Του Παναγιώτη Δωρή,
Σε συνέχεια των ηθικών διλημμάτων που παρουσίασα στο προηγούμενο άρθρο (Ηθικά διλήμματα Μέρος Α΄), ακολουθεί ένα λίγο πιο ανάλαφρο όπου ερωτώ: «Με τι θα κοιμόσουν καλύτερα το βράδυ, λαμβάνοντας αναγνώριση για κατόρθωμα που δεν έκανες ποτέ ή να κατορθώσεις κάτι σπουδαίο, αλλά να μην αναγνωριστεί ποτέ». Παρατηρήθηκε συντριπτική πλειοψηφία ισχύος υπέρ της δεύτερης επιλογής με 86% έναντι 14%, με τα δύο φύλα να κατέχουν παραδόξως για ακόμη μία φορά τα ίδια ποσοστά. Ένα αθώο δίλημμα, το οποίο εάν το επεξεργαστούμε με περισσότερες αναγνώσεις καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε. Από την μια συζητάμε περί κοινωνικής καταξίωσης και ίσως και υστεροφημίας, και από την άλλη περί ανυπαρξία αυτής. Το ζήτημα έγκειται βεβαίως στην ύπαρξη καθαρής συνείδησης, στο τέλος μιας γεμάτης από πράξεις ημέρας και αποδεκτές είναι και οι δύο απαντήσεις. Άλλωστε, κανείς δεν ανέχεται την αδικία και την μη ύπαρξη του δικαίου, αλλά το πεδίο μας αφορά εν προκειμένω την ηθική προέκταση. Δεν θεωρώ παρ’ όλα αυτά εύκολο τον ύπνο και για ανθρώπους, οι οποίοι κόπιασαν και δεν αναγνωρίστηκαν για την επιτυχία τους αυτή, άνθρωποι που στο πλήρωμα του χρόνου θα αντιτεθούν στην ανθρώπινη φύση και κοινωνία. Στο δίλημμα αυτό συνέπλευσα με την πλειοψηφία.
Το τελευταίο μας δίλημμα είναι ένα σκληρό δίλημμα και αφορά την αντιμετώπιση της δικαιοσύνης και της ηθικής και το κατά πόσο εν τέλει αποδίδεται η πρώτη. «Έχεις μια κόρη 8 ετών, αρκετά έξυπνη και κοινωνική. Πριν λίγο καιρό βιάστηκε και από το σοκ του βιασμού έπαψε να μιλάει. Δυστυχώς η αστυνομία δεν συγκέντρωσε επαρκή στοιχεία για τον βιαστή, αν και εσύ υποψιάζεσαι τον γείτονα. Μετά από αρκετούς μήνες, βρίσκεσαι με την/τον σύζυγό σου σε ένα εστιατόριο και παρατηρείς σε ένα τραπέζι παραδίπλα τον γείτονά σου να κάθεται μοναχός και εμφανώς άκεφος. Μετά από λίγες στιγμές εκνευρισμένος αποχωρείς από το εστιατόριο. Την επόμενη μέρα το πρωί μαθαίνεις ότι η γυναίκα του δολοφονήθηκε. Σύντομα εμφανίζονται αποδείξεις που δείχνουν ότι το έκανε ο ίδιος. Στην αρχή είσαι πολύ χαρούμενος που επιτέλους θα φυλακιστεί. Μετά από λίγο όμως θυμάσαι ότι τον είδες στο εστιατόριο την ώρα της δολοφονίας. Είσαι σίγουρος ότι δεν το έπραξε ο ίδιος. Ίσως να έβαλε κάποιον άλλον να το κάνει. Έχεις ακούσει επίσης ότι η αστυνομία δήλωσε ότι ο δράστης το έκανε να μοιάζει με ληστεία. Ίσως όμως να ήταν. Τι θα πράξεις; Θα παραμείνεις σιωπηλός ή θα ενημερώσεις τις αρχές;»
Στο τελευταίο μας αυτό δίλημμα προσωπικώς απέτυχα εξαρχής στο να προβλέψω την πλειοψηφία και, μάλιστα, με μεγάλη διαφορά. Το ποσοστό για την πρώτη επιλογή ανήλθε στο 24%, ενώ για την δεύτερη στο 76%. Αξίζει να σημειωθεί επιπλέον ότι μόνο στο τελευταίο αυτό ταχθέν δίλημμα υπήρξε διαφορά ποσοστών ανάλογα με το φύλο, αφενός οι γυναίκες ψήφισαν ως 31%/69%, αφετέρου οι άντρες 18%/82%. Νίκη καθ’ ολοκληρίαν για την ενημέρωση των αρχών έναντι της παρασιώπησης του εν δυνάμει άλλοθι του κατηγορουμένου.
Στο δίλημμα αυτό οι ψηφίσαντες επέλεξαν με σχετική/απόλυτη υπεροχή την οδό της ηθικής έναντι της οδού της δικαιοσύνης. Το γεγονός ότι πιθανώς ο γείτονας του παραδείγματος θα παραμείνει ατιμώρητος κατέχει βαρύτερη σημασία και αποτελεί ύψιστο αγαθό έναντι της τιμώρησής του για ένα έγκλημα, το οποίο πιθανώς δεν το έχει διαπράξει και αποτελεί το βαρύτερο όλων των εγκλημάτων. Μέσα από αυτή την θεώρηση ανακύπτει η θεμελιώδης αρχή του Ποινικού Δικαίου in dubio pro reo, δηλαδή οι αμφιβολίες είναι υπέρ του κατηγορουμένου. Αντίθετα, όσοι επέλεξαν την παρασιώπηση του γεγονότος θεωρούν και συμφωνούν με την αρχαία ελληνική πραγματεία περί «Θείας Δίκης», που στην ανατολική Ασία συναντάται (με την αρνητική χροιά) ως «το κάρμα», ότι δηλαδή οποιαδήποτε βλαπτική πράξη-ενέργεια έχει τον αντίκτυπό της και θα τιμωρηθεί κατά τον ίδιο τρόπο, είτε σε σύντομο είτε σε απώτερο χρονικό διάστημα.
Και οι δύο επιλογές δεν είναι λάθος για ακόμη μια φορά, καθώς η παρασιώπηση είναι δικαίωμα του κάθε ανθρώπου (δεν υπάρχει νομική υποχρέωση) και εφόσον θεωρεί ότι με αυτόν τον τρόπο εκδικείται τον σύζυγο για την ζημία στην σωματική υγεία της κόρης του, που θα της στερήσει μια πλήρη και επιτυχημένη ίσως ζωή. Από την άλλη, η δεύτερη επιλογή φανερώνει ότι δεν υπάρχουν βάσιμες υποψίες για τον γείτονα, δηλαδή αποδείξεις άνευ ετέρου, όπως οπτικό ή ακουστικό υλικό και ότι αποτελεί ηθικό καθήκον σε κάθε φιλελεύθερη πολιτική κοινωνία η ανάδειξη της αλήθειας με όποιο κόστος και αν υπάρξει. Προσωπικώς συντάχθηκα με την παρασιώπηση της αλήθειας, καθώς έχω την πεποίθηση ότι στην περίπτωση του πατέρα δεν θα κατείχα την απαραίτητη νηφαλιότητα, ώριμη σκέψη και διορατικότητα, την οποία διαθέτω εκτός παραδείγματος. Πιστεύω ότι κύριο μέλημά μου θα ήταν η τιμωρία του κατηγορουμένου με όποιο κόστος.
Κλείνοντας, και πριν ξεκινήσουμε μια μικρή ανασκόπηση των όσων ετέθησαν, θα αναφέρω κάτι με το οποίο άρχισε η έρευνα, ότι στα ηθικά-τραγικά διλήμματα δεν υπάρχει σωστή και λάθος απάντηση, παρά μόνο συνειδητή. Η όλη μου προσπάθεια αποτέλεσε ένα εναλλακτικό πείραμα μέσω του διαδικτύου, ώστε να καταλήξουμε σε ορισμένα ποσοτικά αποτελέσματα, τα οποία αποτελούν απλά δείκτες της τάσης της ατομικής-ανθρώπινης σκέψης.
Αρχικά, η στάση ορισμένης μερίδας ανθρώπων αλλάζει ανάλογα με το δείγμα. Στα δικά μου παραδείγματα υπήρξαν οι προαναφερθείσες απαντήσεις, ενώ εάν το ίδιο εγχείρημα επιδιωκόταν από άλλο άτομο τα ποσοστά ίσως να άλλαζαν. Έπειτα, παρατηρήσαμε ομοιόμορφη συμφωνία των δύο φύλων, κάτι το οποίο αποδεικνύει ότι η σκέψη και των δύο αποτελεί κοινή ανθρώπινη σκέψη και δεν διαφέρει η μία με την άλλη. Το ποσοτικό κριτήριο, επιπλέον, δεν λαμβάνεται υπόψη ως ένα σταθερό κριτήριο επιλογής, καθώς δύο παραδείγματα είχαν αντικρουόμενα αποτελέσματα. Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε ότι λαμβάνονται ως δεδομένα όλες οι λεπτομέρειες και τα κενά κάθε παραδείγματος, και με βάση αυτά απαντάται κάθε ηθικό πρόβλημα. Και τέλος, το κυριότερο εργαλείο επίλυσης των ηθικών διλημμάτων υπήρξε η συνειδησιακή προοπτική, το αρχαίο και γλαφυρό παράδειγμα των «Ερινυών». Η συνείδηση και η αλληλοσύνδεσή της με την ηθική διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στην επιλογή. Αποδεικνύεται τρανότερα για ακόμη μια φορά αυτό που είχα αναφέρει σε παλαιότερο άρθρο, ότι κοινωνία και ηθική είναι συνυφασμένες στενά έννοιες, που κάθε κοινωνία δίχως ηθική αναγνωρίζεται ως ανήθικη.
Επομένως ηθική και πολιτική κοινωνία τέμνονται πράγματι ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
