Του Οδυσσέα Γραμματικάκη,
Η εκκένωση της Δουνκέρκης έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον, όχι μόνο σε ιστορικούς και ακαδημαϊκούς, αλλά και στον καλλιτεχνικό χώρο. Η επιχείρηση Δυναμό που κατάφερε να σώσει από την παραλία της Δουνκέρκης 338.226 στρατιώτες, Άγγλους και Γάλλους, έχει αναφερθεί ως ιστορικό γεγονός σε πολλές ταινίες, όπως το «Η πιο σκοτεινή ώρα», με τον Γκάρι Όλντμαν στον ρόλο του Ουίνστον Τσώρτσιλ, ενώ προς τιμήν αυτού του θαύματος, έχουν γυριστεί δύο ταινίες που αφορούν ολοκληρωτικά την εκκένωση. Η πρώτη είναι του 1958 με το όνομα «Δουνκέρκη», σε σκηνοθεσία του Λέσλι Νόρμαν και πρωταγωνιστές τους Τζον Μιλς, τον Ρίτσαρντ Ατένμπορο και τον Μπέρναρντ Λι. Η ταινία αυτή βασίζεται στα μυθιστορήματα του Έλεστον Τρέβορ “The Big Pick-Up”. Η δεύτερη ταινία που αφορά καθεαυτή την εκκένωση και με αυτήν θα ασχοληθούμε σε αυτό το άρθρο, είναι η «Δουνκέρκη», σε σκηνοθεσία του πολυβραβευμένου Κρίστοφερ Νόλαν με πρωταγωνιστές τον Φιόν Γουάιτχεντ, τον Χάρι Στάϊλς, τον Κίνεθ Μπράνα, τον Τομ Χάρντι κ.ά. Τη μουσική, επίσης, υπογράφει ο πασίγνωστος συνθέτης Χανς Ζίμερ.
Η ιδέα της ταινίας ήρθε στο σκηνοθέτη όταν τη δεκαετία του 1990 διέσχιζε με πλοίο τον πορθμό της Μάγχης και έκανε στην ουσία την πορεία που έκαναν τα σκάφη και οι στρατιώτες στην προσπάθειά τους να σωθούν. Όπως ο ίδιος το έθεσε σε μια συνέντευξη: «Δε με ενδιαφέρουν οι χαρακτήρες και δεν έχουν να προσθέσουν τίποτα στην ιστορία. Δεν ήθελα να πω την ιστορία τους, το πρόβλημα δεν είναι ποιοι είναι, ποιοι προσπαθούν να γίνουν ή από πού έρχονται. Αυτό που με απασχολούσε και με ενδιέφερε ήταν: Θα τα καταφέρουν; Θα σκοτωθούν στην επόμενη βόμβα, ενώ προσπαθούν να μπουν σε ένα σκάφος; Ή θα σκοτωθούν από κάποιο πλοίο, ενώ διασχίζουν τη θάλασσα;».
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τις αληθινές πτυχές της εκκένωσης που κράτησαν στην ταινία, αλλά και τις «προσθήκες» του σκηνοθέτη, για να κάνει την ταινία πιο εύκολη στον θεατή.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Tim Benbow, η ταινία δε βρίσκεται μακριά από την πραγματικότητα. Στην ουσία, ο Νόλαν μέσα στην ταινία δε χρησιμοποιεί πολύ τον διάλογο κι αυτό γιατί θέλει να δείξει την αβεβαιότητα και την άγνοια για το μέλλον. Μην ξεχνάμε ότι όταν ο Τσώρτσιλ ανακοίνωσε την επιχείρηση Δυναμό, περίμεναν να σωθούν περίπου 30.000-40.000 στρατιώτες, ενώ στην παραλία βρίσκονταν περισσότεροι από 400.000, οπότε η έλλειψη διαλόγου και ο φόβος στα πρόσωπα των χαρακτήρων μάς δείχνουν ακριβώς αυτό που ζούσαν και οι στρατιώτες εκείνες τις στιγμές που ήταν εγκλωβισμένοι στην παραλία.
Βέβαια η ταινία, όπως είπαμε για σκηνοθετικούς λόγους αλλά και για την ευχαρίστηση του κοινού σε ορισμένες περιπτώσεις, υπερέβαλε. Τρανό παράδειγμα είναι η διάσωση των στρατιωτών από τα «Μικρά Πλοία», όπως τα αποκαλούν, δηλαδή τα ιδιωτικά σκάφη που ναυλώθηκαν από το Βασιλικό Ναυτικό και μπήκαν στην πρώτη γραμμή διάσωσης των στρατιωτών. Η ταινία μας δείχνει την αυτοθυσία των Βρετανών, που μετά το ανακοινωθέν της κυβέρνησης για τα ιδιωτικά σκάφη (ψαράδικα, γιοτ, σκάφη του Τάμεση), έβαλαν πλώρη προς τη Δουνκέρκη, αλλά και μετέφεραν στρατιώτες στην Αγγλία. Αυτό είναι ένας μύθος. Τα ιδιωτικά σκάφη δεν τα οδήγησαν οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες τους, αλλά επαγγελματίες που δούλευαν για το Βασιλικό Ναυτικό. Επίσης, όπως εξηγώ και σε ένα άλλο άρθρο στα πλαίσια του αφιερώματος που μπορείτε να διαβάσετε εδώ, οι στρατιώτες κατά βάση μεταφέρθηκαν στην Αγγλία από πλοία του Βασιλικού Ναυτικού, και τα «Μικρά Πλοία» χρησίμευσαν περισσότερο στη μεταφορά τους από την παραλία μέχρι τα πλοία του Βασιλικού Ναυτικού.
Ένα ακόμη «λάθος» της ταινίας του Νόλαν είναι η εικόνα της παραλίας. Η παραλία της Δουνκέρκης στην ταινία εμφανίζεται πεντακάθαρη, ενώ στην πραγματικότητα είχε ένα μεγάλο αριθμό εξοπλισμού της BEF και του γαλλικού στρατού, όπου όλος αυτός ο εξοπλισμός έμεινε πίσω μετά την εκκένωση.
Αυτό, όμως, που πέτυχε η ταινία και κανείς δε μπορεί να αμφιβάλλει είναι τα συναισθήματα των στρατιωτών εκείνες τις ώρες. Τα συναισθήματα όταν ήταν μελλοθάνατοι, ο φόβος, η άγνοια και τα συναισθήματα μετά την εκκένωση, όταν δηλαδή επιστρέφουν στην Αγγλία, όταν γνωρίζουν ότι έχασαν μια σημαντική μάχη κι άφησαν πίσω τους συντρόφους και συναγωνιστές· ενώ παράλληλα η αγγλική κοινωνία, αυτούς τους «ηττημένους» τους αντιμετωπίζει ως ήρωες, κάτι που συνέβη και στην πραγματικότητα και στην ταινία. Μην ξεχνάμε ότι η εκκένωση της Δουνκέρκης ήταν η κύρια αιτία για τον διάσημο λόγο του Τσώρτσιλ στο Βρετανικό Κοινοβούλιο.
Η ταινία «Δουνκέρκη» θεωρείται ότι κατάφερε να αναπαραστήσει ρεαλιστικά τις μέρες της Μάχης. Για παράδειγμα, οι σκηνές με τις αερομαχίες μεταξύ της RAF και της Luftwaffe είναι πραγματικές σκηνές, χωρίς τη βοήθεια της τεχνολογίας CGI, αλλά πέραν αυτού, η ταινία στέκεται κοντά στην πραγματική ιστορία και τις λίγες φορές που ξεφεύγει για την «εκστατική αλήθεια», μια φράση του σκηνοθέτη Βέρνερ Χέρτζογκ που ο Νόλαν χρησιμοποιεί. Στην ουσία, η «εκστατική αλήθεια» είναι η ιδέα ότι ο μύθος μπορεί να δώσει κάτι πιο αληθινό στο κοινό από ό,τι ένα ντοκιμαντέρ. «Με το να χρησιμοποιώ μύθους, μπορούσα να εξηγήσω αρκετά γεγονότα που συνέβησαν στη Δουνκέρκη πιο αποτελεσματικά, αλλά και πιο συναισθηματικά».
Η ταινία προτάθηκε για 8 Όσκαρ, συμπεριλαμβανομένου και του βραβείου Καλύτερης Ταινίας και Καλύτερης Σκηνοθεσίας, κερδίζοντας όμως 3 βραβεία σχετικά με το μοντάζ και τον ήχο.
Ενδεικτικές Πηγές
- Tim Benbow, Fact v Fiction: Did Dunkirk get much right?, BBC Culture
- Julia Glum (2017), Dunkirk True Story: Deciphering Fact vs Fiction in Christopher Nolan’s World War II Movie, Newsweek
Διαμένει στην Αθήνα και βρίσκεται στο 4ο έτος των σπουδών του στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών (Κόρινθος) του Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Έχει παρακολουθήσει αρκετά συνέδρια τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, καθώς έχει βοηθήσει και στην δημιουργία κάποιων από αυτών. Ασχολείται με την αρθρογραφία από τον χειμώνα του 2017. Αυτήν την περίοδο τον εντοπίζουμε στην Πράγα, όπου κάνει πρακτική στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Τσεχίας. Τα ενδιαφέροντα του είναι η διεθνής πολιτική, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η συγκριτική πολιτική, οι Ευρωπαϊκές και οι Λατινοαμερικάνικες σπουδές.
