Της Αθηνάς Μηνά,
Τα συναισθήματα και οι συναισθηματικές διαταραχές έπαιζαν ανέκαθεν σημαντικό ρόλο στον χώρο της ψυχολογίας. Ωστόσο, αρχικά αντιμετωπίζονταν ως συμπτώματα και όχι ως διεργασίες που έπρεπε να μελετηθούν ξεχωριστά. Ο πρώτος που συνειδητοποίησε πως τα συναισθήματα ήταν το ίδιο σημαντικά όσο οι σκέψεις και η συμπεριφορά των ατόμων ήταν ο Πολ Έκμαν, ο οποίος έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στη μη λεκτική συμπεριφορά και στις εκφράσεις του προσώπου. Επιπλέον, ανακάλυψε πως οι εκφράσεις του προσώπου αποτελούν κοινό προϊόν της ανθρώπινης εξέλιξης σε όλο τον κόσμο.
Τις περισσότερες φορές τα συναισθήματα γεννιούνται πριν να τα συνειδητοποιήσει ο νους μας. Καταλαβαίνουμε επομένως πως είναι αρκετά δύσκολο να ορίσουμε και να ελέγξουμε αυτό που μας προκαλεί τα συναισθήματα. Πρόκειται για δυνάμεις τόσο δυνατές που μπορούν να υπερνικήσουν ακόμα και τις πιο βασικές ενορμήσεις μας. Μπορούμε, συνεπώς, να τα παρομοιάσουμε με ένα τρένο εκτός ελέγχου, καθώς είναι ιδιαίτερα ισχυρά και είναι δύσκολο να συγκρατηθούν.
Τα βασικά συναισθήματα είναι έξι και παίζουν σπουδαίο ρόλο στην ψυχολογική μας υπόσταση. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Έκμαν πρόκειται για τη χαρά, τη λύπη, τον φόβο, τον θυμό, την έκπληξη και την αηδία. Ο ίδιος συμπέρανε πως οι εκφράσεις του προσώπου που συνδέονται με τα παραπάνω συναισθήματα είναι ακούσιες. Αντιδρούμε προτού ο νους μας συλλάβει στη συνειδητή του επίγνωση την αιτία που προκάλεσε το συναίσθημα.
Τα συναισθήματα και τα αισθήματα είναι μέρος της ιδιοσυγκρασίας και της ιδιαίτερης προσωπικότητας του καθενός. Φαίνεται να είναι εντελώς υποκειμενικά και γι’ αυτόν τον λόγο η ψυχολογία των συναισθημάτων προχωράει αρκετά αργά. Πολλοί εξελικτικοί ψυχολόγοι θεωρούν ότι τα συναισθήματα βρίσκονται στο σημείο τομής των βιολογικών και γνωστικών διεργασιών. Μερικά από αυτά, όπως ο φόβος, είναι βιολογικά καθορισμένα και απαντώνται και στο ζωικό βασίλειο. Κάποια άλλα είναι το αποτέλεσμα σκέψεων και βασίζονται στη νοητική ικανότητα. Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωσή τους παίζουν και οι πολιτισμικοί παράγοντες.
Πολλές φορές, βέβαια, συγχέουμε την έννοια του συναισθήματος με αυτήν του αισθήματος. Τα συναισθήματα, λοιπόν, βρίσκονται πέρα από τον έλεγχό μας. Πρόκειται για κινητήριες δυνάμεις που μας προετοιμάζουν για δράση. Συγκεκριμένα, είναι αυτόματες βιολογικές διεργασίες που μπορούν να γίνουν κατανοητές μέσω αυτόματων σωματικών εκδηλώσεων (π.χ. σφίξιμο του στομάχου όταν νιώθουμε φόβο). Τα αισθήματα, από την άλλη πλευρά, είναι οι ερμηνείες μας για οποιοδήποτε συναίσθημα βιώνουμε. Έχουμε τη συνειδητή τους επίγνωση και χάρη σε αυτά έχουμε τη δυνατότητα να λαμβάνουμε αποφάσεις. Συνεπώς, αφού διαθέτουμε τον έλεγχο των αισθημάτων μας, οι άλλοι δε μπορούν να τα μαντέψουν μέσω των εκφράσεων του προσώπου μας ή της συμπεριφοράς μας.
Εφόσον, λοιπόν, τα συναισθήματα ξεχωρίζουν από τα αισθήματα εκδηλώνονται και με διαφορετικό τρόπο. Τα συναισθήματα συνήθως μας προετοιμάζουν για δράση. Η όλη αυτή προετοιμασία διαφαίνεται στη συμπεριφορά μας και γι’ αυτόν τον λόγο ίσως οι άλλοι να τα μαντέψουν. Αντίθετα, τα αισθήματα επειδή έχουμε τη δυνατότητα να τα κρύβουμε, ενδεχομένως να είναι συνεπή ή όχι με τη συμπεριφορά μας.
Τα βασικά συναισθήματα, επομένως, φαίνεται να αποτελούν ευκαιρία για μεγαλύτερη αυτεπίγνωση. Η βιολογική διέγερση την οποία συνοδεύουν μας ωθεί στην καλύτερη παρατήρηση και συνειδητοποίησή τους. Με αυτόν τον τρόπο, συνυπολογίζουμε τις αποφάσεις μας και αποκτάμε ειλικρινή σκέψη με αποτέλεσμα την εμβάθυνση στην επίγνωση του εαυτού μας. Τα άλλα συναισθήματα πέρα από τα βασικά, όπως ο φθόνος και η ενοχή, δε διαθέτουν την ίδια βιολογική επεκτατικότητα. Παρατηρώντας τη γενικότερη λειτουργία των συναισθημάτων, αυτά αναδύονται, κορυφώνονται και φθίνουν συνήθως με τρόπο προβλέψιμο. Η λογική, συνεπώς, φαίνεται πως τα ερμηνεύει, με σκοπό την εξασφάλιση της ψυχικής μας ευεξίας.
Γεννήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1999 στην Αθήνα. Από το 2017 σπουδάζει στο τμήμα Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Παράλληλα, παρακολουθεί διάφορα σεμινάρια ψυχολογίας και ψυχικής υγείας. Στα ενδιαφέροντά της επίσης συγκαταλέγονται η μουσική και ο αθλητισμός.
