Του Γιώργου Χατζηγρηγορίου,
Τα τεχνολογικά επιτεύγματα που καθημερινά σημειώνονται έχουν καταστήσει τον 21ο αιώνα συνώνυμο της προόδου και της καινοτομίας. Οι εν λόγω εξελίξεις ανοίγουν νέους ορίζοντες για την ανθρώπινη δραστηριότητα και αναμένεται να προκαλέσουν καθοριστικές μεταβολές τόσο στο επίπεδο της καθημερινής μας ζωής, όσο και σε εκείνο της εργασίας και των τηλεπικοινωνιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προϊόντων της τεχνολογίας που εντός των επόμενων δεκαετιών προβλέπεται να εισέλθουν δυναμικά στο προσκήνιο αποτελούν τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, γνωστά και στο ευρύ κοινό ως drones, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να εκτιμά πως σε διάστημα είκοσι ετών θα δημιουργήσουν 100.000 θέσεις εργασίας και θα φέρνουν στην ευρωπαϊκή αγορά πάνω από 10 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Όμως τι είναι τα drones και ποια η χρησιμότητα τους;
Το drone ορίζεται στην Ενημέρωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2015 ως το αεροσκάφος, μαζί με τα συνδεδεμένα με αυτό στοιχεία, που λειτουργεί χωρίς πιλότο επί του σκάφους. Διακρίνονται σε τηλεκατευθυνόμενα (RPAS) και σε αυτόνομα πιλοτικά συστήματα, με τα τελευταία να κατευθύνονται από υπολογιστή χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση μετά την απογείωση. Τα αυτόνομα βρίσκονται ακόμα υπό μελέτη και ως εκ τούτου δεν επιτρέπεται η διαδεδομένη χρήση τους.
Όσον αφορά τις δυνατότητες που προσφέρουν αξίζει να επισημανθεί πως αρχικά κατασκευάστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα για στρατιωτική χρήση από τις ΗΠΑ. Οι πρώτες δοκιμές έγιναν κατά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, μέχρι τον Πόλεμο του Βιετνάμ όταν και πιο προηγμένα drones κρίθηκαν αρκετά αποτελεσματικά. Με την αποκρυστάλλωση όμως της ειρήνης και της πολιτικής σταθερότητας που γνώρισε ο δυτικός κόσμος τις τελευταίες δεκαετίες, η βιομηχανία των drones έκανε μια στροφή στην εμπορική τους εκμετάλλευση. Οι δυνατότητές τους τα καθιστούν εκμεταλλεύσιμα από υπηρεσίες πάσης φύσεως. Ενδεικτικά, δύνανται να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στον χώρο των media με αεροφωτογραφίες και βίντεο, της μεταφοράς αγαθών, της πρόγνωσης φυσικών φαινομένων, της διαφήμισης και της χαρτογράφησης. Ένα τεχνολογικό επίτευγμα, που διαθέτει τόσες προοπτικές δε θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο, με εταιρείες κολοσσούς όπως η Amazon, η Google, η Facebook και η FedEx να ενσωματώνουν τα drones στις υπηρεσίες τους, ενώ τα επόμενα δέκα με δεκαπέντε χρόνια αναμένεται έκρηξη στην διεύρυνση της χρήσης τους στον τομέα της παροχής υπηρεσιών. Πέρα από τις επιχειρήσεις, κυβερνήσεις έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για την αγορά μη επανδρωμένων αεροσκαφών για την επιτήρηση των συνόρων και των δασικών εκτάσεων, αλλά και την αξιοποίησή τους στα πυροσβεστικά σώματα. Τέλος, σημαντικό ποσοστό των αγορών αποδίδεται σε ιδιώτες για ερασιτεχνική χρήση. Οι επιλογές που τα drones προσφέρουν, ιδίως στους τομείς της λήψης φωτογραφιών, της βιντεοσκόπησης και της αναψυχής τα καθιστούν περιζήτητα στο ευρύ κοινό, με τους καταναλωτές να αναμένεται να δαπανήσουν πάνω από 17 δισεκατομμύρια ευρώ για να τα εξασφαλίσουν στο κοντινό μέλλον.
Εύλογο είναι ένα τεχνολογικό επίτευγμα που παρέχει τόσες εξουσίες να χρήζει και ενδελεχούς νομοθετικής ρύθμισης. Η πρώτη προσπάθεια για οριοθέτηση της δράσης των drones έγινε από τον ΟΗΕ το 1944 όταν και απαγόρευσε την κυκλοφορία τους πάνω από εδάφη άλλου κράτους χωρίς την άδειά του. Όμως, η απαγόρευση αυτή ήταν μη δεσμευτικού χαρακτήρα και αφορούσε μόνο στα στρατιωτικά αεροσκάφη. Με τη λήξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου μη επανδρωμένα αεροσκάφη έπαψαν να χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς στον δυτικό κόσμο και ως εκ τούτου έπαψε να υπάρχει και η ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης, που όμως επανήλθε πριν περίπου δυο δεκαετίες όταν και εμφανίστηκε η ιδέα της εμπορικής τους εκμετάλλευσης. Με τη χρήση drones για εμπορικούς σκοπούς να βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακό στάδιο αφέθηκε αποκλειστικά στη δικαιοδοσία των κρατών-μελών της ΕΕ να τη ρυθμίσουν. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες λοιπόν θέσπισαν σχετικούς νόμους που μολονότι στηρίζονταν σε κοινές αρχές, παρουσίαζαν σημαντικές αποκλίσεις. Σαν αποτέλεσμα, αφενός εμποδιζόταν η δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής αγοράς, με τις εταιρείες να υποχρεώνονται στην κατασκευή drones διαφορετικών προδιαγραφών ανάλογα με τη χώρα κυκλοφορίας και αφετέρου σε πολλές περιπτώσεις δε λαμβάνονταν τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας.
Ουσιαστική απαρχή της νομοθέτησης ήταν ο Κανονισμός 216/2008 για τη θέσπιση κοινών κανόνων στον τομέα της Πολιτικής Αεροπορίας και την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφαλείας της Αεροπορίας(EASA). Η σημασία του Κανονισμού έγκειται στο ότι ανέθεσε τη δικαιοδοσία για τη ρύθμιση του καθεστώτος των drones πάνω από 150 κιλά στον EASA, ο οποίος και συνέταξε τον Κανονισμό 216/2008. Αντίθετα, η δικαιοδοσία για εκείνα των 150 κιλών και κάτω παρέμεινε στα κράτη-μέλη. Το επόμενο σημαντικό βήμα σημειώθηκε το Δεκέμβρη του 2015. Τότε ήταν που η ΕΕ συνειδητοποίησε ότι αφήνοντας τη ρύθμιση του καθεστώτος των drones υπό των 150 κιλών στα κράτη, εμπόδιζε τη δημιουργία κοινής ευρωπαϊκής αγοράς. Σαν αποτέλεσμα, ανέθεσε πλέον καθολικά τη ρύθμιση τους στον EASA. Ακολούθησαν τρία χρόνια έρευνας και διαβουλεύσεων που είχαν ως καρπό την ψήφιση ενός Κανονισμού, ο οποίος από την άνοιξη του 2019 θα αποτελέσει το νέο νομοθετικό καθεστώς των drones.
Ο Κανονισμός 1139/2018 αφορά στη θέσπιση γενικών κανόνων και ουσιαστικά θα αντικαταστήσει τον Κανονισμό 216/2008. Ειδικότερα, αναφέρεται σε θέσπιση κανόνων για την ασφάλεια των μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα λεπτομερές νομοθέτημα, για αυτό και αξίζει να δοθεί έμφαση σε ορισμένα μόνο βασικά σημεία του.
Αρχικά η όλη ρύθμιση εξυπηρετεί τρεις βασικές αρχές: 1. την ασφάλεια, 2. την προστασία των προσωπικών δεδομένων και 3. την προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι, η ασφάλεια εξασφαλίζεται με τον σχεδιασμό ακίνδυνων αεροσκαφών με ανεπτυγμένο λογισμικό και την επιβολή νηολόγησης ή αδειοδότησης. Παράλληλα, η προστασία των προσωπικών δεδομένων εξυπηρετείται με τη λειτουργία των σχετικών εθνικών υπηρεσιών και βάσει των εθνικών και υπερεθνικών ρυθμίσεων, με το περιβάλλον να προστατεύεται με την κατασκευή νέων αεροσκαφών, που ελαχιστοποιούν τη ρύπανση του αέρα και την ηχορύπανση. Μία επιπλέον καινοτομία του Κανονισμού είναι ότι δεν κατηγοριοποιεί πλέον τα drones βάσει μάζας, αλλά με κριτήριο το αντικείμενο και την επικινδυνότητα της δραστηριότητάς τους. Συγκεκριμένα, διακρίνονται σε τρεις διαχειριστικές κατηγορίες: η πρώτη είναι η ανοιχτή κατηγορία, στην οποία ο χειριστής έχει απευθείας οπτική επαφή με το drone, το οποίο έχει ύψος πτήσης μικρότερο των 120 μέτρων. Εδώ το αεροσκάφος έχει μάζα από 250 γραμμάρια έως 25 κιλά και συνήθως χρησιμοποιείται για ερασιτεχνική χρήση. Η δεύτερη είναι η ειδική κατηγορία, η πτήση γίνεται ακόμη κάτω από τα 120 μέτρα, αλλά ο χειριστής δεν έχει απαραίτητα απευθείας οπτική επαφή. Εδώ εντάσσονται drones μέσης μάζας και προορίζονται κυρίως για επιχειρηματική εκμετάλλευση. Απαιτείται άδεια πτητικής λειτουργίας από την εθνική υπηρεσία πολιτικής αεροπορίας(ΥΠΑ) έπειτα από κατάθεση δήλωσης για την επιδιωκόμενη χρήση. Τρίτη είναι η πιστοποιημένη κατηγορία, που πετάει πάνω από τα 120 μέτρα και δεν υπάρχει απευθείας οπτική επαφή. Περιλαμβάνει drones μάζας που προσιδιάζει σε κανονικά αεροσκάφη και χρησιμοποιούνται ακόμα κυρίως από επιχειρήσεις αεροδιαστημικής. Για την κατηγορία αυτή συνεπεία της αυξημένης επικινδυνότητας απαιτείται η νηολόγηση του αεροσκάφους και η έκδοση πιστοποιητικού αξιοπλοΐας. Τα drones αυτής της κατηγορίας μαζί με της ανοιχτής και της ειδικής, που εξυπηρετούν επαγγελματικούς σκοπούς πρέπει και να ασφαλίζονται για βλάβες σε τρίτους, διότι διαφορετικά σε περίπτωση αδικοπραξίας ή σωματικής βλάβης ο χειριστής θα είναι προσωπικά υπεύθυνος. Αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι το νέο νομικό καθεστώς επιβάλλει πέρα από τα αεροσκάφη, που χρησιμοποιούνται για εμπορική εκμετάλλευση και τη συντριπτική πλειοψηφία εκείνων της ανοιχτής κατηγορίας να εγγράφονται σε ειδικό μητρώο της ΥΠΑ. Ωστόσο, πολύ μεγαλύτερη έκπληξη και προβληματισμό προκαλεί ότι την ώρα που η ΕΕ νομοθετούσε, η Ελλάδα θέσπισε τον νόμο για την εφαρμογή του Κανονισμού 216/2008 στις 30 Σεπτέμβρη του 2016!!!
Συμπερασματικά, με τη θέσπιση του νέου νομικού καθεστώτος η Ευρώπη βρίσκεται στο κατώφλι της εποχής των drones. Εναπόκειται στα κράτη-μέλη, στις κατασκευάστριες εταιρείες, αλλά και στους ίδιους τους καταναλωτές να τα αξιοποιήσουν για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και τη δημιουργία μιας πανίσχυρης βιομηχανίας που θα δώσει νέα πνοή στην ευρωπαϊκή αγορά.
Βιβλιογραφία
- Κανονισμός (ΕΕ) 216/2008 για τη θέσπιση κοινών κανόνων στον τομέα της Πολιτικής Αεροπορίας και για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφαλείας της Αεροπορίας
- Ενημερώσεις (ΕΕ) Οκτωβρίου 2015 για drones για εμπορική χρήση στην ΕΕ και Μαρτίου 2018 για τους νέους κανόνες ασφαλείας για την πολιτική αεροπορία
- Κανονισμός (ΕΕ) 1139/2018 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση κοινών κανόνων στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας και για την ίδρυση του Οργανισμού Αεροπορικής Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 216/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και Κανονισμός για τους κανόνες ασφάλειας της αεροπορίας και τους νέους κανόνες για τα drones
- Πρόταση του EASA για τη θέσπιση κοινών κανόνων για τη χρήση drones στην ΕΕ-Σεπτέμβριος 2015.
- ΦΕΚ Τεύχος Β’ 4527/30.12.2016 για το γενικό πλαίσιο πτήσεων Συστημάτων μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών όπως εγκρίθηκε με την απόφαση Δ/ΥΠΑ/21860/1422 της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας.
- Άρθρο της σελίδας Unifly.aero για την εφαρμογή της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας πάνω στα drones και τις αλλαγές που θα φέρει https://www.unifly.aero/news/the-european-drone-legislation-what-will-change
