το νομοθετικό πλαίσιο θα μπορούσε να γίνει αυστηρότερο όπως και οι ποινές για την καταπάτηση των δικαιωμάτων της τρίτης ηλικίας, που ανήκουν στην καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ΜΚΟ και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις προσπαθούν για το καλύτερο δυνατόν, ωστόσο δεν επαρκούν για την εξάλειψη του προβλήματος. Το αίσθημα ασφάλειας που θα δώσουν οι συγκεκριμένες υποδομές στον υπερήλικα καθώς και η ψυχολογική υποστήριξη τόσο στο θύμα της βίας όσο και στον δράστη θα βοηθήσουν αρκετά με στόχο να μην υπάρξουν ξανά παρόμοια περιστατικά. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Donald Laird, «μια κοινωνία που ξεχνά τους ηλικιωμένους είναι σαν να απορρίπτει τις γνώσεις, την εμπειρία και τη σοφία των χρόνων».
Πηγές
- Αγγουριά, Δ.(2020). Οι αντιλήψεις των ηλικιωμένων για την κακοποίηση και την παραμέληση και ο ρόλος της ενδυνάμωσης στο ΚΑΠΗ: μελέτη περιπτώσεων στα ΚΑΠΗ της Πετρούπολης. (Αδημοσίευτη διπλωματική διατριβή, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα)
- Σπαθαράκης, Δ.(2007). Η κακοποίηση των Ηλικιωμένων. Γραφικές Τέχνες, Θεσσαλονίκη
- Burston, G. (1977). Do your elderly patients live in fear of being battered? Modern Geriatrics, 7(5), 54-5.
Γεννημένη και μεγαλωμένη το 1999 σε μια ανατολική γειτονιά της Θεσσαλονίκης, ζει το όνειρο της σπουδάζοντας το πάθος της, Δημοσιογραφία και Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της γενέτειράς της. Έχοντας ως μητρική γλώσσα την ελληνική, γνωρίζοντας αγγλικά και μαθαίνοντας ρώσικα, ευελπιστεί να μη σταματήσει να μαθαίνει ποτέ. Στα εφηβικά της χρόνια, ασχολήθηκε με τον εθελοντισμό στον κλάδο της υγείας και πρόσφατα εργάστηκε ως εξωτερικός συνεργάτης σε μια από τις πιο γνωστές περιβαλλοντικές οργανώσεις.
