Της Παναγιώτας Ψαρρά,
Παρίσι, μέσα Σεπτεμβρίου 1894
Ο ταγματάρχης Ανρί, όπως πάντα ακριβής στα ραντεβού του με τη μαντάμ Μπαστιάν, αναμένει τον πολυπόθητο φάκελο με τα υψίστης σημασίας τσαλακωμένα απορρίμματα. Παρόλο που τα δίχτυα της αντικατασκοπευτικής δράσης του Υπουργείου Στρατιωτικών είχαν απλωθεί για τα καλά στα γερμανικά κυκλώματα, τίποτα δεν μπορούσε να προετοιμάσει τον ταγματάρχη Ανρί για τη λεία που θα του απέφεραν εκείνη την αδιάφορη, φθινοπωρινή μέρα.
Το αίσθημα καχυποψίας που διακατείχε τους Γάλλους ως προς την όμορο χώρα Γερμανία αποτελούσε κεντρικό κατευθυντήριο άξονα των δραστηριοτήτων των στρατιωτικών επιτελείων. Στα πλαίσια αυτά, την εποχή εκείνη που η συνεργασία της Γερμανίας με την Αυστροουγγαρία και την Ιταλία φάνταζε σπουδαία απειλή για τις γαλλικές αποικιοκρατούμενες περιοχές, η υπηρεσία πληροφοριών και πιο συγκεκριμένα το Τμήμα Στατιστικής που ασχολείτο αποκλειστικά με την αντικατασκοπία βρισκόταν στο απόλυτο ζενίθ του.
Στη γερμανική πρεσβεία, παράλληλα με τα επίσημα και γνωστά καθήκοντά του, ο Γερμανός συνταγματάρχης Σβάρτσκοπεν αμυνόταν σθεναρά στη δράση των μυστικών γαλλικών υπηρεσιών οργανώνοντας τις κατασκοπευτικές μηχανορραφίες του υπό την συνδρομή καλά εκπαιδευμένων πληροφοριοδοτών και κατώτερων υπαλλήλων του γαλλικού υπουργείου στρατιωτικών. Το γεγονός αυτό το γνώριζε καλά το Τμήμα Στατιστικής και αποτέλεσμα αυτού ήταν η προετοιμασία ενός «Δούρειου Ίππου» με την μορφή γυναίκας, άδολης και πρόθυμης να εργαστεί ως καθαρίστρια για τη γερμανική πρεσβεία. Η γυναίκα αυτή δεν ήταν άλλη από τη μαντάμ Μπαστιάν.
Η τελευταία κινούνταν ανυποψίαστα στους χώρους της πρεσβείας εκτελώντας απλώς το καθήκον της. Καθάριζε τους χώρους και απομάκρυνε τα απορρίμματα. Όλα, εκτός από εκείνα του περισυνέλεγε από τον κάδο που βρισκόταν στο γραφείο του εν λόγω Γερμανού ακόλουθου, τα οποία και συγκέντρωνε σ’ έναν φάκελο που θα παρελάμβανε ο ταγματάρχης Ανρί, ανά 15 ημέρες, με άκρα μυστικότητα.
Έτσι κι έγινε εκείνη την ημέρα του Σεπτεμβρίου. Ο ταγματάρχης παρέλαβε τον φάκελο και τον οδήγησε στα έμπειρα χέρια των συνεργατών του προκειμένου να γίνει η απαραίτητη συγκόλληση των σκισμένων σημειωμάτων και να εξαχθεί κάποιο συμπέρασμα για τις επικείμενες γερμανικές κινήσεις. Το γέννημα της συνήθους διαδικασίας αποκωδικοποίησης άφησε τους αρμόδιους υπαλλήλους του τμήματος στατιστικής με το στόμα ανοιχτό…
Το περίφημο μπορντερώ, όπως ονομάστηκε το αποκαλυφθέν σημείωμα, υποσχόταν την παροχή σειράς απόρρητων πληροφοριών που αφορούσαν ζητήματα καίριας σημασίας για την οργάνωση του γαλλικού στρατού. Ο ταγματάρχης Ανρί αναγνώρισε αμέσως τον γραφικό χαρακτήρα ενός φίλου στην ανυπόγραφη αυτή επιστολή, αλλά ήταν πλέον αδύνατο να σβήσει τη φωτιά που φούντωσε η αποκάλυψη της προδοσίας στα γραφεία του Τμήματος Στατιστικής. Έτσι, αναγκάστηκε να προωθήσει το ζήτημα στους προϊσταμένους του και το κυνήγι μαγισσών είχε μόλις αρχίσει!
5 Ιανουαρίου 1895
Πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί για να ξεσπάσει το αχαλίνωτο μένος του στον προαύλιο χώρο της στρατιωτικής σχολής, όπου έλαβε χώρα η ατιμωτική καθαίρεση του «μεγάλου προδότη». Ο καταδικασμένος άντρας παρέδωσε τα όπλα μαζί με την ψυχή του για χάρη της πατρίδας του, μιας πατρίδας που τον έστελνε εξόριστο στην κόλαση για το ένα και μοναδικό του «έγκλημα». Την ισραηλινή καταγωγή του.
Η αποκαλυπτική επιστολή διαβιβάζονταν από το ένα χέρι στο άλλο με ταχύτητα ιλιγγιώδη. Ο αντισυνταγματάρχης Ντ’ Αμποβίλ έκρινε ότι αποστολέας αυτής θα μπορούσε να είναι μονάχα ένας αξιωματικός του πυροβολικού, τοποθετημένος στο Γενικό Επιτελείο. Έτσι λοιπόν αναζήτησε τον κατάλογο με τα ονόματα όλων αυτών των αξιωματικών και πάγωσε το βλέμμα του αμέσως στο όνομα του μοναδικού Εβραίου που υπήρχε στον κατάλογο. Το όνομα αυτό αντιστοιχούσε στον λοχαγό Αλφρέδο Ντρέιφους, ετών 35. Κατά τύχη ο γραφικός χαρακτήρας του Ντρέιφους έφερε ορισμένη ομοιότητα με εκείνον του μπορντερώ. Η ανακάλυψη αυτή που πυροδοτήθηκε από το σταθερά ανερχόμενο τέρας του αντισημιτισμού επρόκειτο να αποτελέσει ένα θαύμα αδικίας που θα άφηνε το στίγμα του ανεξίτηλο στη ζωή της γαλλικής κοινωνίας δεκαετίες μετά την τέλεσή του.
Ο Ντρέιφους με μοναδικό αποδεικτικό στοιχείο το δείγμα της γραφής του οδηγήθηκε σε δίκη κεκλεισμένων των θυρών στις 19 Σεπτεμβρίου του 1894. Τα στοιχεία δεν ήταν επαρκή και οι αρμόδιοι της πλεκτάνης το γνώριζαν καλά. Έλειπε ένα κομμάτι καίριο που θα συμπλήρωνε το παζλ του πραγματικού εγκλήματος των στρατιωτικών και θα οδηγούσε τον Ντρέιφους στην καταδίκη. Το κομμάτι αυτό, όπως ήταν φυσικό, δεν υπήρχε. Έπρεπε λοιπόν να δημιουργηθεί. Έτσι και έγινε.
Κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας εισήλθε στην αίθουσα ο ταγματάρχης Πατύ ντε Κλαμ κρατώντας ένα φάκελο σφραγισμένο και ασφαλώς παραποιημένο. Ο εν λόγω φάκελος έμεινε στην ιστορία γνωστός ως «μυστικός φάκελος», καθώς το περιεχόμενό του κατά παράβαση της δικαστικής διαδικασίας παρέμεινε απόρρητο. Στις 22 Δεκεμβρίου ο Αλφέδρος Ντρέιφους κηρύχθηκε ομόφωνα ένοχος εσχάτης προδοσίας και στάλθηκε εξόριστος στο «νησί του Διαβόλου», στα ανοιχτά της γαλλικής Γουιάνας.
Μέσα Μαρτίου 1896
Ο Πικάρ παραλαμβάνει πρώτος τον σφραγισμένο φάκελο με τα απορρίμματα που απέστειλε η μαντάμ Μπαστιάν και απομονώνεται στο γραφείο του. Τα σκισμένα κομμάτια μ’ ένα πρόχειρο συνταίριασμα σχηματίζουν λέξεις φοβερές. Ο αντισυνταγματάρχης επιστρατεύει κάθε απόθεμα λογικής του για να πείσει τον εαυτό του ότι το συναγόμενο συμπέρασμα είναι αποτέλεσμα πρόχειρης και βεβιασμένης εκτίμησης. Έτσι, αναθέτει το έργο της συγκόλλησης άκρως εμπιστευτικά σε έναν από τους ειδικούς συνεργάτες του και περιμένει…
Ο αντισυνταγματάρχης Πικάρ είχε αναλάβει τη διεύθυνση της Υπηρεσίας Στατιστικής αντικαθιστώντας τον προκάτοχο του συνταγματάρχη Σαντέρ, τον Μάρτιο του 1896. Σύντομα η ανάληψη των καθηκόντων του δημιούργησε προβλήματα στον ταγματάρχη Ανρί, ο όποιος στερήθηκε αρμοδιότητες που παρατύπως διατηρούσε στο παρελθόν με πρώτη και καλύτερη αυτή της παραλαβής του περιβόητου φακέλου.
Η ανάθεση της αποκρυπτογράφησης του περιεχομένου του φακέλου γέννησε γρήγορα καρπούς ποτισμένους δηλητήριο. Ο Πικάρ βρισκόταν αντιμέτωπος με την αλήθεια. Ένα δεύτερο μπορντερώ ακόμα πιο αποκαλυπτικό από το προηγούμενο απλωνόταν ολόκληρο πλάι στο πρώτο και δεν απαιτούνταν σπουδαίες γνώσεις γραφολογίας για να καταλάβει κανείς ότι και τα δύο κείμενα ήταν γραμμένα από την ίδια πένα προδοσίας. Η καταδίκη ενός αθώου και η κάλυψη του πραγματικού ενόχου ήταν γεγονός και ο Πικάρ, αν και αντισημιτιστής, δεν μπόρεσε να στρέψει το βλέμμα μακριά από το τελούμενο στρατιωτικοπολιτικό έγκλημα παρά τις διαταγές των ανωτέρων του.
Συνέπεια της ανυπακοής και των ερευνών για την εύρεση του πραγματικού προδότη ήταν η αποστολή του σε μετάθεση στην Τυνησία. Το φως της αλήθειας, ωστόσο, είχε αρχίσει να φωτίζει ικανοποιητικά τη διχασμένη Γαλλία και οι πρώτες αναταράξεις έκαναν την εμφάνιση τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας του Πικάρ είχαν γίνει γνωστά στον τύπο. Ο Εστερχάζυ, ο πραγματικός ένοχος για την προδοσία, ήταν φίλος του ταγματάρχη Ανρί από τον καιρό που δούλευε ως μεταφραστής στην υπηρεσία Πληροφοριών του Υπουργείου Στρατιωτικών. Καταγόταν από ένα νόθο τέκνο των Αυστριακών Εστερχάζυ και τα χρόνια εκείνα της αποκάλυψης του σκανδάλου υπηρετούσε ως ταγματάρχης.
13 Ιανουαρίου 1898
«Έγκλημα είναι ότι δηλητηρίασαν τους μικρούς και τους ταπεινούς, ότι διέγειραν τα πάθη της αντίδρασης και της αδιαλλαξίας, καμουφλάροντάς την πίσω από τον μισητό αντισημιτισμό, πάθη από τα οποία η μεγάλη φιλελεύθερη Γαλλία των δικαιωμάτων του Ανθρώπου θα πεθάνει, αν δε θεραπευτεί εγκαίρως απ΄ αυτά», Εμίλ Ζολά, «Κατηγορώ».
Ο Εστερχάζυ οδηγήθηκε σε δίκη ενώπιον του στρατοδικείου και αθωώθηκε. Η υπόθεση Ντρέιφους ήρθε ξανά στο προσκήνιο προκαλώντας θύελλα αντιδράσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Φωνές υπεράσπισης του Ντρέιφους ηχούσαν δυνατά στη Βουδαπέστη, στις Βρυξέλλες, στο Μιλάνο, στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη. Το τίμημα της αδικίας θα πληρώνονταν ακριβά από τη γαλλική πολιτεία και πάνω ακριβώς στο σημείο της κορύφωσης της ανθρωπιστικής «επανάστασης» συντάχθηκε η επιστολή του επιφανούς συγγραφέα Εμίλ Ζολά προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ένας ύμνος για την ιστορία των πανανθρώπινων αξιών της δικαιοσύνης και του αλτρουισμού.
Η Επιστολή του Εμίλ Ζολά τιτλοφορούμενη ως «Κατηγορώ» παρουσίαζε την τελούμενη φρικαλεότητα σε βάρος του αθώου με μεγάλη λεπτομέρεια. Ο Ζολά κατηγορήθηκε για δυσφήμηση και παραπέμφθηκε στο δικαστήριο, όπου και καταδικάστηκε σε μονοετή φυλάκιση και χρηματικό πρόστιμο. Τα κατασταλτικά μέτρα όμως που διέταξε το δικαστήριο δεν μπορούσαν να ανατρέψουν την κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά τα πυρά που εκτοξεύθηκαν εναντίον των ιθυνόντων από την πυρακτωμένη πένα του Ζολά.
Έτσι, τον Αύγουστο του ίδιου έτους κάτω από φοβερές πιέσεις ο ταγματάρχης Ζοζέφ Ανρί αναγκάστηκε να παραδεχτεί την πλαστογράφηση των εγγράφων που περιείχε ο περιβόητος «μυστικός φάκελος» και στη συνέχεια αυτοκτόνησε, ενώ ο πραγματικός ένοχος Εστερχάζυ διέφυγε στο εξωτερικό. Όπως ήταν φυσικό, οι εξελίξεις αυτές με τις αναταραχές που τροφοδότησαν οδήγησαν στην πτώση της Κυβέρνησης. Εντούτοις, το Εφετείο είχε ήδη εντολές για αναθεώρηση της δίκης. Ο Ντρέιφους επέστρεψε από το νησί του διαβόλου τον Ιούνιο του 1899 και τρεις μήνες αργότερα εκδίδεται ξανά απόφαση καταδικαστική από το δικαστήριο της Ρεν, αυτήν τη φορά με κάποια ελαφρυντικά.
Ο Ντρέιφους ασκεί έφεση κατά της νέας απόφασης την οποία σύντομα αποσύρει, καθώς ο Πρόεδρος Εμίλ Λουμπέ επιθυμώντας να δώσει τέλος στην υπόθεση του απονέμει χάρη. Στην πράξη ο λοχαγός εβραϊκής καταγωγής ήταν αθώος στην θεωρία όμως των ταραγμένων συνειδήσεων ο Ντρέιφους παρέμενε ένοχος και θα έκανε ό,τι ήταν δυνατόν προκειμένου να αποδείξει την αθωότητα του.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1906, πραγματοποιούνται εκ νέου βουλευτικές εκλογές που ενισχύουν περισσότερο τους Ριζοσπάστες. Το κλίμα αρχίζει να γίνεται αρκετά ευνοϊκό για την ευκταία κατάληξη της πολύκροτης αυτής υπόθεσης. Πράγματι, στις 11 Ιουλίου του 1906 το Ανώτατο Δικαστήριο ψηφίζει την ακύρωση της καταδικαστικής απόφασης του στρατοδικείου της Ρεν και στις 20 Ιουλίου απονέμεται στον Ντρέιφους ο τίτλος του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής. Η λαμπρή αυτή νίκη της δικαιοσύνης έναντι στη θεσμοθετημένη φαυλότητα που γεννάται από την κατάχρηση εξουσίας και τον σκοταδισμό του νου χάριν ταπεινών σκοπιμοτήτων, έμεινε στην ιστορία ως μία από τις μεγαλύτερες δικαστικές πλάνες που διατηρεί την διδακτική αξία της ακέραιη έως σήμερα.
