Του Θάνου Κουλουβάκη,
Σίγουρα μια φορά έχεις κι εσύ πει ότι δεν προλαβαίνεις. Σίγουρα σου έχει τύχει να πιστεύεις ότι ο χρόνος δεν σου φτάνει για να κάνεις όλα τα πράγματα που επιθυμείς· για να συναντήσεις και να συζητήσεις με όσους ανθρώπους θα ήθελες, ή για να περάσεις χρόνο με τον ίδιο σου τον εαυτό και να ηρεμήσεις. Δεν είναι παράξενα για τους περισσότερους και τις περισσότερες από εμάς, τα όσα αναγράφονται παραπάνω. Θεωρώ ότι η πλειονότητα των ανθρώπων, άλλωστε, έχει πει αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της ζωής της ότι δεν έχει χρόνο. Το ζήτημα είναι να δούμε τι είναι ο χρόνος και γιατί δεν υπάρχει πληθώρα από αυτόν;
Στις κοινωνίες έχουμε ορίσει εμείς –δηλαδή οι άνθρωποι, όχι εμείς προσωπικά ως άτομα– τον τρόπο με τον οποίο θα περνά ο χρόνος· ή μάλλον –για να το θέσω πιο ορθά– τον τρόπο με τον οποίο θα ορίζουμε το χρόνο. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιούμε εργαλειακά το χρόνο για να διαμορφώνουμε μια καθημερινότητα, η οποία είναι –τρόπον τινά– κοινή για τους περισσότερους ανθρώπους. Σαφώς υπάρχουν και εξαιρέσεις· όμως αν τις παρατηρήσουμε και τις μελετήσουμε, θα δούμε ότι ακόμη και οι εξαιρέσεις ακολουθούν ένα πρόγραμμα, το οποίο είναι μεν διαφορετικό αλλά παρ’ όλα αυτά εξακολουθεί να είναι πρόγραμμα.
Ο φαινομενικός έλεγχος του χρόνου χρησιμοποιείται, επομένως, προκειμένου να διαμορφώσει έναν τρόπο ζωής και μια καθημερινότητα η οποία θα είναι κοινή. Βεβαίως, δεν μπορεί να είναι ολόιδια για όλους τους ανθρώπους, όμως διαμορφώνει ένα γενικότερο πλάνο, το οποίο –ως επί το πλείστον– ακολουθείται. Έτσι, καθίσταται πιο εύκολη η εδραίωση μιας κοινής ρουτίνας, η οποία φυσικοποιείται από τα υποκείμενα και εν τέλει αποτελεί τη μοναδική πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει διότι καθορίζοντας το χρόνο, καθορίζεις επίσης πολλά επιμέρους πράγματα – όπως το ωράριο εργασίας, την ώρα του μεσημεριανού φαγητού ή την ώρα του ύπνου.
Αν αντιληφθούμε ότι το καθημερινό μας «πρόγραμμα» δεν είναι απόλυτα μοναδικό και οι συνήθειές μας ακολουθούνται από χιλιάδες ακόμα άτομα, θα κατανοήσουμε τα όσα περιγράφονται παραπάνω. Σαφώς, δεν αναφέρομαι σε θεωρίες συνωμοσίας που υποστηρίζουν ότι ολόκληρη η ζωή μας ελέγχεται, ούτε θέλω να δείξω πόσο εγκλωβισμένοι είμαστε σε αυτή την καθημερινότητα· ο κάθε άνθρωπος μπορεί να ερμηνεύσει όπως επιθυμεί τα συμπεράσματα. Το μόνο που προσπαθώ να δείξω είναι ότι η μοναδικότητα σε μία κοινωνία που ελέγχει το χρόνο είναι δύσκολο να υφίσταται.
Επίσης, η έλλειψη χρόνου και αυτοδιάθεσης δεν είναι πάντοτε αποτέλεσμα των καθημερινών μας επιλογών. Αυτό που θέλω να πω είναι πως ενδεχομένως αυτές οι υποτιθέμενες «επιλογές» έχουν πάψει να είναι επιλογές και πλέον αποτελούν υποχρεώσεις. Η έλλειψη χρόνου έχει να κάνει με το πρόγραμμα που λέγαμε παραπάνω. Έχοντας δημιουργήσει ένα πρόγραμμα με επίκεντρο το «εγώ» και τις πολλαπλές υποχρεώσεις του, παύουμε να μπορούμε να επικεντρώσουμε την προσοχή και την ενέργεια μας στους άλλους – ή σε οτιδήποτε πέρα από το «εγώ».
Συνεπώς, την επόμενη φορά που θα σκεφτούμε πως δεν έχουμε χρόνο ή πως δεν μας φτάνει ο χρόνος μας για να κάνουμε κάτι, ας εξετάσουμε πώς έχουμε κατασκευάσει εν γένει την καθημερινότητα μας και κατά πόσο αυτή η κατασκευή αποτελεί δικό μας δημιούργημα.
