Της Μαρίας Τσαλίκη,
Στο προηγούμενο άρθρο, (Μέρος Α) έγινε μνεία στα ιατρικά σφάλματα και αναλύθηκε σε πρώτο βαθμό η ιατρική ευθύνη γενικώς, αναφορικά με το ιατρικό καθήκον και την περίπτωση της συγκλίνουσας ιατρικής δραστηριότητας. Στο εν λόγω κείμενο θα γίνει αναλυτική αναφορά σε δύο πιο συγκεκριμένες κατηγορίες ιατρικών σφαλμάτων: το σφάλμα σχετικό με τη διάγνωση και στο σφάλμα σχετικό με τη θεραπεία.
Α. Διαγνωστικό σφάλμα.
Πρώτη και ίσως βασικότερη πράξη του ιατρού, είναι η αναγνώριση και ο εντοπισμός του «εχθρού» που καλείται να αντιμετωπίσει. Διάγνωση είναι η νοητική αξιολόγηση των κλινικών και εργαστηριακών ευρημάτων του ασθενούς, ώστε να βεβαιωθεί η συγκεκριμένη παθολογική κατάσταση.
Σε κάθε περίπτωση που η εσφαλμένη διάγνωση οφείλεται σε λανθασμένη λήψη του ιστορικού, μη διενέργεια κλινικών εξετάσεων ή εξέταση του ασθενούς κατά τρόπο πλημμελή, τότε υπάρχει στοιχειοθέτηση ευθύνης του ιατρού. Η ευθύνη του πηγάζει και από λανθασμένη διάγνωση, λόγω κακής εκτίμησης των εργαστηριακών εξετάσεων ή επειδή δεν παραγγέλθηκαν καθόλου από τον ιατρό, είτε από άγνοια, είτε γιατί τις θεώρησε περιττές. Ευθύνη στοιχειοθετείται και στην περίπτωση που παραγγέλθηκαν και εκτελέστηκαν, αλλά ερμηνεύτηκαν εσφαλμένα.
Ωστόσο, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις διαγνωστικών σφαλμάτων, αν συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις ή καταστάσεις, δε μπορεί να γίνει λόγος για αμέλεια του ιατρού και κατ’ επέκταση για ευθύνη του. Οι περιπτώσεις είναι οι εξής:
- Αν κατά την κλινική εξέταση του ασθενούς δεν υπήρχαν τα απαραίτητα συμπτώματα ώστε να γίνει ασφαλής διάγνωση.
- Αν η νόσος από την οποία έπασχε ο ασθενής είχε τα ίδια συμπτώματα με τη νόσο η οποία λανθασμένα διαγνώστηκε.
- Αν ο ιατρός έδειξε τη δέουσα επιμέλεια και ζήτησε τη διεξαγωγή κλινικοεργαστηριακών εξετάσεων σύμφωνα με την κλινική εικόνα που εμφάνιζε ο ασθενής.
- Αν ενήργησε με βάση επιστημονικά αποδεκτό συλλογισμό και μέθοδο για τη διάγνωση, χρησιμοποιώντας όσα μέσα και δεδομένα διέθετε τη δεδομένη χρονική στιγμή, δεν ευθύνεται ακόμα κι αν υπήρχε και θα μπορούσε να ακολουθήσει άλλον διαγνωστικό δρόμο.
- Δεν ευθύνεται σε καμία των περιπτώσεων ο ιατρός, ο οποίος συνέστησε στον ασθενή την εισαγωγή του στο νοσοκομείο αλλά ο ασθενής με δική του πρωτοβουλία έφυγε παρά την αντίθετη προσπάθεια και ενημέρωση από τον γιατρό (υπογράφοντας κλπ).
Τέλος, διαγνωστικό σφάλμα αποτελεί και η περίπτωση κατά την οποία ο γιατρός δε διέγνωσε κάποια νόσο ή δεν ενημέρωσε κατά την εγκυμοσύνη και τον προγεννητικό έλεγχο για την ύπαρξή της, με αποτέλεσμα να γεννηθεί παιδί με σοβαρό πρόβλημα υγείας ή να αποβιώσει.
Β. Θεραπευτικό σφάλμα.
Στον χώρο των ιατρικών σφαλμάτων και συγκεκριμένα στο στάδιο της θεραπείας, δεσπόζουν οι αποκαλούμενες θεραπευτικές αστοχίες. Ως θεραπευτική αστοχία θεωρείται η επιλογή ή η εφαρμογή μιας εσφαλμένης θεραπευτικής μεθόδου, ή η παράλειψη του γιατρού να ενεργήσει έγκαιρα για την παρεμπόδιση της επέλευσης του αποτελέσματος της σωματικής βλάβης ή του θανάτου.
Κάθε θεραπευτική αγωγή στοχεύει όχι μόνο στη θεραπεία του ασθενούς, που αποτελεί πάντα τον απώτερο στόχο, αλλά και σε οποιαδήποτε βελτίωση της υγείας του, δηλαδή στο αποκαλούμενο θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Η εσφαλμένη συμπεριφορά του ιατρού μπορεί να εξωτερικεύεται τόσο με πράξη, όσο και με παράλειψη. Δυνατή είναι και η εμφάνιση σφάλματος από μικτή ενέργεια του ιατρικού επιστήμονα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μικτής ενέργειας αποτελεί η υπόθεση ΑΠ 1211/2007, σύμφωνα με την οποία δε διενεργήθηκε έγκαιρη μεταφορά αιμορραγούσας εγκύου στο νοσοκομείο, αλλά διενεργήθηκαν λανθασμένες προσπάθειες αντιμετώπισης, με αποτέλεσμα τον θάνατό της και τη στοιχειοθέτηση ευθύνης για ανθρωποκτονία από αμέλεια (αρ. 302 Π.Κ. ).
Ενδεικτικά παραδείγματα θεραπευτικών αστοχιών έχουμε στις εξής περιπτώσεις:
Α. Όταν ο γιατρός δεν έλαβε υπόψη τον μεγάλο κίνδυνο επιπλοκής (π.χ. πνευμονική εμβολή μετά από διατροχαντήριο κάταγμα).
Β. Στη μη πρόβλεψη ή μη παρακολούθηση των ανεπιθύμητων ενεργειών μιας αγωγής. Όταν παραδείγματος χάριν απαιτούνται τακτικοί αιματολογικοί έλεγχοι για τη διακρίβωση της αποτελεσματικότητας μιας αγωγής, οι οποίοι και δεν έγιναν.
Γ. Στη χορήγηση λάθος φαρμάκου.
Δ. Στο μη ορθό monitoring του ασθενούς
E. Στη μετάγγιση ασύμβατου αίματος.
ΣΤ. Στην εγκατάλειψη ξένων αντικειμένων στο σώμα του ασθενούς (περίπτωση η οποία έχει πυροδοτήσει πληθώρα απόψεων με μερικούς συγγραφείς να την κατατάσσουν ξεχωριστά, ως ιδιαίτερη κατηγορία τεχνικού ιατρικού σφάλματος).
Αν ο ασθενής απέκρυψε σκόπιμα ορισμένα στοιχεία, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί ο ιατρός σε λανθασμένη εφαρμογή θεραπείας, δε στοιχειοθετείται ευθύνη του ιατρού, παρά μόνο σε μερικές περιπτώσεις που μπορεί να υπάρχει περιορισμένη ευθύνη του.
Προσοχή πρέπει να δοθεί σε κάποιες ιατρικές ειδικότητες που έχουν από τη φύση τους υψηλή πιθανότητα διάπραξης σφάλματος. Πρόκειται για τις λεγόμενες «παρεμβατικές» ειδικότητες, στις οποίες περιλαμβάνονται η χειρουργική, η αναισθησιολογία, η μαιευτική–γυναικολογία κλπ. και στις οποίες υπάρχει, όπως είναι αναμενόμενο, μια μεγαλύτερη ελαστικότητα σχετικά με την ευθύνη των ιατρών.
Γ. Ιατρική Ευθύνη
Ο γιατρός με τη διάπραξη του ιατρικού του σφάλματος έρχεται αντιμέτωπος με τρεις κατηγορίες ιατρικής ευθύνης:
- Αστική Ευθύνη: Η αστική του ευθύνη διακρίνεται με τη σειρά της σε δύο υποκατηγορίες:
α. Συμβατική ευθύνη: Προέρχεται από την αθέτηση ή την πλημμελή εκπλήρωση των όρων της σύμβασης που έχει συναφθεί μεταξύ ιατρού και ασθενούς. Σε αυτό το σημείο είναι δυνατόν το ιατρικό σφάλμα να μην επιφέρει ζημία στον ασθενή, αλλά να γίνεται λόγος για παράβαση ιατρικής υποχρέωσης (π.χ. στην περίπτωση της πλημμελούς εκτέλεσης επέμβασης στείρωσης, με αποτέλεσμα να προκύψει η γέννηση παιδιού).
β. Αδικοπρακτική ή εξωσυμβατική ευθύνη: Εδώ έχουμε εφαρμογή του άρθρου 914 Α.Κ., το οποίο προβλέπει ότι «όποιος παράνομα και υπαίτια ζημίωσε άλλον υποχρεούται σε καταβολή αποζημίωσης». Η ικανοποίηση του ασθενούς (ή των δικαιούχων οικείων του) δεν έγκειται μόνο στην αποζημίωσή του, αλλά και στην ικανοποίηση της ηθικής βλάβης ή της ψυχικής οδύνης του.
Είναι δυνατόν ο ασθενής να στραφεί κατά του γιατρού, αξιώνοντας χρηματική αποκατάσταση από συμβατική και αδικοπρακτική ευθύνη ταυτόχρονα.
- Ποινική Ευθύνη
Ποινική ευθύνη στοιχειοθετείται όταν παραβιάζονται διατάξεις του νόμου, η παράβαση των οποίων οδηγεί στην επιβολή ποινών, όπως αυτές ορίζονται στον ποινικό κώδικα. Τα ποινικά αυτά αδικήματα τελούνται είτε από πρόθεση, είτε από αμέλεια. Οι κυριότερες πράξεις ιατρών που οδηγούν σε ποινική ευθύνη είναι:
Α. Ανθρωποκτονία από αμέλεια
Β. Άρνηση ιατρού να επιτελέσει το έργο του
Γ. Ψευδής ιατρική πιστοποίηση
Δ. Παραβίαση ιατρικού απορρήτου
Ε. Ευθανασία
ΣΤ. Πλαστικές επεμβάσεις
Ζ. Έλλειψη συναίνεσης του ασθενούς
Η. Μεταμοσχεύσεις
- Πειθαρχική Ευθύνη
Υφίσταται όταν παραβιάζονται αφενός διατάξεις του πειθαρχικού δικαίου των γιατρών κλάδου Ε.Σ.Υ, των ασφαλιστικών ταμείων ή του Υπαλληλικού Κώδικα και αφετέρου οι κανόνες της ιατρικής δεοντολογίας. Οι προβλεπόμενες ποινές ξεκινούν από την απλή επίπληξη και μπορούν να φτάσουν μέχρι και την προσωρινή ή μόνιμη στέρηση άδειας επαγγέλματος.
Τα τελευταία χρόνια η επιδίωξη των ασθενών ή των οικείων τους για χρηματική ικανοποίηση ή αποζημίωση για κάποιο ιατρικό σφάλμα έχει αυξηθεί ραγδαία, με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι γιατροί να καταφεύγουν σε ασφαλιστική κάλυψη, για το ενδεχόμενο αστικής ιατρικής ευθύνης τους. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως κανένας γιατρός δεν είναι Θεός, ώστε να φέρει θεϊκές ιδιότητες. Ωστόσο, είναι σημαντικό το λειτούργημα που επιτελεί να εκτελείται με επιμέλεια και προσοχή.
Πηγές
- Δημήτριος Ψαρούλης, Πολυχρόνης Βούλτσος, Ιατρικό Δίκαιο, Στοιχεία Βιοηθικής, University Studio Press
- Νέος Ποινικός Κώδικας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2019
- Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας
