Του Σταύρου Νικ. Αμανάκη,
Το Σόλο του Φίγκαρω (και τον Γιάννη Σκαρίμπα ως πεζογράφο) το(ν) «γνώρισα» σε ένα μάθημα νεοελληνικής πεζογραφίας στο δεύτερο έτος. Από τότε είναι ένα από τα αγαπημένα μου έργα της δεύτερης μεσοπολεμικής δεκαετίας. Σίγουρα αρκετές και αρκετοί γνωρίζετε τα τραγούδια «Σπασμένο καράβι» σε εκτέλεση Κώστα Καράλη και επανεκτέλεση Δημήτρη Μπάση και «Ουλαλούμ» σε πρώτη εκτέλεση Νικόλα Άσιμου και δεύτερη εκτέλεση Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Και στα δύο αυτά (και όχι μόνο) τραγούδια οι στίχοι ανήκουν στον Σκαρίμπα.
Πριν περάσω στο Σόλο…, θεωρώ αναγκαίο να συστήσω «επίσημα», σε όσες και όσους δεν γνωρίζουν, τον Γιάννη Σκαρίμπα. Γεννήθηκε στην Αγία Ευθυμία ή Αγία Θυμιά Παρνασσίδος στις 28 Σεπτεμβρίου 1893. Ήταν κριτικός, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής και πεζογράφος. Νωρίς μετακόμισε στην πρωτεύουσα της Εύβοιας, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα ασκώντας το επάγγελμα του εκτελωνιστή. Παρέμεινε εκεί έως τον θάνατό του το 1984. Ο Γιάννης Σκαρίμπας εμφανίστηκε στην ελληνική πεζογραφία το 1929, όταν δημοσίευσε πεζό του και πήρε μέρος στον διαγωνισμό διηγήματος που είχε προκηρύξει το περιοδικό Ελληνικά Γράμματα, όπου και του απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο. Ασχολήθηκε με το διήγημα, το μυθιστόρημα, το ποίημα, το χρονικό και το χρονογράφημα, την ιστοριογραφία και το θέατρο. Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 1976. Μέρος του αρχείου του λογοτέχνη βρίσκεται στο ΕΛΙΑ (Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο).
Το Σόλο του Φίγκαρω είναι ενδεχομένως το πιο τολμηρό και πρωτοποριακό κείμενο της Γενιάς του ’30. Κυκλοφόρησε τον Μάρτιο του 1939 και είναι το πρώτο έργο του Σκαρίμπα το οποίο ο ίδιος ο συγγραφέας αποκαλεί μυθιστόρημα. Η δεκαετία του 1930 ήταν μία κρίσιμη και γόνιμη δεκαετία που σφραγίστηκε από την εμφάνιση της Γενιάς του ’30 και την έντονη παρουσία του υπερρεαλισμού. Είχε συντελεστεί η ανανέωση του ποιητικού πεζού λόγου και ο εσωτερικός μονόλογος εντοπιζόταν σε έναν μεγάλο αριθμό έργων της περιόδου, ενώ δημοσιεύονταν αρκετές μελέτες που αφορούσαν τον υπερρεαλισμό, την κριτική λογοτεχνίας και την εξέλιξη του μυθιστορήματος (Κωστίου 1992, 121). Αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά δείγματα νεωτερικής γραφής στον χώρο της νεοελληνικής μεσοπολεμικής πεζογραφίας. Σύμφωνα με την επιμελήτρια Κατερίνα Κωστίου της έκδοσης του 1992, το Σόλο του Φίγκαρω αποτελεί το κορυφαίο έργο του Σκαρίμπα.
Η δομή της ιστορίας καθιστά δύσκολή μία σύνοψη υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου ιστορία (Yiannakakis 1991, 254). Ο Αντώνης Σουρούπης, ένας άντρας με ταραγμένο λογικό, προσπαθεί ανεπιτυχώς και με μανία να γράψει ένα μυθιστόρημα, με συνέπεια την αρρώστια του. Είναι όμως ερωτευμένος και με τη Νίνα Δολόξα, η οποία τον έχει πείσει ότι έχει μία αδελφή-κούκλα, όμοια με την ίδια. Η κούκλα παίζει το σόλο του Φίγκαρω και η Νίνα πείθει τον πρωταγωνιστή να την κουρδίσει με ένα κλειδί, το οποίο όμως είναι στιλέτο. Ο Σουρούπης στην επιθυμία του να την κουρδίσει, την σκοτώνει άθελα του και οδηγείται σε ψυχιατρείο όπου γράφει, όπως λέει ο ίδιος, στίχους (Ενότητα VI).
Κανένα από τα πρόσωπα στο κείμενο δεν σχηματίζει μία αυτόνομη και πλήρως ανεπτυγμένη προσωπικότητα ούτε και ο ίδιος ο πρωταγωνιστής, ο Αντώνης Σουρούπης (Yannakakis 1991, 256-257). Όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος δεν είναι παρά θεματικές που παραπέμπουν σε μία φανταστική πραγματικότητα. Ο ήρωας του Σκαρίμπα είναι ένας γελωτοποιός (Χατζίνης 1939). Όλες του οι ενέργειες προκαλούν το γέλιο, δημιουργούν την απορία ή ακόμη και τη δυσφορία των υπόλοιπων προσώπων του έργου. Τον χαρακτηρίζει η έντονη προσπάθεια και η διακαής επιθυμία να γράψει ένα μυθιστόρημα, σε σημείο που οδηγείται στη τρέλα. Βιώνει τον κόσμο μέσα από τη δική του περιορισμένη και διαταραγμένη οπτική και μέσω αυτής γίνεται και η αφήγηση. Οι υπόλοιποι λοιπόν χαρακτήρες μπορούν να προσληφθούν μόνο μέσα από αυτή την οπτική. Περιγράφονται εξαιρετικά παραστατικά. Δεν υπάρχει λογική σύνδεση ανάμεσα στη δράση κάθε χαρακτήρα όταν εκείνος έρχεται στο προσκήνιο, υπό την έννοια ότι μία αλλαγή στη σειρά των γεγονότων δεν θα επηρέαζε δραστικά την ανάπτυξη της «ιστορίας».
Ο Γιάννης Σκαρίμπας με το Σόλo του Φίγκαρω, τους υπαινικτικούς του χαρακτήρες, την ασάφεια του χώρου και του χρόνου, τον παραμυθιακό και ουτοπικό χώρο της Χαλκίδας, τη χρονική ρευστότητα της αφήγησης, τα στοιχεία αυτοαναφορικότητας, δηλαδή την αποκάλυψη της ίδιας της διαδικασίας της σύνθεσης του έργου, την ιδιότυπη χρήση της γλώσσας, μία γλώσσα αναρχική δίπλα σε μία σύνταξη αναρχική, όλα αυτά δημιουργούν μία σύγχυση στην αναγνώστρια και τον αναγνώστη. Η Κατερίνα Κωστίου με μία φράση της περιγράφει με επιτυχία τη γλώσσα του Σκαρίμπα: «κατακερματισμένη και μεταλλασσόμενη, νευρώδης και αιχμηρή αποκαλύπτει και αυτή τη διαδικασία σύλληψης του υπαρκτού» (Κωστίου 1992, 137-138).
Η ιδιότυπη αυτή μορφή των γραμμάτων είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες της λογοτεχνίας μας. Ο Σκαρίμπας της Χαλκίδας, της πόλης που αγάπησε όσο τίποτα, με συγκινεί και με εντυπωσιάζει εξίσου κάθε φορά. Μία μορφή της πεζογραφίας μας που ενεργοποιεί στο έπακρο τις αντιστάσεις μας. Μία ανάγνωση πρόκληση. Τί πιο μαγικό;
Βιβλιογραφία:
• Κωστίου Κατερίνα (επιμ.), 1992, Γιάννης Σκαρίμπας. Το Σόλο του Φίγκαρω, Αθήνα: Νεφέλη.
• Χατζίνης Γιάννης, 1939, «Γιάννη Σκαρίμπα, Το Σόλο του Φίγκαρω, μυθιστόρημα», Πνευματική Ζωή, τχ. 47, 10 Μαΐου 1939.
• Yannakakis Eleni, 1991, «Τhe Solo of Madness: Approaching the Limits of the Genre in Skarimbas’ To Σόλο του Φίγκαρω», Μολυβδοκονδυλοπελεκητής, τχ. 3, 253-289.
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1997, όπου και μεγάλωσε. Είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, στον τομέα Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών. Οι μεγάλες του αγάπες είναι η λογοτεχνία, το θέατρο, η ζωγραφική, η μουσική. Κείμενα και ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά του τόπου του.
