Ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης

Της Χρυσοβαλάντω Κουτσούλη, 

Ως δικαστική συμπαράσταση νοείται η κατάσταση στην οποία τίθεται ένα άτομο μετά την έκδοση δικαστικής αποφάσεως, επειδή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής ή σωματικής αναπηρίας, δεν είναι σε θέση ολικά ή εν μέρει να επιμελείται μόνο των υποθέσεών του, καθώς και λόγω ασωτίας, τοξικομανίας ή αλκοολισμού, σε περίπτωση που εκθέτει στον κίνδυνο της στέρησης τον εαυτό του, το σύζυγό του, καθώς και ορισμένους συγγενείς του.

Ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης μεριμνά για τα άτομα, τα οποία είτε εξαιτίας κάποιας ασθένειας είτε κάποιας νοσηρής εξάρτησης δε δύνανται να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους και να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους ως ενεργοί πολίτες. Αποσκοπεί, με άλλα λόγια, ο θεσμός στην προστασία του δικαστικά συμπαραστούμενου, ο οποίος κατά κανόνα δε διαθέτει την απαιτούμενη διανοητική διαύγεια, ώστε να δεσμεύεται νομικά από τις πράξεις του.Συγκεκριμένα, τα πρόσωπα, τα οποία νομιμοποιούνται να υποβάλουν αίτηση για κήρυξη άλλου σε δικαστική συμπαράσταση είναι:

• ο ίδιος ο πάσχων,
• ο/η σύζυγος του πάσχοντος,
• οι γονείς του πάσχοντος,
• τα τέκνα του πάσχοντος,
• ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών και
• το Δικαστήριο αυτεπαγγέλτως

Το δικαστήριο διορίζει ως δικαστικό συμπαραστάτη το φυσικό πρόσωπο που έχει προτείνει ο συμπαραστατέος, υπό τον όρο ότι έχει συμπληρώσει το δέκατο έκτο (16ο) έτος της ηλικίας του και θεωρείται κατάλληλο υπό τις προϋποθέσεις του νόμου, ώστε να διορισθεί. Αν ο πάσχων δεν προτείνει κανέναν ή αν ο προτεινόμενος δεν θεωρηθεί κατάλληλος, το δικαστήριο επιλέγει ελεύθερα ad hoc για την κάθε περίπτωση τον καταλληλότερο. Στην περίπτωση αυτή, λαμβάνεται υπόψη από το δικαιοδοτικό όργανο η εκφρασθείσα βούληση του πάσχοντος, αναφορικά με τον αποκλεισμό συγκεκριμένου προσώπου, τους συγγενικούς δεσμούς που διατηρεί κυρίως με τους γονείς, τα τέκνα του και το σύζυγό του, καθώς και με τον κίνδυνο, που εμφιλοχωρεί από την τυχόν υφιστάμενη σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στον συμπαραστατέο και στον υποψήφιο δικαστικό συμπαραστάστη.

Ανάλογα με την περίπτωση, το δικαστήριο που υποβάλλει ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση μπορεί να:

1. Κρίνει ότι αδυνατεί να ενεργεί για όλες ή συγκεκριμένες πράξεις με νομική ισχύ αυτοπροσώπως, κηρύσσοντάς τον ανίκανο για όλες ή ορισμένες πράξεις
2. Ορίζει ότι για την ισχύ όλων ή ορισμένων πράξεων απαιτείται η συναίνεση του δικαστικού συμπαραστάτη
3. Αποφασίζει συνδυασμό των δύο προηγούμενων ρυθμίσεων, λαμβάνοντας υπόψη ότι υποχρεούται να επιβάλει τους ηπιότερους περιορισμούς στον υπό συμπαράσταση, με γνώμονα το συμφέρον του.

Υπεύθυνος πλέον για όλες τις νομικές ενέργειες καθίσταται ο δικαστικός συμπαραστάτης, ο οποίος ανάλογα με τη δικαστική κρίση μπορεί να ενεργεί στο όνομα και για λογαριασμό του συμπαραστατούμενου ή να εγκρίνει τις πράξεις του τελευταίου. Από το σημείο αυτό και στο εξής, όποια ενέργεια πράττει ο συμπαραστατούμενος χωρίς την έγκριση του συμπαραστάτη του είναι χωρίς καμία ισχύ. Ακρογωνιαίος λίθος του εν λόγω θεσμού είναι το Εποπτικό Συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από 3 έως 5 μέλη (συγγενείς και φίλοι), οι οποίοι διορίζονται από το δικαστήριο, με σκοπό τον έλεγχο του δικαστικού συμπαραστάτη. Η αρμοδιότητά του πολλές φορές, επεκτείνεται και στο να διαδραματίσει συμβουλευτικό ρόλο. Γι’ αυτό, άλλωστε, μπορεί να ζητηθεί η έγκρισή του, ούτως ώστε να αποκτήσει νόμιμη ισχύ μια ενέργεια.

Σημαντικό είναι, τέλος, να τονιστεί ότι θεμέλιο του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης είναι η προστασία της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας του πάσχοντος. Όλος ο θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης έχει διαμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να προστατεύονται και να διαφυλάσσονται, τόσο η προσωπικότητα όσο και οι συναλλαγές και τα δικαιώματα του συμπαραστατούμενου, με γνώμονα πάντοτε το δικό του συμφέρον.

Πηγές

• Κουμάντου Γ, Οικογενειακό Δίκαιο, ΙΙ, 1989
• Γεωργιάδης-Σταθόπουλος, Αστικός Κώδικας Ερμηνεία κατ’ άρθρο, τόμος 7^ος, Π.Ν. Σάκκουλα, 2007
• Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε, Οικογενειακό Δίκαιο, ΙΙβ, 2009