Ο προσκοπισμός στη Βέροια από το 1916 έως το 1921

Του Γιώργου Ναθαναήλ,

Είμαι της Βέροιας παιδί

κι απ’ όλους ξεχωρίζω
(Οι δύο πρώτοι στίχοι του ύμνου των προσκόπων Βέροιας, το 1918)

Η ιδιαίτερη πατρίδα μου, η Βέροια, τέθηκε υπό την οθωμανική πολιτική κυριαρχία το έτος 1434 κι απελευθερώθηκε τη 16^η Οκτωβρίου 1912, ημέρα Τρίτη, από τον ελληνικό στρατό στο πλαίσιο του Α’ Βαλκανικού πολέμου. Οι Έλληνες κάτοικοί της συγκινημένοι υποδέχθηκαν τον στρατό, ο οποίος δεν προέβει σε κανένα έγκλημα του τοπικού πληθυσμού. Ο βασιλιάς Γεώργιος έμεινε στην πόλη για μερικές μέρες όπως και ο διάδοχος του θρόνου, Κωνσταντίνος, και το ανώτατο στρατιωτικό επιτελείο.

Ο προσκοπισμός στον κόσμο και την Ελλάδα

Έτος 1908, Αγγλία: Ο στρατηγός Robert Baden-Powell βαθύτατα εμπνεόμενος από τις διδαχές του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα και τη γενικότερη οργάνωση του συστήματος αγωγής της αρχαίας Ελλάδας, συγγράφει ένα έργο που τιτλοφορείται «Ο Προσκοπισμός για παιδιά». Το βιβλίο και οι ιδέες του έγιναν αποδεκτά από τη βρετανική κοινωνία και ο ιδρυτής του Προσκοπισμού είχε ως όραμα να μεταλαμπαδεύσει στα παιδιά τις αρχές της νομιμοφροσύνης, της πειθαρχίας και της καλλιέργειας του νου. Φυσικά, δεν έδωσε στην κίνησή του στρατιωτικό χαρακτήρα, αλλά αντιθέτως ήθελε να δώσει στις επόμενες γενιές έναν κόσμο με ειρήνη και όχι πόλεμο. Το 1912 ίδρυσε τον Οδηγισμό, δηλαδή τον Προσκοπισμό για κορίτσια. Ο Baden Powell πέθανε το 1941 σε έναν κόσμο βυθισμένο στο σκοτάδι του πολέμου.

Ο Προσκοπισμός συμπληρώνει την αγωγή του παιδιού διδάσκοντάς του την αφοσίωση στην πατρίδα του, την αλληλεγγύη, την αλήθεια, τη γενναιότητα, την τιμιότητα και δεν υποστηρίζεται από την πολιτική σκηνή, ούτε συνδέεται με τον στρατό. Δίπλα στον Προσκοπισμό θα ταίριαζε η φράση του Πλάτωνα στο έργο Πολιτεία ότι τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν παίζοντας και όχι με τη βία. Συνεπώς επειδή τα παιδιά παίζουν και κινούνται συνεχώς, ο Προσκοπισμός αξιοποιεί αυτήν τη ροπή και τα διδάσκει.

Ο Προσκοπισμός στην Ελλάδα δεν άργησε να έρθει. Το 1907 ο γυμναστής και αθλητής της ενόργανης γυμναστικής, Αθανάσιος Λευκαδίτης, βρέθηκε στο Λονδίνο. Εκεί εντελώς τυχαία είδε έναν πρόσκοπο με στολή και τότε του γεννήθηκε η επιθυμία να φέρει και στην Ελλάδα τον Προσκοπισμό. Αφού επισκέφθηκε τα γραφεία τους στο Λονδίνο πήρε τα κατάλληλα εφόδια, γύρισε στην Αθήνα και 3 χρόνια έπειτα βρέθηκε και πάλι στο Λονδίνο για να βάλει τις τελευταίες λεπτομέρειες στο μελλοντικό του εγχείρημα.

Μερικούς μήνες έπειτα δημιουργήθηκε η πρώτη ομάδα Ελλήνων προσκόπων στην Αθήνα.

Ο Προσκοπισμός στη Βέροια

Ο Προσκοπισμός στη Βέροια πέρασε από διάφορες φάσεις από τη στιγμή που ιδρύθηκε έως και σήμερα. Φυσικά, δε μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος από τις πολιτικές εξελίξεις της εκάστοτε περιόδου. Διαβάζοντας τη βιβλιογραφία διαπίστωσα πως ο Προσκοπισμός στη Βέροια πέρασε τη χρυσή του εποχή τη δεκαετία του ’30. Ωστόσο, σε αυτό το άρθρο θα δούμε τα πρώτα χρόνια του Προσκοπισμού στη Βέροια σε μια ταραγμένη περίοδο για τον κόσμο και την Ελλάδα.

Το 1916 ο μαθητής της 4^ης τάξης του 1^ου Γυμνασίου Βέροιας, Αναστάσιος Καρατζόγλου, εμπιστεύθηκε την ιδέα σύστασης προσκοπικού σώματος στη Βέροια στον καθηγητή γυμναστικής του σχολείου, Ευάγγελο Παυλίνη, αφού είχε παρακολουθήσει διάφορες εκδηλώσεις προσκόπων στη Θεσσαλονίκη και είχε διαβάσει βιβλία σχετικά με τον Προσκοπισμό. Έτσι, ο Παυλίνης μετέφερε την ιδέα στον γυμνασιάρχη, Αναστάσιο Λαζάρου, ο οποίος προέβη αμέσως στις απαραίτητες κινήσεις για να δημιουργηθεί μια μικρή ομάδα μαθητών, με επόπτη τον καθηγητή Παυλίνη. Βέβαια, πολύ σύντομα ιδρύθηκε μια δεύτερη ομάδα με υπαρχηγό τον Γεώργιο Γουδή και μια τρίτη από τον ίδιο, η οποία όμως διαλύθηκε σύντομα. Τα πηλίκια και ο υπόλοιπος υλικός εξοπλισμός εκτός των στολών δόθηκαν από το Σώμα Προσκόπων. Τα έξοδα της στολής τα επωμίστηκαν οι ίδιοι οι πρόσκοποι. Η κοινωνία της Βέροιας αγκάλιασε την κίνηση και πολλοί ευκατάστατοι πολίτες της έσπευσαν να τη χρηματοδοτήσουν.

Τα παραπάνω γεγονότα παραδίδονται στο βιβλίο του Στέφανου Ζάχου, Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη, αλλά η μελέτη των εγγράφων στο βιβλίο του Παύλου Πυρινού καταδεικνύει ως έτος ίδρυσης το 1918, αφού τότε σε έγγραφο εμφανίζεται ο ανθυπολοχαγός Ζαρκάδας για να εκπαιδεύσει τους 30 προσκόπους-μαθητές του σχολείου. Οπότε, ως επίσημο έτος ίδρυσης του Προσκοπισμού στη Βέροια καλό θα ήταν να θεωρείται το 1918. Ο Βασίλειος Ζαρκάδας εκπαίδευσε για ένα μικρό χρονικό διάστημα τους προσκόπους και προτού φύγει συγκρότησε τον πρώτο Τοπικό Προσκοπικό Σύνδεσμο. Ο κ. Τσιότσιος ήταν ο πρώτος υποδιοικητής και ζήτησε την οικονομική συνδρομή του Δήμου, ο οποίος έδωσε τα απαραίτητα χρήματα, ώστε να έχουν οι πρόσκοποι τη δέουσα εμφάνιση.

Οι πρόσκοποι της Βέροιας είχαν, επίσης, και τον δικό τους ύμνο. Ο συνθέτης του ήταν ο Αναστάσιος Λαζάρου και τη μελοποίηση επιμελήθηκε ο Εμμανουήλ Ζάχος. Ο ύμνος άρχισε να διδάσκεται το 1917, αν και συνήθως η «γέννησή» του τοποθετείται το 1918.

Το έτος 1919 ο Ευάγγελος Παυλίνης ανέλαβε την αρχηγία της Ομάδας, η οποία επιθεωρήθηκε από τον κ. Πετρίδη, έφορο της Κεντρικής Μακεδονίας, κι έμεινε ενθουσιασμένος από την οργάνωση και την ευπρέπεια των προσκόπων. Το έτος αυτό στη Βέροια δρουν δύο ομάδες, τις οποίες ανέλαβε ο Γεώργιος Γουδής μετά την αποχώρηση του Παυλίνη από τον Προσκοπισμό. Ο πρώτος είχε εμπειρία στη διοίκηση προσκοπικής ομάδας αφού μέχρι πρότινος ήταν αρχηγός της δεύτερης ομάδας της πόλης. Μέσα από μια επιστολή του προς τον έφορο του Σώματος μαθαίνουμε ότι οι πρόσκοποι στην πόλη ήταν 80 και πως διδάσκονταν θέματα αμιγώς προσκοπικά, υγιεινής και πως γίνονταν διάφορες διαλέξεις.

Στο τέλος του έτους ανέλαβε την αρχηγία της πρώτης ομάδας ο Εμμανουήλ Βελτσίδης και το 1920 έγινε ο πρώτος Τοπικός Έφορος Προσκόπων της πόλης. Λόγω της δύσκολης κατάστασης έκανε υπεράνθρωπες προσπάθειες και κατάφερε να κρατήσει ενεργές τις ομάδες. Οι πρόσκοποι έκαναν εξάσκηση στη σκοποβολή με πολεμικά όπλα. Επίσης, το 1920 σχηματίστηκε ξανά μια 3^η ομάδα κι έτσι δημιουργήθηκε πλέον ένα συγκροτημένο Σύστημα. Αρχηγός τοποθετήθηκε ο Στέφανος Βαφείδης, ο οποίος εργάστηκε πολύ για να διατηρήσουν την ορθή λειτουργία τους οι προσκοπικές ομάδες.

Παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειές τους, τον Μάρτιο του 1921 οι προσκοπικές ομάδες σταμάτησαν τη λειτουργία τους, λόγω της πολεμικής κατάστασης στην οποία βρισκόταν η χώρα.

Η δεκαετία του ’30 θα γίνει η χρυσή εποχή του προσκοπισμού στη Βέροια. Μέχρι τότε, όμως, τα στοιχεία που έχουμε είναι ελάχιστα.

Βιβλιογραφία

• Στέφανος Ε. Ζάχου, Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη, σσ. 11-13 και 31-32
• Παύλος Δ. Πυρινός, Ιστορία του Προσκοπισμού στη Βέροια (1918-1950), τόμος Α’, σσ. 9-20