Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) είναι μια διεθνής επένδυση στους λογαριασμούς ισοζυγίου πληρωμών. Πιο αναλυτικά, είναι μια κατηγορία επενδύσεων που αντικατοπτρίζει τον στόχο της καθιέρωσης μόνιμου συμφέροντος, από την ίδρυση θυγατρικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό, οι οποίες είναι μερικώς ή ολικώς ιδιοκτησία της μητρικής επιχείρησης (euritirio, 2020). Το διαρκές ενδιαφέρον συνεπάγεται την ύπαρξη μακροχρόνιας σχέσης μεταξύ του άμεσου επενδυτή και της επιχείρησης άμεσων επενδύσεων και σημαντικού βαθμού επιρροής στη διαχείριση της επιχείρησης (OECD, 2008).
Υπάρχει ισχυρή αντίληψη, ότι οι ΑΞΕ παράγουν μεγάλα οικονομικά οφέλη στις χώρες υποδοχής, για αυτό το λόγο και όλες οι οικονομίες προσπαθούν να προσελκύσουν ΑΞΕ, θέλοντας να καρπωθούν την αύξηση της οικονομικής μεγέθυνσης που προέρχεται από τις κεφαλαιουχικές ροές. Από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και τον Ψυχρό Πόλεμο οι κινητήριες δυνάμεις των κεφαλαιουχικών ροών ήταν πολιτικά και οικονομικά κίνητρα, όμως από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα οι ΑΞΕ επικεντρώνονται σε χώρες που προσφέρουν δημοσιονομικά οφέλη.
Στο διάγραμμα 1, φαίνεται ότι οι Ευρωπαϊκές Χώρες κατέχουν τα μεγαλύτερα ποσά ροών ΑΞΕ. Οι ΗΠΑ και Ασία είναι για το μεγαλύτερο διάστημα σε χαμηλότερα επίπεδα, ωστόσο η Ασία βλέπουμε ότι από το 2008 κερδίζει σταθερά έδαφος και από το 2016 ξεπερνάει τις πιο αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη. Η Αφρική έχει τις χαμηλότερες ροές ΑΞΕ, μόνο το 2006 διαπιστώνεται μια μικρή αυξητική τάση που σταθεροποιήθηκε το 2008. Το πρώτο συμπέρασμα που μπορούμε να εξάγουμε είναι ότι οι ΑΞΕ είναι αποκλειστικά μια υπόθεση των ανεπτυγμένων χωρών, όμως παρατηρείται δυναμική παρουσία των αναπτυσσόμενων χωρών της Ασίας, με τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες όχι μόνο υστερούν στην προσέλκυση ΑΞΕ, αλλά το μοτίβο διαφέρει από χώρα σε χώρα.
Εδώ δημιουργείται ένα ερώτημα που προσπαθεί να απαντήσει η βιβλιογραφία: κατά πόσο οι ΑΞΕ έχουν θετική επίδραση στην οικονομική μεγέθυνση των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών. Με άλλα λόγια, θα πρέπει η προώθηση των ΑΞΕ να θεωρηθεί ως λύση στο πρόβλημα της χαμηλής ανάπτυξης;
Η θεωρία προβλέπει ότι οι ΑΞΕ προωθούν τη μεγέθυνση μέσα από τη συσσώρευση κεφαλαίου ή και τις θετικές εξωτερικές επιδράσεις μέσω της διάχυσης της γνώσης και της παραγωγικότητας στις τοπικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, υπάρχει και η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι οι ΑΞΕ μειώνουν την συσσώρευση κεφαλαίου, όταν οι επενδυτές χρησιμοποιούν σπάνιους πόρους, όπως μεταξύ άλλων εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό, άδειες εισαγωγών, υπηρεσίες πίστωσης, δηλαδή επηρεάζουν αρνητικά την τοπική επένδυση μέσω του φαινομένου crowding out. Επίσης, η διάχυση της γνώσης είναι ψευδεπίγραφη καθώς οι τοπικές επιχειρήσεις συνήθως χρησιμοποιούν λιγότερο προηγμένη τεχνολογία και ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό και άρα δεν μαθαίνουν από τις πολυεθνικές. Τέλος, οι πολυεθνικές έχουν γενικά χαμηλότερα περιθώρια κόστους με αποτέλεσμα να προσελκύουν τη ζήτηση και άρα να επηρεάζουν αρνητικά τις τοπικές επιχειρήσεις.
Για να ελεγχθεί η σχέση μεταξύ ΑΞΕ και μεγέθυνσης χρησιμοποιούνται νεοκλασικά και ενδογενή μοντέλα μεγέθυνσης και στην εμπειρική βιβλιογραφία κυριαρχεί ότι υπάρχει θετική σχέση, όμως δεν λείπουν έρευνες που καταλήγουν είτε σε ουδέτερα ή ακόμα και αρνητικά αποτελέσματα (Almfraji & Almsafir, 2013). Βέβαια, ακόμα και τα θετικά αποτελέσματα έχουν δεχτεί κριτική, τόσο για τις υποθέσεις όσο και για τα μεθοδολογικά προβλήματα που προκύπτουν από την οικονομετρία (Herzer, 2010). Γενικά, φαίνεται ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες υψηλότερου εισοδήματος ωφελούνται από τις ΑΞΕ, σε αντίθεση με τις αναπτυσσόμενες χώρες χαμηλού και πολύ χαμηλού εισοδήματος που δεν ωφελούνται (Gohou & Soumaré, 2012).
Με άλλα λόγια, οι παράγοντες που εξηγούν τις διαφορές ανάμεσα στις χώρες είναι το κατά κεφαλήν εισόδημα, το ανθρώπινο κεφάλαιο, το άνοιγμα προς το εμπόριο, η ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών αγορών και τέλος οι θεσμοί (Herzer, 2010). Αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτή η διαφορά της επίδρασης ανάλογα με το προϋπάρχον επίπεδο ανάπτυξης αφορά και τα Βαλκάνια και τις Ανατολικές χώρες, με τις πρώτες να ωφελούνται λιγότερο από τις ΑΞΕ, σε αντίθεση με τις δεύτερες, καθώς έχουν χαμηλότερο επίπεδο εισοδήματος (Ganic, 2019). Έτσι, το δεύτερο συμπέρασμα που μπορούμε να εξάγουμε είναι ότι η θετική επίδραση των ΑΞΕ συμβαίνει σε χώρες υποδοχής που έχουν μικρή διαφορά σε επίπεδο τεχνολογίας και παραγωγικών συντελεστών με τις χώρες επενδυτές (Nunnenkamp, 2002), εκεί δηλαδή που το κενό του επιπέδου ανάπτυξης είναι μικρότερο.
Σε αυτό το σημείο προκύπτει ένα δεύτερο ερώτημα, εφόσον οι ΑΞΕ έχουν θετική επίδραση στις αναπτυσσόμενες χώρες με σχετικά υψηλό εισόδημα, πώς επηρεάζουν το επίπεδο της φτώχειας; Η σχέση μεταξύ ΑΞΕ και φτώχειας δεν έχει μελετηθεί αρκετά από την βιβλιογραφία. Διαπιστώνεται, ότι η θετική επίδραση των ΑΞΕ σε ότι αφορά τη φτώχεια έρχεται έμμεσα, μέσα από την αύξηση του εθνικού εισοδήματος, των νέων ευκαιριών απασχόλησης και της αύξησης του μισθού. Όμως τα οφέλη εξαρτώνται από το κατά πόσο η επένδυση είναι εντάσεως κεφαλαίου (όπως για παράδειγμα στο πετρέλαιο, που χρειάζεται πιο εξειδικευμένο δυναμικό και άρα είναι πιο δυσεύρετο στις φτωχότερες από ότι στις λιγότερο φτωχότερες χώρες) ή εντάσεως εργασίας (βιομηχανία). Οι επικριτές της παγκοσμιοποίησης θεωρούν ότι οι ΑΞΕ δημιουργούν συνθήκες «σκλαβιάς» στις φτωχές χώρες, πιέζοντας τους μισθούς προς τα κάτω, όμως παρατηρείται ότι οι ΑΞΕ επιδρούν θετικά πάνω στην αύξηση των μισθών, όλων των τύπων των εργατών.
Στη περίπτωση της φτώχειας, ωστόσο, ισχύει η αντίθετη σχέση σε σύγκριση με την οικονομική μεγέθυνση, σε ότι αφορά το επίπεδο ανάπτυξης και του μεγέθους τις επίδρασης, δηλαδή όσο πιο φτωχή είναι μια χώρα και όσο λιγότερο ανεπτυγμένη, τόσο μεγαλύτερη θετική επίδραση έχουν οι ροές ΑΞΕ, αλλά φαίνεται ότι αυξάνεται η ανισότητα, ιδιαίτερα ανάμεσα στις αστικές και αγροτικές περιοχές, δημιουργώντας και τα ανάλογα προβλήματα (ανεργία στις πόλεις και απομύζηση στις αγροτικές περιοχές) (Fowowe & Shuaibu, 2014). Οπότε, στη τελική, οι ΑΞΕ για να είναι ωφέλιμες για τους φτωχούς πρέπει να υπάρχει και ένα σύστημα αναδιανομής στην χώρα.
Έτσι, δημιουργείται άλλο ένα σκέλος της βιβλιογραφίας που προσπαθεί να μελετήσει συνδυαστικά τη σχέση της μεγέθυνσης και της ανισότητας με τις ΑΞΕ και καταλήγει ότι οι ΑΞΕ προωθούν τόσο την μεγέθυνση όσο και την ανισότητα (Basu & Guariglia, 2007). Το τρίτο συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η μελέτη των ΑΞΕ πρέπει να συμπεριλαμβάνει εκτός από την μεγέθυνση και τη διάσταση της φτώχειας και των ανισοτήτων και άρα δεν μπορεί να υποτεθεί απλοϊκά ότι η αύξηση της παραγωγικότητας και η προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης θα μειώσει τη φτώχεια αυτόματα.
Στις χώρες που έχουν δυσκολία να προσελκύσουν επενδύσεις, προτείνονται μέτρα, όπως βελτίωση του επιχειρηματικού τους περιβάλλοντος για να είναι φιλικό προς τις ΑΞΕ, φοροελαφρύνσεις, βελτίωση των υποδομών και ανθρώπινου κεφαλαίου, αλλά και μεταρρυθμίσεις που επικεντρώνονται στη ποιότητα των θεσμών και στο άνοιγμα των αγορών (Mottaleb, 2007). Παρόλα αυτά έχουν ακόμα μεγαλύτερη δυσκολία να επωφεληθούν από τις ΑΞΕ. Έτσι, το γενικό συμπέρασμα από αυτή την ανάλυση είναι ότι η πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν οι Αφρικανικές χώρες είναι να διαμορφώσουν ένα περιβάλλον που δεν θα είναι κερδοφόρο μόνο για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, αλλά και που θα στοχεύει στην επιστροφή των θετικών αποτελεσμάτων στην κοινωνία, προωθώντας αναπτυξιακούς στόχους, όπως η μείωση της φτώχειας και ο περιορισμός τις ανισότητας.
Ενδεικτικές Πηγές
- Almfraji, M. A., & Almsafir, M. K. (2014). Foreign direct investment and economic growth literature review from 1994 to 2012. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 129(15), 2014.
- Basu, P., & Guariglia, A. (2007). Foreign direct investment, inequality, and growth. Journal of Macroeconomics, 29(4), 824-839.
- Euritirio, 2020. Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (Foreign direct investment (FDI)). Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση στις 14/04/2020.
- Fowowe, B., & Shuaibu, M. I. (2014). Is foreign direct investment good for the poor? New evidence from African countries. Economic Change and Restructuring, 47(4), 321-339.
- Gohou, G., & Soumaré, I. (2012). Does foreign direct investment reduce poverty in Africa and are there regional differences?. World Development, 40(1), 75-95.
- Herzer, D. (2012). How does foreign direct investment really affect developing countries’ growth?. Review of International Economics, 20(2), 396-414.
- Mottaleb, K. A. (2007). Determinants of foreign direct investment and its impact on economic growth in developing countries.
- Nunnenkamp, P. (2004). To what extent can foreign direct investment help achieve international development goals?. World Economy, 27(5), 657-677.
- OECD, 2008. Benchmark Definition of Foreign Direct Investment – 4th Edition. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση στις 14/04/2020.
