Της Μαρίας Κουτσανδριά,
Η σύγχρονη τρομοκρατία είναι η τρομοκρατία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Χωρίς αυτά η τρομοκρατία πιθανότατα δεν θα υπήρχε. Τα ΜΜΕ (κατά βάση η τηλεόραση με τη δύναμη της εικόνας, αλλά πλέον και το διαδίκτυο) εστιάζουν το ενδιαφέρον τους σε ακραίες τρομοκρατικές ενέργειες, καθιστώντας αντιληπτή τη δυσλειτουργική τους σχέση με την τρομοκρατία, απ’ τη μία επειδή είναι καθήκον τους να αναφέρουν οποιοδήποτε σημαντικό γεγονός τη στιγμή που συμβαίνει, αλλά κυρίως επειδή η δραματουργία κεντρίζει την προσοχή, αποτελώντας εν μέρει και λόγο διάπραξής τους.
Ποιος ο ρόλος των δυτικών ΜΜΕ στην απεικόνιση της τρομοκρατίας και στη διάδοση του τρομοκρατικού μηνύματος;
Ας αναλογιστούμε τις διαστάσεις που έχει λάβει η τρομοκρατία στις μέρες μας. Δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο της ολοένα και αυξανόμενης έντασης των επιθέσεων σε έναν άτυπο ανταγωνισμό εντυπωσιακότερης και εκτενέστερης προβολής τους. Οι σημερινοί τρομοκράτες γνωρίζουν πλέον πως η κατοχή του απαραίτητου υλικοτεχνικού εξοπλισμού συνδυαστικά με τη σωστή χρονολόγηση και δημιουργία εκείνων των εικόνων που είναι σε θέση να εγγυηθούν τη μέγιστη προσέλκυση των μέσων, αποτελεί δικλείδα ασφαλείας για την επιτυχία. Χωρίς άλλωστε τον χαρακτηριστικό τρόπο προβολής των τρομοκρατικών ενεργειών που συνοψίζεται σε «οξυγόνο της δημοσιότητας», θα μπορούσε να υποστηριχθεί πως η τρομοκρατία δεν θα είχε διέξοδο κι επομένως καμία χρησιμότητα. Φράσεις όπως «το νέο προφίλ του τρομοκράτη, ενός ανθρωποτύπου ο οποίος είναι πρωτίστως αιμοβόρος φονιάς και δευτερευόντως οτιδήποτε άλλο…», «…καθώς τα πτώματα αθώων σωριάζονται στο πέρασμά τους…», «…η απειλή δεν είναι απλώς ασύμμετρη, είναι κυριολεκτικά πανίσχυρη, αόρατη κι εξαπλώνεται σαν επιδημία» είναι δηλωτικές των πηχυαίων τίτλων και φυσικά της έντονα συναισθηματικά χρωματισμένης γλώσσας.
Θα γνώριζε κανείς άραγε τι εστί ISIS ή Boko Haram, αν δεν υπήρχε αναλυτικό ρεπορτάζ σχετικά με τη δράση αυτών, το οποίο επεκτείνει την εμβέλειά τους και περιγράφει τις ικανότητες και τα επιτεύγματά τους; Κανείς δεν θα μπορούσε να αναιρέσει το αποτρόπαιο και καταδικαστέο του χαρακτήρα τους ως οργανώσεων, οπωσδήποτε όμως η τροφή των ΜΜΕ δεν θα επαρκούσε, ώστε να δοθεί συνέχεια.
Τα ΜΜΕ είναι ζωτικής σημασίας για μια τρομοκρατική ομάδα και τη διάδοση του μηνύματός της. Αν μάλιστα θεωρήσουμε την τρομοκρατία ως στρατηγική επικοινωνίας, δεν μας εκπλήσσει η αντιμετώπιση των μέσων ενημέρωσης ως συνεργών του τρομοκράτη ή ακόμα και ως του καλύτερού του φίλου. Ωστόσο, έχει επίσης σημειωθεί πως και οι τρομοκράτες παρέχουν στα μέσα συναισθηματικές, συναρπαστικές κι αιματηρές ειδήσεις, ως αρωγοί στην πώληση του προϊόντος τους. Αν ακολουθήσει λοιπόν κανείς την κυνική αυτή εκδοχή, θα παρατηρήσει πως υπάρχουν αμοιβαία οφέλη και για τα δύο μέρη, σε μια σχέση που περιγράφεται ως συμβιωτική. «Θέλουμε να προκαλέσουμε σοκ στον κόσμο, παντού… Είναι ο τρόπος μας να επικοινωνήσουμε με τον κόσμο», είχε δηλώσει κάποτε ένας αρχηγός της τρομοκρατικής οργάνωσης United Red Army. Η εκπλήρωση του εν λόγω σκοπού επετεύχθη πανηγυρικά.
Τι θα συνέβαινε όμως, αν τα μέσα ενημέρωσης που κατέχουν τόσο καίριο ρόλο στη διασπορά του τρόμου, αλλά και στην προσέλκυση της προσοχής του κοινού, αποτρέπονταν από κάθε λογής αναφορά στην τρομοκρατία;
Πρόκειται για το λεγόμενο media blackout των τρομοκρατικών επιθέσεων, το οποίο εγείρει διαφόρων ειδών προβληματισμούς. Εκκινώντας από το κανονιστικό πρόβλημα της λογοκρισίας και του περιορισμού των αναφορών των μέσων ενημέρωσης στην τρομοκρατία, αξίζει κανείς να επισημάνει ότι παρόλο που δεν συνιστούν πάντα προπύργιο των φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών, συνιστούν ωστόσο σε μεγάλο βαθμό συστατικό μιας σύγχρονης δημοκρατίας. Μιας δημοκρατίας που χαρακτηρίζεται από την ελευθερία έκφρασης και τη δυνατότητα πρόσβασης σε σχετικές κοινωνικές και πολιτικές πληροφορίες. Με το μπλοκάρισμα πληροφοριών, σχετιζόμενων με τη δημοκρατία, από κυβερνήσεις ή άλλους πολιτικούς ή κοινωνικούς θεσμούς, οι τρομοκράτες επιτυγχάνουν αυτόματα έναν από τους στόχους τους, δηλαδή τη διακινδύνευση των σύγχρονων δημοκρατικών αξιών. Έτσι, κυριαρχεί ένα βασικό δίλημμα. Από τη μία πλευρά, η κάλυψη των μέσων ενημέρωσης μπορεί να οργανωθεί από τρομοκράτες, προκειμένου να λάβουν τη μέγιστη προσοχή, ενώ από την άλλη, μια ενδεχόμενη παρεμπόδιση θα πλήξει βασικές αξίες της δημοκρατικής μας κοινωνίας. Αποτελεί επίσης προσβολή της ανθρώπινης νοημοσύνης και παντελή υπονόμευση της εμπιστοσύνης στην αλήθεια των ΜΜΕ, εάν μιλήσουμε για λογοκρισία. Πέρα όμως από τις κανονιστικές δυσχέρειες της λογοκρισίας, η πρακτική εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής είναι αμφισβητήσιμη εάν αναλογιστεί κανείς την πολύ εύκολη πρόσβαση του κοινού σε εκατομμύρια κανάλια ειδήσεων. Φυσικά, ο έλεγχος όλων αυτών των καναλιών είναι εξαιρετικά δύσκολος, εγκαθιδρύει ένα αυταρχικό καθεστώς και είναι αναμενόμενο να προκαλέσει δημόσια κατακραυγή.
Η λύση;
Τα λάθη στην ενημέρωση είναι αναπόφευκτα. Η λύση έγκειται στην καλύτερη διαδραστικότητα μεταξύ δημοσιογράφου, ο οποίος οφείλει να μεταδίδει τις ειδήσεις με σαφήνεια, περιοριζόμενος μόνο στα δεδομένα της συγκεκριμένης στιγμής, αποφεύγοντας περιττές αναλύσεις ή διατυπώσεις και πολίτη, που υποχρεούται να αντιλαμβάνεται πληρέστερα την ουσία της πληροφορίας που αποκομίζει. Παράλληλα, δεν ανακύπτουν και ζητήματα εθνικής ασφάλειας όταν απουσιάζει η βουλιμική τάση των οργανισμών ενημέρωσης για γρήγορες ειδήσεις, ο κόσμος δεν παρα-ενημερώνεται στο βωμό θεαματικότητας και το «slow journalism» κερδίζει έδαφος.
